فرسایش و قاچاق؛ ۲ مقوله‌ای که خاک ایران را تهدید می‌کند

به گزارش می متالز، برخی از کارشناسان بر این باورند که دلایل مختلفی چون فرسایش و قاچاق خاک باعث شده است این منبع غنی را از دست بدهیم. فرسایش و آلودگی خاک از مهم‌ترین تهدیدات زیست‌محیطی خاک‌ها در کشور است، از این‌رو لازم است مسئولان مانعی برای فرسایش خاک و قاچاق آن پیدا کنند.

۳ برابر متوسط جهانی

مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به اینکه فرسایش و آلودگی خاک از مهم‌ترین تهدیدات زیست‌محیطی در کشور است، گفت: آلودگی خاک‌ امنیت غذایی را تهدید می‌کند، همچنین در کشورمان سالانه ۱۶.۷ تن در هکتار خاک از دست می‌دهیم.
هوشنگ جزی، با تاکید بر اهمیت حفظ خاک در کشور، با اشاره به اینکه خاک یک منبع مهم برای ذخیره آب در کشور است، تصریح کرد: کشور ما ۳ برابر متوسط جهانی تبخیر دارد، بنابراین اگر بخواهیم آب را فقط به وسیله سدسازی ذخیره کنیم، بخش زیادی از آن را از راه تبخیر از دست می‌دهیم، در حالی که با حفاظت خاک می‌توانیم آب را زیر زمین نگهداری کنیم و منابع آبی بیشتری در دسترس داشته باشیم. وی در ادامه افزود: خاک بستری برای حفظ پوشش گیاهی است. کشور ما، در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است. از این‌رو شرایط اقلیمی متعادلی دارد که باعث می‌شود از کمترین بارندگی بیشترین استفاده را ببریم. خاک سبب می‌شود بارش‌های رگباری مناطق مختلف کشور به‌سرعت از دسترس خارج نشوند. هر چه خاک غنی‌تر باشد امکان نفوذ و جذب آب بیشتر است و در نتیجه می‌توانیم از یک سفره زیرزمینی و آبخوان مناسب برخوردار باشیم.
مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با تاکید بر اینکه خاک از نظر نگه‌داشت آب برای ما حیاتی است، گفت: خاک در کشور ما در مقایسه با سایر کشورها بسیار سخت ساخته می‌شود و نخستین مورد تهدید آن، فرسایش است. ما در کشور حدود ۱۶.۷ تن در هکتار در سال خاک از دست می‌دهیم، همچنین ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشور ما در معرض فرسایش آبی و ۳۲ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی قرار دارد. بنابراین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم کنترل فرسایش خاک و هدر‌رفت آن از بالادست حوضه‌های آبخیز مناطق کوهستانی و زراعی است.
جزی در ادامه با اشاره به آلودگی خاک در کشور اظهار کرد: استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی و سموم و شیوه‌های نادرست دفن زباله سبب می‌شود خاک‌های کشور آلوده شود که این موضوع ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارد.
وی درباره اقداماتی که برای حفاظت از خاک در کشور انجام می‌شود، توضیح داد: برای حفظ خاک باید از بالادست حوضه‌های آبخیز عملیات حفظ خاک انجام شود. این عملیات چند شیوه دارد که نخستین و مهم‌ترین آن حفظ پوشش گیاهی در اراضی شیبدار است. پوشش گیاهی در این اراضی کمک می‌کند که هنگام بارش باران ذرات خاک شسته نشوند و فرسایش خاک اتفاق نیفتد.
مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: از دیگر اقدامات حفظ خاک می‌توان به عملیات مکانیکی مانند سدهای کوتاهی که برای کنترل رسوب و فرسایش طراحی می‌شوند، اشاره کرد. از عملیات بیومکانیکی نیز برای حفظ خاک استفاده می‌شود که پوشش گیاهی را تقویت و فرسایش را کنترل می‌کند.
جزی با انتقاد از اینکه در بسیاری از اراضی کشور بر اساس شیب زمین شخم‌زنی نمی‌شود، تصریح کرد: به همین دلیل هنگامی‌که زمین شخم زده و محصول برداشت می‌شود فوری خاک شسته شده و از دسترس خارج می‌شود، از این رو فرسایش خاک در اراضی کشاورزی زیاد است.
وی با تاکید بر اینکه حفاظت از انواع مختلف خاک‌ باید مورد پیگیری دستگاه‌های مختلف مسئول قرار بگیرد، گفت: حفاظت از اراضی زراعی و کشاورزی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و حفاظت از خاک‌های اراضی ملی بر عهده سازمان جنگل‌هاست. درحال‌حاضر در ۲۶ میلیون هکتار از اراضی کشور که در معرض فرسایش آبی قرار دارند، مطالعات تفصیلی - اجرایی عملیات آبخیزداری در حال انجام است و متناسب با بودجه‌ای که اختصاص داده می‌شود، اقدامات اجرایی آغاز می‌شود.
مدیر کل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: بر اساس برنامه ششم توسعه، وزارت جهاد کشاورزی باید در ۱۰ میلیون هکتار از اراضی کشور، اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری را انجام دهد. کمترین اعتبار مورد نیاز برای این اقدام، سالانه ۲۰۰۰ میلیارد تومان است. متاسفانه در سال‌های گذشته به اعتبارات منابع طبیعی و حفظ خاک و آبخیزداری توجه نشده بود. امسال نیز با عنایت رهبر معظم انقلاب از محل صندوق توسعه ملی ۷۰۰ میلیارد تومان به عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری اختصاص پیدا کرد و با این تخصیص تنها یک سوم اعتبارات مورد نیاز برای اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری تامین شده است. جزی در پایان با اشاره به اینکه عملیات آبخیزداری از اولویت‌های کشور است، تصریح کرد: سالانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب خاک وارد سدهای کشور می‌شود. از این رو سدهایی که با هزینه‌های بسیار زیاد در کشور ساخته می‌شوند با بی‌توجهی به آبخیزداری و حفاظت خاک، پر از رسوب و خاک می‌شوند. بنابراین باید نگاه ویژه‌ای به اعتبارات سازمان جنگل‌ها برای انجام این پروژه‌ها شود.

