دنیای بزرگ آجر‌ها

به گزارش می متالز، به جرات می‌توان گفت که آجر از دوران باستان تاکنون بیشترین کاربرد را در تمامی ساختمان‌سازی‌ها داشته است. درحقیقت آجر، سنگی مصنوعی است که از فرآیند پختن خاک رس حاصل می‌شود، امروزه نیز در ساختمان کاربردهای زیادی دارد و در دیوارسازی‌ها، ستون‌های قطور، پایه، جرز، قوس‌ها و پوشش انواع طاق‌ها و گنبدها و همچنین دیوارکشی‌ها و تاق نماسازی‌ها، کفپوش‌ها و بسیاری از موارد دیگر مانند اسکلت‌سازی و نمای بناهای بزرگ مانند مسجدها، مدرسه‌ها، پل‌ها و کاروانسراها و.. به کار رفته و می‌رود.

آجر چگونه ساخته می‌شود؟

همان‌گونه که عنوان شد، آجر حاصل فرآیند پختن خاک رس است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت ابتدا باید خاک رس با کیفیت مطلوب برای ساخت آجر فراهم شود. پس از آن این خاک عمل‌آوری شده و گل خاک رس ساخته می‌شود. در مرحله بعدی باید قالب‌گیری یا خشت‌زنی انجام شود. این خشت‌ها در گام بعدی باید خشک شود. پس از خشک شدن به آن خشت خام می‌گویند. در مرحله نهایی این خشت‌های خام به کوره‌های آجرپزی منتقل شده و در یک فرآیند پخته شده و تبدیل به آجر می‌شوند.

کوره‌های آجرپزی

کوره‌های آجرپزی انواع مختلفی داشته و به همین دلیل آجرها نیز کیفیت ساخت متفاوتی دارند. کوره‌های آجرپزی به‌طور کلی به ۳ دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
۱- کوره‌های آجرپزی با آجر ثابت و آتش ثابت
در این نوع کوره‌ها آجرها به صورت دایره‌وار چیده شده و تشکیل یک برج آجری می‌دهند. آتش درون این کوره، باعث می‌شود فرآیند پخته شدن آجرها انجام شود.
۲- کوره‌های آجرپزی با آجر ثابت و آتش رونده
در این کوره‌ها آجرها در طول کوره ریخته شده و آتش درون آن حرکت می‌کند. فرآیند حرکت این آتش درون کوره باعث پخته‌شدن آجرها می‌شود.
۳- کوره‌های آجرپزی با آتش ثابت و آجر رونده
این کوره‌ها بیشتر حالت مکانیزه دارند. در این کوره‌ها یک تونل آتش وجود دارد که در وسط این تونل، آتش با حجم زیادی به وسیله گاز ایجاد می‌شود. در این کوره از یک‌سو آجرهای نپخته وارد شده و از سوی دیگر آجرهای پخته شده خارج خواهند شد.

انواع آجر

آجر انواع مختلفی دارد. البته باید توجه داشت که می‌توان انواع مختلف آجر را از لحاظ رنگ، ابعاد، جنس و سایر موارد بررسی کرد. با این حال، آجر را می‌توان به ۲ دسته آجرهای فشاری و آجرهای ماشینی تقسیم کرد.
آجرهای فشاری برای تمامی کارهای ساختمانی مانند گری‌چینی (دیوارهای باربر، حائل و تیغه چینی) و استفاده در تاق ضربی و سایر موارد مناسب است. سطوح این نوع آجر ناصاف است و به همین دلیل به نام آجر گری معروف است. درنتیجه، دیوارچینی با این آجر را گری‌چینی می‌نامند. با این حال چون نخستین‌بار در ایران، روس‌ها از این آجرها برای ساخت سربازخانه در کشور استفاده کردند، این آجرها به نام آجر قزاقی شناخته شدند.
درباره علت نامگذاری آجر گری، حرف و حدیث فراوان است. با این حال گفتنی است، در ابتدای تولید، این نوع آجر با دست زده ‌شده است. هنگام فرآیند ساخت، کارگران باید گل را به گوشه‌های قالب فشار می‌دادند تا قالب آجر را به خوبی پر کند. به همین دلیل به آن آجر فشاری می‌گویند. این آجرها با ابعاد ۲۱×۱۰×۵.۵ سانتی‌متر تولید و عرضه می‌شوند.
آجرهای فشاری انواع مختلفی دارند که به‌طور مختصر در ادامه شرح می‌دهیم:

