ایران به اندازه تمام دنیا، دانشجوی معدن تربیت می‌کند

به گزارش می متالز، سالن اصلی همایش، بعدازظهر نخستین روز این رویداد، محل برپایی نشستی تخصصی بود که با حضور مدیران دستگاه‌های دولتی و خصوصی مرتبط با اکتشاف، تصمیم‌سازان بخش اکتشاف، استادان دانشگاه و فعالان بخش خصوصی برگزار شد.
مجری این رویداد نیز سلمان نصر، کارشناس اقتصادی و توسعه بازار ایمیدرو سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) بود.
عباس گل‌محمدی معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، اسدالله کشاورز مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت، علی یزدانی مشاور امور معدنی مدیرعامل در شرکت میدکو و امید اصغری عضو هیات علمی دانشگاه تهران ۴ نفر از ۱۲ کارشناسی بودند که در این پنل حضور یافتند و به اقتضای تخصص خود به پرسش‌ها پاسخ دادند.
 

سازمان زمین‌شناسی ضعف بودجه دارد

عباس گل‌محمدی در پاسخ به پرسشی با این مضمون که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به عنوان یکی از متصدیان توسعه اکتشاف کشور چه راهکاری را دنبال می‌کند و آیا رسالت خود را به درستی انجام می‌دهد یا از مسیر اصلی خود خارج شده است، پاسخ داد: سازمان زمین‌شناسی متولی تولید داده‌های پایه زمین‌شناسی و اکتشاف در کشور است. به عنوان فردی که از بیرون سازمان به آن نگاه می‌کنم، این سازمان با توجه به آنچه به آن اختصاص داده شده، خیلی بیشتر از توان خود درباره این موضوع کار کرده و نقشه‌های پایه زمین‌شناسی و ژئوشیمی را به درستی تهیه کرده است.
وی افزود: آنچه در این چند سال مانع حرکت سازمان بوده، اختصاص داده نشدن درست بودجه‌های مرتبط بوده که باعث شده است سازمان به صورت ناخواسته از مسیر اصلی خود منحرف شود، به طوری که کار اصلی سازمان، تولید داده‌های پایه، اکتشافات سراسری، ظرفیت‌یابی مواد معدنی کشور، پایین بردن بخشی از ریسک اکتشاف و تحویل به بخش خصوصی است اما به دلایلی که گفته شد سازمان چند سالی است از مسیر اصلی خود منحرف شده و با برنامه‌ریزی و حمایت وعده داده شده تلاش می‌کنیم برای یک تا دو سال آینده، سازمان را به انجام رسالت اصلی آن که تولید داده‌های پایه قابل استناد به جامعه معدنی است، سوق دهیم.
 

سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو؛ ۲ بازوی وزارت صنعت، معدن و تجارت

اسدالله کشاورز در پاسخ به این پرسش که قوانین و مجوزهایی که در حوزه اکتشاف صادر می‌شود را گاه وزارت صنعت، معدن و تجارت و گاه ایمیدرو صادر می‌کند، با این حال مجری طرح استراتژیک کشور کدام سازمان است؟ گفت: متولی صدور مجوز، وزارتخانه و سازمان‌های تابع آن است و وزارتخانه هم بازوهایی دارد که یکی از این بازوهای اجرایی، ایمیدرو و دیگری سازمان زمین‌شناسی است.
وی افزود: در چند سال گذشته، در زمینه تخصیص بودجه به سازمان زمین‌شناسی اختلال‌هایی به وجود آمده است. در نتیجه همین اختلال‌ها، ایمیدرو به این دلیل که بتواند ذخیره‌هایی را که خودش ایجاد و در زنجیره فولاد تعریف کرده است، حفظ کند، پهنه‌هایی را از وزارتخانه با هدف شناسایی ظرفیت‌های معدنی به منظور تکمیل همان زنجیره در اختیار گرفته اما همه اینها با هماهنگی وزارتخانه است.
مدیرکل دفتر امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: درحال‌حاضر سازمان زمین‌شناسی ارتباط تنگاتنگی با دفتر ما دارد و همه محدوده‌هایی را که ثبت می‌کند و پیشرفت‌ها و همچنین نحوه صدور مجوزها را با هماهنگی معاونت معدنی و دفتر اکتشاف انجام می‌دهد. در واقع سیاست‌گذار و متولی اصلی، خود وزارتخانه است اما به عنوان بازوها و سازمان‌های تابع این ۲ سازمان با وزارتخانه در تعامل است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
 

