توسعه کشور مستلزم انتشار کربن بیشتر است/ پیوستن به معاهده پاریس اقتصاد را محدود می‌کند

به گزارش می متالز، موافقت نامه تغییر اقلیم  پاریس موسوم به موافقت نامه پاریس در سال 2015 و در بیست و یکمین اجلاس کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل به وجود آمد.

در واقع این موافقت نامه به دنبال جلوگیری از افزایش دمای زمین به بیش از 2 درجه سانتیگراد نسبت به دمای زمین در پیش از انقلاب صنعتی است.

این سند تعهد آور بین المللی ادعا می کند گاز دی اکسید کربن انسان ساخت عامل گرایش جهانی و تغییر اقلیم است و برای جلوگیری از روند فعلی باید محدودیتهایی در استفاده از منابع فسیلی مانند نفت و گاز و زغال سنگ به عنوان اصلی ترین حامل انتشار گاز دی اکسید کربن برای کشور های عضو اعمال شود.

هرچند بسیاری از دانشمندان عوامل متعدد دیگری از جمله فعالیت های خورشیدی را عامل پدیده گرمایش جهانی می دانند.

به هرحال این معاهده در اردیبهشت سال 95 توسط وزیر امور خارجه ایران به نمایندگی از دولت امضا شد و در آبان سال 98 کلیات آن بدون ارائه سند حاوی تعهدات کشور به تصویب نمایندگان مجلس رسید. اما شورای نگهبان نسبت به این معاهده ایراداتی گرفت و در نهایت در آذر ماه همان سال دوباره به مجلس عودت داد.

این روزها نیز شاهد هستیم برخی از وزرای دولت مانند وزیر نفت و وزیر امورخارجه و همچنین رئیس سازمان محیط زیست در نامه های جداگانه به مجلس شورای اسلامی در خواست کردند هرچه زودتر وضعیت این معاهده تعیین تکلیف و تصویب شود.

بررسی های اولیه نشان می دهد اگرچه ممکن است در ظاهر این معاهده به نفع جهان باشد اما پس از دقیق‌تر شدن در موضوع این مساله به چشم می‌آید که برخی از کشورهای صنعتی که بیشترین تولید کننده دی اکسید کربن هستند زیر بار این معاهده نرفتند از جمله آمریکا و یا روسیه.

در همین رابطه با رضا صادق زاده یکی از کارشناسان حوزه انرژی و محیط زیست گفت‌وگو کردیم تا زوایای مختلف این معاهده را مورد بررسی قراردهیم تا مشخص شود آیا تن دادن به این معاهده به نفع اقتصاد کشور است یا خیر. 

*معاهده پاریس درپی پیمان شکست خوره پیمان کیوتو

برای سوال نخست یک تعریف اجمالی از این معاهده داشته باشید تا متوجه شویم اصلا این معاهده چه می گوید و بر چه اساسی این معاهده توسط وزیر امور خارجه به امضا رسیده است؟

صادق زاده:  به‌طور کلی، آب و هوا یکی از پیچیده‌ترین مسائل و پیچیده‌ترین مواردی است که ذهن بشر تاکنون با آن درگیر شده است. در مورد پیمان‌های کاهش انتشار دی اکسید کربن، منطق این پیمان‌ها به این شکل است که گرمایش زمین را بد می‌پندارند و یک مسئله جهانی است و لذا نیازمند مشارکت جهانی است.

در این پیمان‌ها گفته می‌شود که گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت عامل گرمایش زمین است و لذا این گونه نتیجه‌گیری می‌شود که باید انتشار دی‌اکسید کربن را کاهش داد و غلظت آن را تثبت کرد. بنابر این پیمان‌ها لازم است که استفاده از منابع انرژی فسیلی مانند نفت، گاز و ذغال سنگ محدود شود.

در سال ۱۹۹۷میلادی  بحث پیمان کیوتو مطرح شد که طی آن ۵۲ کشور توسعه یافته تعهداتی را در خصوص کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن دادند و کشورهای در حال توسعه به دادن گزارش متعهد شدند.