آجر سبز

آجر سبز از نوع فشاری است. با این حال با توجه به اینکه این آجر در کوره در معرض حرارت بیشتری بوده، بسیار عالی پخته شده است. رنگ این آجر کبود و کمی متمایل به سبز است و به همین علت به نام «آجر سبز» شناخته می‌شود. آجر سبز بسیار محکم و بادوام است و در رده آجرهای مرغوب دسته‌بندی می‌شود و در قسمت‌هایی که نیاز به مقاومت بیشتری است، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

آجر جوش

اگرچه پیش از پختن آجرها باید با تدابیر ویژه آنها را خشک کرده تا از به هم پیوستن خشت‌ها در طول فرآیند پخت جلوگیری شود، با این حال خطر به هم پیوستن وجود دارد. به‌هم پیوستن آجرها بیشتر در نزدیکی شعله کوره‌های آجرپزی اتفاق می‌افتد. در این محل‌ها، آجرهای آن محل ذوب شده و شکل هندسی خود را از دست می‌دهند. این امر سبب به هم چسبیدن می‌شود. باوجود به هم چسبیدن این آجرها، این توده آجرهای به هم چسبیده بسیار مقاوم هستند. به همین دلیل سعی می‌شود از آن در پی‌سازی و زیرسازی استفاده شود.

آجر خام

همان‌گونه که از نام آن پیدا است، فرآیند پخت این آجرها در طول عملیات پخت تکمیل نشده است. به همین دلیل رنگ این آجرها بین رنگ خشت خام و آجر نهایی است. با این حال این آجر از نوع نامرغوب بوده و نباید در فرآیند آجرچینی از آن استفاده شود. این آجرها باید دوباره پخته شوند و در کوره‌های آجرپزی در همان جای قبلی خود، چیده می‌شوند.

آجر ماشینی

این آجر با رنگ‌های قرمز و سفید در بازار موجود بوده و در نماسازی مصرف می‌شود. تفاوت این نوع آجر با آجر فشاری در جنس سفال و سوراخ‌هایی است که در آن تعبیه شده است. این پرسش را همیشه مطرح می‌کنند که علت وجود این سوراخ‌ها برای چیست؟ درحقیقت این سوراخ‌ها فایده‌های گوناگونی دارند. ازجمله اینکه این سوراخ‌ها سبب سبکی بیشتر آجر شده و باعث می‌شوند چسبندگی این آجرها با ملات تا حد زیادی افزایش یابد. این آجرها دارای گوشه‌های تیز و سطوح صافی هستند.
برخی این آجرها را به‌صورت آجر رنگی نیز تولید می‌کنند. آجر رنگی با اضافه کردن اکسید فلزات تهیه می‌شود. اگر هنگام چیدن آجر در کوره پخت به صورت چپ و راست روی هم چیده شوند، آجر ابلق تهیه شده و روی آجر رگه‌های رنگی موربی مشاهده می‌شود. این آجر در نماسازی زیبا بوده و با توجه به رنگ‌ها آن را نام‌گذاری کرده‌اند. آجرهای ماشینی در ابعاد مختلفی تولید می‌شود. برخی از این آجرها ۸ سوراخ و برخی نیز ۱۰ سوراخ هستند.
درمجموع می‌توان گفت که جنس این آجرها نسبت به آجرهای فشاری شکننده‌تر بوده و خاصیت مکندگی آب آنها به مراتب کمتر است. ابعاد این آجرهای ماشینی ۲۲×۱۱×۵.۵ بوده و در ضخامت‌های ۳ و ۴ و ۵ سانتی‌متری در بازار عرضه می‌‌شوند.

سقفی گنبدی از جنس آجر لعاب‌دار

این آجرها همان‌گونه که از نام آن پیدا است، دارای سطحی لعاب‌کاری‌شده هستند. این آجرها طیف کاربرد گسترده‌ای دارند که ازجمله آنها می‌توان به نماسازی، کاشی‌کاری، کف‌سازی و کنار باغچه و قرنیز دیوارها اشاره کرد. از این آجرها در مسجدها و حسینیه‌ها نیز به وفور استفاده می‌شود.
ازجمله کاربردهای آن می‌توان به کتیبه‌های اطراف ساخت محراب، گنبد، سردرها و بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد. البته می‌توان به جای این آجرها در ساختمان از آجر معمولی استفاده کرده و نقاشی ساختمان را به شکلی حرفه‌ای روی آن پیاده کرد.