بخش خصوصی نیز از بروکراسی در رنج است

این تصور وجود دارد که میدکو یک شرکت خصوصی است و با قوانین دست و پاگیری که نهادها و سازمان‌های دولتی با آن درگیرند، درگیر نیست و در واقع می‌توان آن را یک ایمیدرو کوچک و خصوصی نام داد. علی یزدانی در پاسخ به این پرسش که استراتژی شما در میدکو در حوزه اکتشاف چیست و آیا این خصوصی بودن توانسته به پیشروی بهتر فرآیند کار کمک کند یا همچنان مشکلاتی وجود دارد؟ اظهار کرد: شرکت میدکو یک شرکت مادرتخصصی معادن، توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه است که ۱۷ شرکت را زیر پوشش دارد. شعار آن نیز «توسعه ما از معدن آغاز می‌شود» است.
وی افزود: در همین زمینه، این هلدینگ در ۳ زنجیره کامل از معدن تا فرآوری فعالیت دارد و در حوزه‌های سنگ آهن، مس و زغال سنگ با داشتن معادنی در استان‌های کرمان، خراسان جنوبی، کرمانشاه و همدان و ۳ پهنه بزرگ اکتشافی با حدود ۲۰ محدوده معدنی فعالیت می‌کند.
مشاور امور معدنی مدیرعامل میدکو اضافه کرد: ما در حوزه زغال‌سنگ یک‌میلیون و ۱۰۰هزار تن زغال‌شویی و یک‌‌میلیون و ۲۰۰هزار تن کک تولید می‌کنیم. در ضمن معادن زغالی داریم که در استان کرمان و در حوزه‌های اکتشافی و معدن در اختیار ما است. در استان خراسان جنوبی و در حوزه مس نیز از معادن کوچک تا ذخایر بالا و واحدهای فرآوری و تولید کنسانتره و کاتد را در اختیار داریم. در حوزه سنگ آهن هم تولید ۸ میلیون تن کنسانتره را از معدن تا شمش و ۷.۵ میلیون تن گندله و ۲.۷ میلیون تن فولاد را در اختیار داریم. با این احوال ما نیز با مشکلات و بروکراسی زائد اداری که گریبانگیر بخش دولتی معدن کشور است، رو‌به‌رو هستیم.
وی در توضیح بیشتر مشکلات برآمده از بروکراسی‌های اضافی، توضیح داد: ما می‌توانیم در یک روز تصمیم بگیریم و تصمیم‌ خود را اجرایی کنیم اما موانعی فراروی ما در بخش خصوصی وجود دارد؛ موانعی که بخش عمده آن همان قوانین زائد و دست و پاگیری است که بدون نگاه به آینده و تعهداتی که برای بخش خصوصی چه در حوزه صادرات و چه درباره ذی‌نفعانش وجود دارد، صادر می‌شود. درست است که پهنه‌های اکتشافی در اختیار ما است اما برای بخش زیادی از آن با منابع طبیعی و محیط‌زیست مشکل دارد. دست کم در ۲ نوبت با ریاست محیط‌زیست کشور جلسه داشتم. ما هم مشکلاتی داریم. قانون هوای پاک می‌گوید ۱۰درصد از فضایی که در اختیار ما قرار می‌گیرد باید جنگل‌کاری و بوته‌کاری شود و در صورت انجام شدن این کار نمی‌توانیم فرآوری را پیش ببریم. یزدانی در پایان گفت: تصمیم‌گیری در مجموعه بسیار روان است و ما در مجموعه بیش از ۳۰هزار متر کار اکتشافی انجام دادیم. یکی از مشکلاتی که در حوزه حفاری داریم ماشین‌آلات حفاری است.
 

