تهدید فرونشست به بیخ گوش تهران رسید/ هشدار سازمان زمین‌شناسی کشور نسبت به درگیر شدن استان‎های شمالی

به گزارش می‌متالز، در روز‌های اخیر از سوی موسسه تحقیقاتی "اینتل لب" تصاویر ماهواره‌ای در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران منتشر و از آن به عنوان "بمب ساعتی بی‌صدا" یاد شد و آن را تهدیدی برای ۱۳میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست.

این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی، از تداوم ۲۵ سانتی‌متر فرونشست سالانه زمین در برخی از مناطق تهران خبر می‌دهد.

این در حالی است که مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با تاکید بر اینکه بازه زمانی داده‌های ماهواره‌ای منتشر شده مشخص نیست، گفت: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از ۴۰ سال پیش این مخاطره را مورد مطالعه قرار داده و آن را به جامعه معرفی کرده است، ضمن آنکه از دو دهه گذشته نیز هشدار‌های لازم نسبت به رخداد فرونشست زمین داده شده است.

دکتر رضا شهبازی شهبازی همچنین خاطرنشان می‌کند که تاکنون دو اطلس جامع فرونشست زمین در دشت‌های ایران منتشر شده و تهیه سومین اطلس نیز در دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی ایران قرار دارد.
وی با بیان اینکه اطراف تهران به صورت یکدست سالانه ۲۵ سانتی‌متر فرونشست ندارد، یادآور شد: مطالعات ما نشان می‌دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا دو تا ۳ برابر شده است.

فرونشستی که از ۴۰ سال گذشته معرفی شده است

شهبازی با بیان اینکه بر اساس یک تعریف ساده، فرونشست زمین، حرکت توده سطح زمین در محور قائم (به سمت پایین) است، افزود: معمولا آنچه که ما به عنوان فرونشست زمین با آن مواجه هستیم، در دشت‌هایی که از رسوبات یا خاک ریز دانه تشکیل شده‌اند، رخ می‌دهد و رسوبات ریز دانه نیز بیشتر در زمین‌های کشاورزی واقع در حاشیه شهر‌ها و روستا‌ها قرار دارند.

وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین ارتباط بسیار مستقیمی با بهره برداری از منابع آب‌های زیر زمینی دارد، اظهار کرد: این وابستگی تقریبا اثبات شده، ضمن آنکه سابقه و رخداد فرونشست جدید نیست و چندین دهه است که این رخداد در کشور‌هایی مانند امریکا با نرخ بالا در حال رخ دادن است.

این کارشناس زمین‌شناسی، با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در ایران نیز دارای سابقه طولانی است، خاطرنشان کرد: از حدود ۲۵ سال قبل موضوع فرونشست زمین دشت‌ها و مناطق مختلف کشور از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور هم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هم نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام شده و هشدار‌های لازم به مسؤولان نیز داده شده است.

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، همکاری با محققان دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها در این زمینه را از دیگر اقدامات این سازمان برای شناسایی بیشتر پدیده فرونشست زمین در ایران نام برد و یادآور شد: بیش از دو دهه قبل از سوی این دفتر، رخداد پدیده فرونشست زمین به کشور معرفی شد و با توجه به مطالعاتی که از گذشته در این زمینه در کشور انجام شده، ما می‌دانیم که فرونشست از ۴۰ سال قبل در کشور در حال رخ دادن است.

وی با اشاره به گزارش‌های منتشر شده در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران، توضیح داد: اعدادی که در گزارش‌های این چنینی ارائه می‌شود، معمولا بر اساس پردازش داده‌های ماهواره‌ای است و در این زمینه چندین موضوع کلیدی وجود دارد، از جمله آنکه در این گزارش مشخص نیست که دوره زمانی برداشت داده‌های مربوط به فرونشست زمین در چه بازه زمانی بوده است.

شهبازی فرونشست زمین را یک پدیده مهیب در کشور‌ها دانست و گفت: کلانشهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، کرج، مشهد و دشت‌هایی همچون مرودشت در فارس و رفسنجان در استان کرمان با چالش فرونشست مواجه هستند.