استدلال کشورهای در حال توسعه این بود که دی اکسید کربنی که در جو زمین پراکنده است را کشورهای توسعه‌یافته تولید کرده‌اند و شما باید در خصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدام نمایید، و ما که کشورهای در حال توسعه هستیم نباید به این سمت حرکت کنیم.

دوره عمل پیمان کیوتو تا سال ۲۰۱۲م بود. در سال ۲۰۱۲م کشورهایی که باید به این پیمان می‌پیوستند، نپیوستند و این پیمان تمدید نشد. به‌عبارتی این پیمان امضاشده باقی ماند، اما شرط اجرایی شدن آن محقق نشد به همین دلیل کشورها تصمیم گرفتند که پیمان کیوتو را کنار بگذارند و توافقی را بر سر کار بیاورند که جامع بوده و به نوعی امتداد پیمان کیوتو باشد و همه کشورها را نیز در خود درگیر کند. این مسئله منجر تشکیل جلسه در پاریس شد و در آنجا اولین توافق اقلیمی به وجود آمد که کشورهای زیادی آن را امضا کردند. مهم‌ترین نکته این توافق این بود که کشورها در این توافق تعهد دادند که از سال ۲۰۲۰ میلادی به بعد اقداماتی را در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام دهند. افق اولیه توافق پاریس سال ۲۰۳۰ میلادی است و بعد از آن می‌تواند ادامه پیدا کند.

مهم‌ترین رکن در مورد توافق پاریس، برنامه‌های مشارکت ملی یا NDCهاست که در آن کشورها به‌طور داوطلبانه اعلام می‌کنند که چه مشارکتی را می‌خواهند انجام دهند.هر NDC دو رکن دارد؛ یکی اقدام در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دیگری تطبیق که به معنای فراهم کردن زیرساخت‌هایی برای خنثی کردن اثرات گرمایش زمین است.

*اقتصاد هرچه بزرگتر تولید دی اکسید کربن بیشتر

نکته مهمی که مطرح می شود این است که گاز دی اکسید کربن نتیجه مصرف انرژی است و همانطور که گفته شد کشورهای توسعه یافته بیشترین دی اکسید را تولید می کنند آیا کاهش این گاز به منزله بهم ریختن شرایط اقتصادی آنها نمی شود؟

صادق زاده: براساس آمار و اطلاعاتی که وجود دارد بیشترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای کشورهای توسعه یافته هستند ویا کشورهای درحال توسعه که اقتصاد بزرگی ندارند اما انرژی را بد مصرف می کنند. به عنوان مثال چین در گذشته به عنوان کشور در حال توسعه شناخته می شد و وقتی که اقتصادش رشد می‌کرده است، تولید دی اکسید کربن آن‌ نیز افزایش یافته است و اکنون نیز که کشور توسعه یافته است انتشار گاز دی اکسید کربن بالایی دارد این برای ما درواقع این پیغام را به همراه دارد که اگر ما نیز می‌خواهیم بزرگ شویم، ناگزیریم که انتشار دی‌اکسید کربن بیشتری داشته باشیم.

باید گفت همزمان با دوره‌هایی که ایران رشد اقتصادی نداشته است، انتشار گاز دی اکسید کربن آن نیز ثابت بوده است که این خود نشان از اثر توسعه اقتصادی بر انتشار گاز دی اکسید کربن دارد.

