ترکیه در یک قدمی تبدیل به هاب انرژی منطقه/ ایران از قافله جا ماند

به گزارش می متالز، به گفته کارشناسان ایران با داشتن۴۹۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در جنوب و همچنین با داشتن مرزهای مشترک با۱۲ کشور در منطقه، توانایی زیادی در انتقال انرژی به نقاط مختلف دنیا دارد. همچنین با توجه به دارا بودن رتبه‌ نخست در منابع نفت و گاز جهان، قادر است که با استفاده از پتانسیل ژئوپلیتیکی خود به هاب انرژی منطقه تبدیل شود.

استراتژی تبدیل شدن به هاب انرژی توسط کشورهایی که موقعیت جغرافیایی مناسبی همچون ایران دارند، از دیرباز مورد توجه کشورهایی نظیر امریکا بوده است و در حال حاضر نیز به‌صورت جدی توسط کشورهایی مانند ترکیه و عربستان دنبال می شود. با وجود اینکه ترکیه هم از لحاظ موقعیت جغرافیایی، هم منابع نفت و گاز در منطقه از سطح پایین‌تری نسبت به ایران برخوردار است، اما به نظر می رسد در حال تبدیل‌شدن به هاب نفت و گاز منطقه است.

برخی از همسایگان شمالی ایران ازجمله قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و حتی اقلیم کردستان عراق علیرغم داشتن ذخایر نفت و گاز ، به دلیل عدم دسترسی به آب های آزاد نفت خود را از طریق خط لوله به کشورهای اروپایی و آسیای شرقی صادر می‌کنند.

باید توجه داشت که صادرات نفت با خط لوله برای مسافت‌های طولانی صرفه‌ اقتصادی ندارد و هزینه‌ تمام‌شده را افزایش و حاشیه سود فروش نفت را کاهش می‌دهد.

سوآپ، نخستین گام در راستای هاب شدن

علی آزاد، کارشناس صنعت نفت با اشاره به موقعیت استراتژیک ایران و دسترسی به آب‌های آزاد و همچنین روابط سیاسی مناسب با همسایگان شمالی گفت: این پتانسیل وجود دارد که ایران منابع نفت و گاز کشورهای همسایه‌ شمالی خود را خریداری کرده و آنها را در داخل کشور فرآورش و به صورت محصولات پالایشی و پتروشیمیایی با ارزش افزوده بیشتر صادرات کند. همچنین سوآپ نفت کشورهای مذکور گزینه ای است که پس از فرآورش داخلی می تواند به عنوان گزینه دوم مطرح باشد.

وی ادامه داد: البته سوآپ، مطمئنا از ارزش افزوده پایین‌تر و اشتغال زایی کمتری برخوردار است اما راه‌حل سهل الوصول‌تر و سریعتری برای نقش آفرینی در منطقه وجود دارد. در سوآپ، نفت و گاز کشورهای شمالی یا غربی به ایران وارد می‌شود و در پالایشگاه های شمالی ایران مورد فرآورش قرار می گیرد، سپس معادل همان میزان نفت یا گاز (معادل از نوع ارزش) از مناطق جنوبی ایران برای کشورهای مذکور صادر می شود. سوآپ نفت و گاز چند ویژگی مثبت برای کشور به همراه دارد که از آن‌ها می‌توان به دریافت کارمزد به ازای صادرات نفت و گاز دریافتی ، صرفه‌جویی در هزینه‌ انتقال نفت و گاز به مناطق شمالی کشور و همچنین فراهم شدن بستر منافع سیاسی از طریق وابسته کردن کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و اقلیم کردستان عراق به ایران اشاره کرد.

به گفته این کارشناس صنعت نفت در عملیات سوآپ نفتی، ایران تا قبل از سال ۸۹ نفت خام آذربایجان و قزاقستان را وارد و در پالایشگاه‌های تبریز و تهران مورد فرآوری قرار می‌داد، و به همان میزان از جنوب ایران برای این کشورها نفت خام صادر می‌کرد. به گفته‌ کارشناسان، پالایشگاه تبریز هر بشکه نفت وارداتی از آذربایجان را۲ دلار ارزانتر ازقیمت جهانیخریداری می کرد. این خرید نفت ۲ دلار زیر قیمت جهانی توسط پالایشگاه تبریز حاشیه سود بالایی برای این پالایشگاه به همراه داشت. اما با توجه به مزیت‌های موجود سوآپ نفتی، این عملیات در سال ۱۳۸۹ پس از ۱۳ سال متوقف شد.

آزاد با تاکید بر رتبه نخست ایران در داشتن منابع نفت و گاز دنیا و همچنین موقعیت استراتژیک ازنظر ارتباط با کشورهای همسایه و دسترسی به آب‌های آزاد، تصریح کرد: با وجود همه پتانسیل هایی که ایران در اختیار دارد شاهد آن هستیم که کشور ترکیه در تبدیل‌شدن به هاب نفتی منطقه بوده و در این زمینه از ایران پیشی گرفته است.