آجر سفال مجوف دیواری

آجرهای مجوف از جنس سفال بوده و دارای سوراخ‌هایی با ضخامت جداره حدود ۸ میلی‌متر هستند. این آجرها در ضخامت‌های مختلف ۵، ۸، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۲۵ و حتی ۳۰ سانتی‌متر به صورت مکعب مستطیل تولید می‌شوند. به عنوان نمونه آجر با ضخامت ۸ سانتی‌متر، ابعاد ۸×۳۰×۳۰ دارد، به‌طوری‌که آجر با ضخامت ۳۰ سانتی‌متر دارای ابعاد ۳۰×۳۰×۳۰ است. با توجه به اینکه این آجرها به شکل توخالی بوده و توان باربری ندارند، از آنها به منظور دیوارکشی پارتیشن و جداکننده فضاهای غیرباربر استفاده می‌شود. این آجرهای مجوف از جنس ماسه سیمان نیز تولید می‌شوند.

آجر سفال سقفی

این آجرها در بنایی به عنوان بلوک سقفی یاد می‌شوند. این آجرها ۴۰ سانتی‌متر پهنا داشته و با ارتفاع ۲۰ یا ۲۵ سانتی‌متر و همچنین طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر روی تیرچه قرار گرفته و مانند آجرهای سفال در کارخانه به شکل تمام اتوماتیک تولید می‌شوند. این آجرها برای پوشاندن سقف‌هایی با تیرچه بتنی استفاده شده و دارای عایق صدا و همچنین حرارت مناسبی هستند. البته این آجرها از جنس ماسه سیمان نیز تولید می‌‌شوند.

آجرهای ماسه آهکی

این آجرها دارای سطوحی صاف بوده و رنگ‌های گوناگونی نیز دارند. ابعاد آن نیز مانند آجرهای رسی بوده و از جنس ماسه و میزانی آهک هستند.
البته در عمل این آجرها مانند آجرهای معمولی مصرف می‌شوند و مقاومت فشاری بیشتری نسبت به آن دارند. این آجرها بیشتر در کف و پله‌های داخلی ساختمان‌ها استفاده می‌شوند.

آجرهای بتنی

این آجرها اشکالی گوناگون و اندازه‌های مختلف دارند. این آجرها از ماسه سیمان و به وسیله ماشین آجرزنی به شکل دستی یا ماشینی تولید می‌شوند. البته این نوع آجرهای بتنی، به علت تنوعی که در رنگ و شکل دارند، در محوطه‌سازی و به عنوان آجرفرش (حیاط، پیاده‌رو خیابان‌ها و پارک‌ها) استفاده می‌شوند.

آجر نظامی، خطایی

این آجرها از جنس رسی بوده و ابعاد آنها ۴×۲۰×۲۰ یا ۵×۴۰×۲۰ سانتی‌متر است. در گذشته از این آجرها برای کف‌سازی و دیوار مسجدها و آب‌انبارها و همچنین آتشکده‌ها استفاده می‌شد. حال آنکه امروزه از این آجر در تعمیر بناهای قدیمی و سنتی استفاده می‌شود.

آجرهای نسوز

این آجرها بسته به موارد مصرف گوناگونی که دارند، در اندازه‌های مختلف تولید می‌شوند. البته باید به این نکته توجه داشت که مقصود از نسوز بودن آجر، مقاومت کامل این آجر در برابر آتش‌سوزی نیست بلکه این آجر تنها تا حد معینی در برابر حرارت مقاومت می‌کند. طرز ساخت این آجر نیز این‌گونه است که اجسام نسوز مخلوط خاک رس، ماسه، منزیت و دولومیت را با یکدیگر مخلوط کرده و با گل رس، آهک شکفته و اکسید منزیم با هم می‌پزند.
این نوع آجر در صنعت ذوب آهن‌کارهای ساختمانی و همچنین در بخاری‌ها، دیگ‌های بخار و حتی شومینه‌ها به کار می‌رود.