با این شرایط که گفتید آیا ایران باید به این معاهده ملحق شود یا خیر؟

صادق زاده: فرض می کنیم که این الحاق صورت گیرد. اما باید توجه شدود که این الحاق حتما و باید هوشمندانه و حساب‌شده باشد. اگر می‌خواهیم به همه دنیا لگد بزنیم و بگوییم ملحق نمی‌شویم که این موضوع خوب نیست. مهم این است که  برویم و آنجا منافع خودمان را تأمین کنیم و  این استراتژی همه کشورها است. مثلا همین روسیه گفته است من فقط می‌خواهم بررسی کنم ببینم آیا ملحق شوم یا خیر. نه گفته است ملحق می‌شود و نه گفته است که ملحق نمی‌شوم. روسیه فقط گفته است این موضوع را  بررسی می‌کنم و واقعا هم این بررسی‌ها است که باید بررسی صورت گیرد. این موضوع را نیز باید مد نظر قراردهیم که توافق نامه پاریس نکاتی دارد که  لازمه‌اش یکسری آیین‌نامه‌های اجرایی و دستورالعمل‌ها است و این دستورالعمل‌ها هنوز تصویب  نشده و نهایی نشده است.

*نپیوستن بهتر از پیوستن عجولانه 

این دستورالعمل ها چیست؟

صادق زاده: هنوز دستور العملی درنیامده است و نمی‌دانیم این دستورالعمل‌ها چیست. اگر می‌دانستیم می‌گفتیم خوب است و باید ملحق شویم یا اینکه نه خوب نیست و فعلا باید دست نگه داریم، وقتی دستورالعملی در نیامده است، بهتر این است که عجله نکنیم.

آیا تعلل در پیوستن به این معاهده برای ایران مشکلاتی را به بار خواهد آورد؟

صادق زاده: نکته مهم این است که اگر معطل کنیم و پیوستن ما به این معاده طول بکشد و بررسی‌های ما زمان ببرد هیچ اثر سوئی برای ما ندارد نه ما را به شورای امنیت می‌برند و نه تحریم‌مان می‌کنند این را نیز بگویم که حتی اگر که ما فرصت اثرگذاری در توافق پاریس را از دست دادیم نیز ما را تحریم نخواهند کرد بنا براین باید بررسی کنیم تعهدی که آنجا می‌خواهیم دهیم چه تعهدی و به چه میزانی باید باشد.

پس نکته مهم این است که عجله اصلا ضروری نیست و باید برای آن صبر کنیم و نیاز به بررسی دارد چون هنوز بخشی از ابعاد آن‌که مربوط به سازوکار اجرایی است نهایی نشده است.

توافق پاریس موضوع هزینه 52 میلیارد دلاری برای اجرای تعهدات ایران مطرح است که البته این پول رقم کمی نیست و برای تامینش مشکلاتی خواهیم داشت این پول چگونه باید تامین شود؟

صادق زاده: در مورد مبحث تأمین مالی این عدد ۵۲ میلیارد دلار که گفته شده است به معنی آن نیست که ما خودمان این مبلغ را تأمین کنیم.

همانطور که می دانید کشورهای پیشرفته  سال‌ها است که CO2 تولید می‌کنند به همین دلیل کشورهای در حال توسعه گفتند اینکه نمی‌شود شما همه CO2 دنیا را تولید کردید و حالا ما باید آن را کم کنیم به همین دلیل این کشورها  گفتند شما کم کنید و ما پولش را می‌دهیم.

بنابراین در معاهده ماده ای وجود دارد که گفته شده است کشورهای توسعه یافته باید سرمایه‌گذاری کنند تا کشورهای در حال توسعه بتوانند تولید این گاز را کاهش دهند.

پس این ۵۲ میلیارد دلار از این محل باید تامین شود که از کشورهای توسعه یافته بگیریم و بیاوریم روی طرح‌های کاهش CO2 خودمان سرمایه‌گذاری کنیم. بنابراین قرار نیست مستقیم خودمان این ۵۲ میلیارد دلار را تأمین کنیم. ولی نکته مهم این است که اگر ما تعهد دهیم به کاهش این گاز  و اگر گفتیم ۴ درصد نسبت به سال پایه باید انتشار خود را کم کنیم، باید این کار را انجام دهیم و کسی کاری به این ندارد که ما توانستیم این پول را جذب کنیم یا نکنیم وعملا با پذیرفتن این توافق برای خود تعهد ایجاد می کنیم که اگر این کار را انجام ندهیم بعدا برای ما مشکلاتی را می توانند ایجاد کنند.

