قاچاق خاک معدنی؛ نتیجه نبود کارخانه‌های فرآوری

به گزارش می متالز، بر اساس نظر کارشناسان، ۲ تا ۳ برابر حد مجاز در کشور فرسایش خاک داریم، میلیاردها متر مکعب اضافه برداشت آب داریم و وارد بحران آب شده‌ایم، همچنین سالانه هزاران هکتار خاک کشور تبدیل به بیابان می‌شود. هرچند کمبود منابع آبی و وجود خشکسالی در ایران مسئله با اهمیتی است، اما از بین رفتن خاکی که برای تشکیل هر سانتی‌متر از آن بیش از ۳۰۰ سال زمان لازم است نیز کم‌اهمیت‌تر از آن نیست.
آماری که درباره فرسایش خاک وجود دارد حاکی است که سالانه بیش از ۲ میلیارد تن خاک کشور بر اثر فرسایش از دست می‌رود و بر اساس نظر صاحب‌نظران یک فاجعه زیست‌محیطی تلقی می‌شود. همچنین گفته می‌شود خاک ایران سالانه ۴ برابر بیشتر از خاک کشورهای جهان بر اثر فرسایش آبی یا بادی نابود می‌شود اما رسیدگی به این موضوع‌ها چقدر در اولویت کاری مسئولان و برنامه‌ریزان کشور و استان قرار دارد و چه کارهایی برای جلوگیری از ورود کشور به یک بحران جدید انجام می‌دهند؟
در این زمینه میزگردی با محوریت ارزش خاک و وضعیت کنونی استان زنجان، با حضور معاونان و مدیران جهاد کشاورزی، محیط‌زیست و منابع طبیعی استان برگزار شد.

خاک جایگزین ندارد

در این میزگرد، جلیل سلطان‌نژاد، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان زنجان، گفت: آحاد مردم و اقشار مختلف جامعه باید بدانند که اگر آب تمام شود شاید جایگزین داشته باشد اما اگر خاک از بین رود، کسی حاضر به فروش آن نخواهد بود.
سلطان‌نژاد خاطرنشان کرد: قاچاق خاک در هر قالبی و با هر نوعی از جمله خاک معدنی یک معضل بوده و باید با اصلاح قانون، مانع قاچاق خاکی شوند که به طور قانونی و با نام صادرات مواد معدنی خام انجام می‌شود. وی گفت: در استان زنجان، قاچاق خاک زراعی گزارش نشده و این موضوع شاید به دلیل دور بودن مقصد قاچاق باشد که بیشتر شامل کشورهای اطراف خلیج‌فارس است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان زنجان اظهار کرد: متخصصان معادن معتقدند اگر به طور مثال ۴۰ درصد خاک معدنی از یک عنصر باشد، پس از استحصال آن یک عنصر دیگر هم وجود خواهد داشت که اگر آن را فرآوری کنند، ارزشش از عنصر اولی بیشتر خواهد بود.
 وی تاکید کرد: خاکی که پس از استخراج ماده معدنی سرب و روی انبار و باعث آلودگی می‌شود را می‌توان با فناوری روز فرآوری کرد و اینگونه علاوه‌بر اشتغالزایی، باعث کاهش آلودگی هوا‌ شد.
 تشکیل هر یک سانتی‌متر خاک زراعی از ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال طول می‌کشد، از این‌رو باید اهمیت این خاک را بیشتر از هر زمانی بدانیم و نگذاریم این عنصر حیاتی به‌راحتی از بین برود.

خام‌فروشی خاک معدنی متوقف شود

فریدون داودی، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان، گفت: مسئولیت اصلی موضوع‌هایی چون فرسایش خاک، بیابانزایی و بیابان‌زدایی یا قاچاق خاک با اداره کل منابع طبیعی است.
وی افزود: مخالف خروج خاک معدنی به صورت خام‌فروشی هستیم و این صادرات نشان از توجه نداشتن ما به موضوع فرآوری مواد معدنی است. اگر خاک معدن‌های ما فرآوری شده و مواد معدنی آنها در خود استان استخراج شوند، سرمایه ما از دست‌مان نمی‌رود، باعث اشتغالزایی هم می‌شود.