ترکیه ازنظر منابعنفت بسیار فقیر است به‌طوری‌که بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، روزانه تنها۵۰هزار بشکه نفت تولید می‌کند، حال‌آنکه به دلیل تقاضای داخلی، واردات نفت آن۸ برابر مقدار تولیدنفت آن است که بیشتر آن از کشورهای ایران، عراق، روسیه، عربستان، قزاقستان تأمین می‌شود.

ترک ها چه در مشت خود دارند؟

بنابر این گزارش، ظرفیت پالایشی ترکیه ۵۶۰ هزار بشکه در روز است. این بدان معناست که ترکیه ۵۰ درصد نیاز فرآورده‌های پالایشی خود را از خارج تأمین می‌کند. جالب‌تر آنکه ترکیه خود صادرکننده فرآورده نیز هست و روزانه ۱۳۰ هزار بشکه از محصولات پالایشی خود (شامل ۶۰ هزار بشکه بنزین و ۶۰ هزار بشکه سوخت جت) را به جهت ارتباط‌های استراتژیک در حوزه امنیت انرژی به سایر کشورها می‌فروشد. به این ترتیب برای خودکفایی در فرآورده‌های نفتی، این کشور در حال احداث دو پالایشگاه خصوصی با مجموع ظرفیت ۴۵۰ هزار بشکه در روز تا سال ۲۰۱۸ است.

کشور ترکیه با همکاری شرکت سوکار آذربایجان (SOCAR) در حال ساخت پالایشگاهی به ظرفیت ۲۱۴ هزار بشکه‌ای نفت است. سوکار،شرکت ملی نفت و گاز آذربایجان است که کلیه امور مرتبط با نفت و گاز از مرحله استخراج تا تولید مواد شیمیایی را بر عهده دارد.

بررسی ها نشان می دهد در غفلت ایران جهت تبدیل‌شدن به هاب انرژی منطقه، ترکیه در جهت خودکفایی کامل به واردات فراورده‌های نفتی و همچنین تأمین خوراک پارک شیمیایی ۲۰ میلیارد دلاری پتکیم (PETKIM) که قرار است تا سال ۲۰۲۳ افتتاح شود، اقدام به ایجاد پالایشگاه «سوکار استار» با همکاری سوکار آذربایجان کرده است.

در همین راستا، ترکیه شرکت «انرژی سوکار ترکیه» به‌عنوان یک شرکت واسطه در روابط دو کشور ترکیه و آذربایجان، افتتاح کرده است. با توجه به این موضوع که ترکیه خود فاقد منابع نفتی است با افتتاح شرکت سوکار ترکیه ، و سهیم کردن شرکت سوکار آذربایجان در تأمین خوراک پالایشگاه «سوکار استار» را توسط آذربایجان و به تبع آن خوراک پارک شیمیایی ۲۰ میلیارد دلاری پتکیم (PETKIM) خود را تضمین کرده است. نکته‌ جالب موضوع این است که پالایشگاه «سوکار استار» علاوه بر اینکه بر اساس خوراک نفت خام آذربایجان طراحی‌شده است، قادر به پالایش نفت کرکوک عراق نیز هست.

نمودار۱- میزان تولید و مصرف نفت خام ترکیه

وقتی ایران خواب است

در کنار غفلت ایران از واردات نفت آذربایجان و اقلیم کردستان عراق، جهت پالایش و صادرات فراورده‌های نفت خام، ترکیه در جهت خودکفایی در تولید فراورده‌های نفتی و همچنین افزایش امنیت انرژی خود اقدام به ایجاد پالایشگاه «سوکار استار» کرد.

به‌طور خلاصه می‌توان گفت سیاست نفتی ترکیه این است که با واردات بخش اعظمی از نفت همسایگان خود از جمله ایران، روسیه، عراق، قزاقستان و برنامه‌ریزی جهت واردات نفت آذربایجان به تدریجبه هاب نفتی منطقه تبدیل شود.

ترکیه با این اقدام علاوه بر تأمین نیازهای داخلی خود، به صادرکننده‌ فراورده‌های نفتی و شیمیایی تبدیل خواهد شد.

نمودار۲ – سبد واردات نفت خام ترکیه در سال ۲۰۱۵

به گفته کارشناسان ایران نیز باید از سیاست ترکیه در توسعه‌ صنعت پالایشگاهی مبنی بر توانایی پالایش دو نوع نفت خام استفاده کند و پالایشگاه‌ها را هم بر اساس نفت خود و همچنین کشورهای همسایه ازجمله عراق، کویت، امارات و آذربایجان طراحی کند و با اتخاذ این سیاست در دورانی که ایران دچار تحریم‌های نفتی نشده است می‌تواند نفت کشورهای همسایه را وارد کند و نفت خود را صادر نماید.

همچنین این قابلیت وجود دارد با اعمال تحریم‌های نفتی پالایشگاه‌ها تنها نفت ایران را به فراورده تبدیل کرده و صادر نمایند.