*پیوستن ایران به این معاهده مشکلات اقتصادی  ایجاد خواهد کرد

ایران براساس آمارهای موسسه های بین الملل بزرگترین دارنده منابع هیدروکربوری در دنیا است و پذیرفتن این معاهده می تواند در رشد اقتصادی ما اثر گذار باشد. چرا باید این موضع را بپذیریم؟

صادق زاده:  این نکته هم درست که چون ما در بخش انرژی مزیت داریم باید هوشمندانه این کار را انجام دهیم. نکته ظریفی وجود دارد و آن این است که انتشار CO2 به دو دلیل می‌تواند افزایش یابد،  اول اینکه اقتصاد شما اقتصاد بزرگی است و  طبیعتا هر چه قدر اقتصاد بزرگ‌تر باشد مصرف انرژی بیشتر است و در نتیجه انتشار گاز دی اکسید کربن بیشتر است و دوم دلیل این است که اقتصاد بزرگ نیست اما انرژی را بد مصرف می‌کنید.

ما کشوری هستیم که اقتصادمان خیلی بزرگ نیست و انرژی را بد مصرف می‌کنیم، بنابراین کاهش مصرف انرژی و کاهش CO2 استراتژی خوبی است برای کشور ما ولی تا جایی که لازم نباشد برای این کاهش تعهد بین‌المللی بدهیم.

ما می توانیم خودمان برویم و انتشار این گاز را کم کنیم زیرا اگر تعهد بین المللی دهیم و اگر اجرا نکنیم آنها با ما برخورد می‌کنند مگر اینکه مشروط به این باشد که رشد اقتصادی ما کم نشود.

اگر قرار باشد ترانزیت را در کشور راه بیندازیم و بار در کشور جابجا شود این جابجا کردن بار انتشار CO2 دارد ولی این منفعت اقتصادی ما است و ما نمی‌توانیم جلوی این را بگیریم به خاطر اینکه CO2 منتشر می‌کند، بنابراین شرط ما برای کاهش میزان CO2 این دو باید باشد. اول اینکه با رشد اقتصادی ما مشکلی نداشته باشد و دوم  اینکه عدم اجرای این تعهد هزینه‌ای برای ما نداشته باشد.

*علت جداشدن آمریکا از معاهده پاریس

آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان از این معاهده خارج شده است. دلیلش چه بود و چرا ایران باید خودرا متعهد به این موضوع کند؟

صادق زاده: آمریکا به ۲ دلیل خارج شد اولا اینکه آمریکا معتقد به گرمایش زمین نیست و می گوید وقتی گرمایش زمین اتفاق نمی‌افتد برای چه من باید متعهد شوم و پول پرداخت کنم.

دوم این است که آمریکا می‌گوید این توافق‌نامه، توافق خوبی نیست، مانند برجام؛ یعنی حتی اگر قبول کنیم CO2 کم شود این توافق خوبی نیست، زیرا چین که الان رقیب من است چنین کاری نمی‌کند.

جالب است بدانید  چین تعهد داده است که مصرف انرژی زیادی داشته باشد فقط باید شدت آن را کم کند و آمریکا معتقد است چرا رقیب من وقتی باید اقتصاد خود را بزرگ کند من محدود شوم.

ظاهرا شورای نگهبان به این مصوبه ایراداتی مانند مغایرت با اصول اقتصاد مقاومتی و اسناد بالادستی گرفته است؟

صادق زاده: بله ایراداتی گرفته شده است که اگر این معاهده را بپذیریم می تواند اقتصاد ایران را  تحت الشعاع قرار دهد که باید دید آیا مجلس می تواند این ایرادات را برطرف کند یا خیر ولی در نهایت باید گفت درخصوص پیوستن به این معاهده باید دقت لازم صورت گیرد و اصلا نیازی به عجله نیست.

گفت‌وگو از محمدحسین سیف‌اللهی