امکانات دانشگاهی با شمار دانشجو همخوانی ندارد

امید اصغری، دیگر کارشناس حاضر در این پنل، به پرسشی درباره ارتباط صنعت و دانشگاه در بخش اکتشاف پاسخ داد. پرسش این بود که موسسه یونیدرو با همکاری ایمیدرو و دانشگاه تهران و همچنین مرکز رصد فناوری‌های معدن با همکاری دانشگاه شریف و مراکز این چنین ایجاد شده و نشان‌دهنده آن است که بسترهای لازم برای ایجاد ارتباط بین معدن و صنایع معدنی و دانشگاه وجود دارد اما این مراکز هیچ وقت خروجی لازم را نداشته‌اند؛ این در حالی است که ایمیدرو بر اساس ماده ۱۷ اساسنامه، از کارهای پژوهشی یا کارآفرینانه حمایت می‌کند اما این کار در اندازه انتشار یک کتاب و کمک مالی کوچک به یک پایان‌نامه خلاصه می‌شود. این در حالی است که اگر به شرکت‌های بزرگ کلاس جهانی نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که شرکت‌هایی مانند بی‌اچ‌پی بیلتون، ریوتینتو، آنگلوامریکن و امثال آنها، خود صاحب علم هستند و حتی از دانشگاه هم فراتر رفته‌اند. در بخش معدن ایران مشکل اینجاست که از یک سو ارتباط واقعی بین دانشگاه و معدن و صنایع معدنی ایجاد نشده و از سوی دیگر کسانی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند تازه ابتدای راه هستند و می‌خواهند در یک معدن کار یاد بگیرند. سومین مشکل این است که فارغ‌التحصیل دانشگاهی نمی‌پذیرد با مدرک دانشگاهی با یک کارگر کار کند.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران پاسخ داد: رشته مهندسی معدن که پیش از انقلاب در ایران تعریف شده، همان رشته mining engineer است که در همه دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. آنچه بعدها با عنوان مهندسی اکتشاف معدن تعریف شد، از دل مهندسی معدن درآمد و به نظر من با مقداری نقص در ایران پیاده شد. وی افزود: در دانشگاه‌های معتبر امریکای شمالی و استرالیا، دپارتمان‌های زمین‌شناسی وجود دارد که در آنها افرادی با پیش‌زمینه قوی با مباحث ریاضیات و مدل‌سازی آشنا می‌شوند و در نهایت تبدیل به زمین‌شناسان پهنه (field geologists) یا زمین‌شناسان منابع (resource geologists) می‌شوند که می‌توانند به صنعت وارد شوند و مشکل اکتشاف را حل کنند. از آنجایی که ما اکتشاف را از دل مهندسی معدن درآوردیم، افراد، واجد شرایط ورود به موضوع زمین‌شناسی و پهنه نیستند. این یک خلأ علمی است که تا امروز وجود داشته و به نظر من سرفصل‌ها را تضعیف کرده است. اصغری ادامه داد: مسئله بعد تعدد دانشجو در ایران است. ما در دانشگاه‌های دولتی بیش از ۲هزار و ۵۰۰ دانشجوی کارشناسی در دانشگاه‌های مختلف داریم. این رقم در امریکا حدود ۴۵۰ نفر است و در کانادا، استرالیا، افریقای جنوبی، برزیل و شیلی، این اعداد حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر با توجه به وسعت این کشورهاست. ما در ایران به تنهایی برابر کل جهان مهندس معدن تربیت می‌کنیم آنهم با مساحت و امکانات آزمایشگاهی به مراتب کمتر و ضعیف‌تر. وقتی این ظرفیت ضعیف صرف این شمار بالا از دانشجویان می‌شود نتیجه کار این می‌شود که دانش فارغ‌التحصیل کیفیت لازم را برای کار در معدن ندارد. این در حالی است که بازدید دانشجویان از معادن نسبت به روزهای تحصیل خود من در دانشگاه روز به روز کمتر می‌شود و کارآموزی آنها به حضور و برگه گرفتن از معدن منتهی شده است. در نهایت آنچه به نام مهندس معدن چه اکتشاف و چه استخراج و چه گرایش‌های دیگر در دانشگاه‌ها تربیت می‌شود، فاقد توانمندی‌های لازم است. این استاد دانشگاه ادامه داد: این در حالی است که تحمیل‌ وزارت علوم، استادان را به سمت انتشار مقاله‌هایی سوق داده که گاه مشکلات صنعت ما را مطرح نمی‌کند. به عبارتی دیگر می‌توان گفت این استادان را از درد صنعت دور کرده و به سمت چاپ مقاله می‌برند. بنابراین آگاهی کمتری به واحدهای صنعتی دارند. این تحمیل‌ها به انشقاق بیشتر صنعت و دانشگاه منجر شده‌اند. اصغری درباره تاسیس یونیدرو در دانشگاه تهران توضیح داد: در بیش از یک سال گذشته که یونیدرو تاسیس شده است، من تعامل مختصری با این موسسه داشته‌ام که احساس می‌کنم توانسته اعتماد صنعت را در زمان کوتاهی که از تاسیس آن می‌گذرد جلب کند و در چند پروژه نیز توانسته با صنعت تعامل داشته باشد اما ضعف‌هایی که من به آنها اشاره کردم همچنان مشکلات را به قوت خود باقی می‌گذارد و تاسیس یونیدرو و موسسه‌های این چنین به تنهایی کافی نیست.