خروج خاک از ایران با خام‌فروشی مواد معدنی

تورج قاسمی، معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان گفت: شاید قاچاق رسمی خاک وجود نداشته باشد یا به اندازه‌ای نباشد که بخواهیم راجع به آن صحبت کنیم اما خروج خاک از ایران به‌طور قانونی و با خام‌فروشی مواد معدنی اتفاق می‌افتد. این خاک با نرخ خاک معمولی به فروش می‌رسد و باید برای این موضوع راهکار عملی پیدا کنیم تا ارزش افزوده آن علاوه بر اشتغالزایی نصیب داخلی‌ها شود، نه کشورهای خارجی.
وی تصریح کرد: خاکی که قاچاق می‌شود مثلا در برج‌سازی دوبی از آن استفاده می‌شود.
قاسمی افزود: در سراسر کشور فرسایش خاک داریم اما علت فرسایش به دلیل انسانی در حال افزایش روزافزون است و باید فکری به حال آن کرد. معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان تاکید کرد: اگر معدن انگوران را در نظر بگیریم با ۳۰ سانتی‌متر نخست خاک چه کار کرده‌ایم که به اعماق زمین رسیده‌ایم؟
وی گفت: غیر از این است که ما این خاک و امثال آن را تخریب کرده و از بین برده‌ایم؟ آیا به این موارد کسی رسیدگی می‌کند یا اینکه از این زاویه به این موضوع نگاه کرده‌ایم؟
قاسمی ادامه داد: شاید کمبود بارندگی‌ها و دلایل مشابه باعث فرسایش خاک شود اما این دلیل در مقایسه با دلایل انسانی قابل مقایسه نیست. قاسمی اظهار کرد: ایجاد بادشکن اطراف جاده‌ها، نهال‌کاری با هدف کنترل وضع موجود برای جلوگیری از فرسایش خاک و مدیریت روان‌آب‌های سطحی از جمله راه‌های مناسب است.

وضعیت فرسایش خاک در ایران بحرانی است

سلطان‌نژاد تاکید کرد: وضعیت فرسایش خاک در ایران بحرانی است و این گفته کارشناسان است. استان زنجان نیز برای جلوگیری از گسترش فرسایش و بیابا‌نزایی کارهای موثری انجام داده و از محل صندوق توسعه ملی حدود ۱۳ میلیارد تومان فقط در امسال هزینه شده است. سلطان‌نژاد درباره مصرف بی‌رویه آب زیرزمینی اظهار کرد: برداشت غیرمجاز و مصرف نادرست آب، علت اصلی ایجاد شکاف یا فروچاله‌ها در دشت‌هاست که البته وضعیت حادی در برخی از مناطق ایران به وجود آورده است. وی ادامه داد: وضعیت دشت‌های استان زنجان نیز مطلوب نیست و سالانه مقدار قابل توجهی افت و فرونشست دشت‌ها را شاهد هستیم. بر اساس نظر کارشناسان ۲ تا ۳ برابر حد مجاز فرسایش خاک داریم، میلیاردها متر مکعب اضافه برداشت آب داریم و وارد بحران آب شده‌ایم، همچنین هزاران هکتار خاک به طور سالانه تبدیل به بیابان می‌شود. وی گفت: در استان زنجان، قاچاق خاک زراعی گزارش نشده و این موضوع شاید به دلیل دور بودن مقصد قاچاق باشد که بیشتر، کشورهای اطراف خلیج‌فارس است. معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان زنجان اظهار کرد: متخصصان معادن معتقدند اگر به طور مثال ۴۰ درصد خاک معدنی از یک عنصر باشد، پس از استحصال آن یک عنصر دیگر هم وجود خواهد داشت که اگر آن را فرآوری کنند ارزشش از عنصر نخست بیشتر خواهد بود. وی تاکید کرد: برای تشکیل هر یک سانتی‌متر خاک زراعی از ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال طول می‌کشد. از این‌رو باید اهمیت این خاک را بیشتر از هر زمانی بدانیم و نگذاریم این عنصر حیاتی به راحتی از بین برود. وی گفت: متوسط رقم فرسایش خاک کشور در سال حدود ۱۴ تن در هکتار است و این یعنی باید گوش به زنگ باشیم و عزم جدی برای مقابله با آن وجود داشته باشد. سلطان‌نژاد درباره مصرف بی‌رویه آب زیرزمینی اظهار کرد: برداشت غیرمجاز و مصرف نادرست آب، علت اصلی ایجاد شکاف یا فروچاله‌ها در دشت‌هاست که وضعیت حادی در برخی از مناطق ایران به وجود آورده است.وی ادامه داد: وضعیت دشت‌های استان زنجان نیز مطلوب نیست و سالانه مقدار قابل توجهی افت و فرونشست دشت‌ها را شاهد هستیم. سلطان‌نژاد گفت: بر اساس گفته کارشناسان و پژوهشگران درباره راه نجات ایران از خشکسالی، فرسایش خاک و بیابانزایی فقط صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی، تغییر الگوی کشت و رساندن مصرف آب به حد مجاز است.