به گفته این محقق حوزه مخاطرات، اولین مناطقی که فرونشست به صورت بزرگ دیده شد، در رفسنجان استان کرمان و فسا در استان فارس بوده است.

شهبازی ادامه داد: سازمان زمین شناسی در بیش از یک دهه قبل برای اولین بار فرونشست زمین به میزان ۳۶ سانتی‌متر در سال را مطرح کرد، ولی باید به این نکته توجه کرد که فرونشست پدیده‌ای نیست که در یک دشت به صورت یکدست ۲۵ سانتی‌متر آن فرونشست داشته باشد، بلکه میزان آن جا به جا و سال به سال متفاوت است.

وی در این باره توضیح داد: از یک سو فشاری که ما بر منابع آب زیر زمینی در برداشت وارد می‌کنیم و از یک سوی دیگر قابلیت نشست زمین در آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیر زمینی، برهمکنشی را ایجاد می‌کنند که موجب می‌شود نرخ نشست زمین، جا به جا و سال به سال متغیر شود.

شهبازی، با تاکید بر اینکه فرونشست یکدست ۲۵ سانتی‌متری در دشت‌های جنوب تهران نداریم، خاطر نشان کرد: در نقاطی ممکن است که پیک فرونشست در بازه زمانی مثلا یک ساله داشته باشیم، همانطور که در یک دهه گذشته سازمان زمین شناسی رقم بالاتری برای فرونشست زمین (۳۵ سانتی‌متر در سال) در کشور را اعلام کرده بود، ولی این برای یک بازه مشخص و در یک منطقه مشخص بود.

وی با اشاره به ارقام اشاره شده در گزارش موسسه تحقیقاتی "اینتل لب" گفت: بسط دادن این اعداد به کل دشت جنوب تهران یک اقدام غیر علمی است، ولی از سوی دیگر نباید نادیده گرفته شود که فرونشست، یک پدیده خطرناک است.

فرونشست یعنی مرگ آبخوان‌ها

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، ایجاد فرونشست در زمین را به معنای مرگ آبخوان‌ها عنوان کرد و ادامه داد: وقتی که ذرات آبخوان‌ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می‌شوند، دیگر قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را ندارند؛ از این رو فرونشست به عنوان یک مخاطره غیر قابل بازگشت محسوب می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه بر اثر فرونشست زمین ظرفیت بهره‌برداری از آبخوان از دست خواهد رفت، ادامه داد: این امر جدای از سایر مخاطراتی است که فرونشست در سطح و پی‌سازه‌ها و یا ایجاد ترک و شکاف در سازه‌ها به ویژه سازه‌هایی که طولی هستند مانند خطوط جاده‌ها و راه‌آهن، خطوط انتقال برق و گاز، نفت و یا سازه‌هایی که ترازبندی آن‌ها باید دقیق باشد مانند پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها ایجاد می‌شود.

شهبازی ادامه داد: فرونشست همچنین موجب جابه‌جایی پی‌سازه‌های عمومی خواهد شد که این امر مقاومت سازه‌ها را در برابر سایر مخاطرات به ویژه زمینلرزه کاهش خواهد داد.

به گفته این مقام مسؤول اگر مقاومت سازه‌ای برای زمینلرزه‌ای طراحی شده باشد، از آنجایی که فرونشست پی سازه‌ها را جا به جا می‌کند، سازه از مقاومت طراحی خودش در برابر زمینلرزه خاص خارج خواهد شد.

وی اضافه کرد: مطالعات ما نشان می‌دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا دو تا ۳ برابر شده است.

گلایه محققان از بی‌توجهی کشور نسبت به اطلس‌های مخاطرات

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و محیط‌زیست سازمان زمین‌شناسی کشور به اقدامات این سازمان در زمینه تهیه اطلس فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: ما در اواسط دهه ۸۰ شمسی برای اولین بار مطالعات جامع فرونشست در دشت‌های بحرانی کشور انجام دادیم و اطلس فرونشست را منتشر و پس از آن در سال ۱۳۹۵ دومین اطلس سراسری فرونشست کشور را منتشر کردیم.

منبع: پایگاه خبری - تحلیلی ایراسین