مخالف خروج خاک معدنی هستیم

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان، گفت: مسئولیت اصلی موضوع‌هایی چون فرسایش خاک، بیابانزایی و بیابانزدایی یا قاچاق خاک با اداره کل منابع طبیعی است. فریدون داودی افزود: خاک زراعی به نوعی ناموس کشاورز است و می‌داند اگر بلایی بر سر آن بیاید، چه ضرری خواهد کرد، از این‌رو هیچ وقت کشاورزان به فکر فروش و قاچاق خاک زراعی نمی‌افتند. وی اظهار کرد: خاک زمین‌های کشاورزی و زراعی به نوعی جزو ارثیه‌ای است که از پیشینیان به کشاورز رسیده و از دست دادن این خاک یعنی از دست دادن زندگی کشاورز و به قطع، او حاضر به انجام چنین کاری نخواهد بود. معتقدم اگر کسی بخواهد قاچاق کند برایش فرقی ندارد که وسط کشور باشد یا جنوب کشور، از این‌رو علتی که مانع قاچاق می‌شود مورد دیگری است. وی افزود: مخالف خروج خاک معدنی به صورت خام‌فروشی هستیم و این صادرات، نشان از توجه نداشتن ما به موضوع فرآوری مواد معدنی است. مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان تصریح کرد: اگر خاک معدن‌های ما فرآوری شده و مواد معدنی آن در خود استان استخراج شود، سرمایه ما از دست‌مان نمی‌رود، همچنین اشتغالزایی ایجاد می‌شود. وی افزود: با پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی، قانونی راجع به خاک در سال گذشته تصویب شد اما هنوز به مرحله اجرا درنیامده است. اگر این قانون اجرا شود امکان حل شدن خیلی از مسائل وجود دارد. خاک، بستری برای آب و گیاه است. اگر ما خاک نداشته باشیم به قطع اگر در مصرف آب هم صرفه‌جویی کنیم موفقیتی در این زمینه نخواهیم داشت. وی افزود: حدود ۹۵ درصد مواد غذایی ما از خاک تولید می‌شود. این موضوع اهمیت عنصر خاک را بیش از پیش نمایان می‌کند و در واقع ضرورت حفظ آن را به ما گوشزد خواهد کرد.

ایجاد کانون ریزگردها در زنجان

قاسمی خاطرنشان کرد: رودخانه قزل‌اوزن که چند صد کیلومتر طول دارد در گذشته به عنوان رودخانه دائمی بوده اما تبدیل به رودخانه فصلی شده و در فصل گرما آب ندارد، همین موضوع باعث ایجاد ریزگردها و فرسایش خاک می‌شود. وی اظهار کرد: این خشک شدن‌ها حاصل برداشت انسان‌هاست، البته محیط‌زیست استان به نوبه خود در قالب یک طرح مشغول شناسایی این کانون‌هاست. قاسمی تاکید کرد: ۱۱ درصد مناطق منابع طبیعی استان که چیزی حدود ۲۴۰ هزار هکتار است، در اختیار این اداره کل بوده و طرح ارتقای ۲ منطقه به مناطق در حفاظت را داده‌ایم. معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان افزود: در مناطق حفاظت شده و امن، کسی حق بوته‌کنی و چرای دام‌ها را ندارد و باید این مناطق بکر برای آیندگان حفظ شود. وی گفت: در مناطق محافظت شده، پروانه چرای دام‌ها را کنترل می‌کنیم و اجازه کار غیرقانونی به کسی داده نمی‌شود، در واقع وقتی مرتع از بین نرود فرسایش خاک کم می‌شود، منابع آبی از بین نمی‌رود و مزایای دیگری با حفظ مرتع برای محیط‌زیست به ارمغان می‌آید. قاسمی اظهار کرد: ایجاد بادشکن اطراف جاده‌ها، نهال‌کاری با هدف کنترل وضع موجود برای جلوگیری از فرسایش خاک و مدیریت روان‌آب‌های سطحی از جمله راه‌های مناسب است.