ارزش بالای خاک‌های صنعتی

در همین زمینه، علی مریدی، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، بیان کرد: واقعیت این است که در سال‌های گذشته با قاچاق خاک مراتع و مزارع روبه‌رو بودیم. قاچاق خاک‌های مراتع و مزارع، بیشتر از استان‌های جنوبی از جمله استان فارس بود اما در امسال خورشیدی، گزارشی با این محتوا به‌دست ما نرسیده است. تا امروز نیز گزارشی مبنی بر قاچاق خاک‌های معدنی، دریافت نکرده‌ایم.
وی در ادامه با بیان اینکه از ۴ سال گذشته، صادرات خاک دارای اهمیت ویژه شده است، افزود: قاچاق خاک از ابتدای دهه ۸۰ شروع شد و هنوز ادامه دارد، البته در سال‌های اخیر به دلیل کم شدن تقاضا و افزایش حساسیت‌ها، قاچاق خاک کنترل شده است. اهمیت حفظ خاک‌های کشاورزی باعث شد روند صادرات آن متوقف شود. درحال‌حاضر فقط خاک‌های صنعتی و معدنی به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه صادرات خاک‌های معدنی از گمرکات رسمی کشور ادامه دارد، گفت: سال ۱۳۹۶ انواع خاک‌رس و خاک‌رس نسوز از گمرکات شهید رجایی، گلدشت، آستارا و مشهد به چین، عراق، هند و امارات صادر شد.
 وزن این محموله‌ها افزون بر ۳۷۷ میلیون و ۷۵۷ هزار و ۱۳۷ کیلوگرم، به ارزش ۷۶۰ میلیون و ۲۱۳هزار دلار بود. این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش که «در رسانه‌ها مطرح شده است به‌بهانه صادرات، گل، خاک کشاورزی ایران، قاچاق می‌شود.
 دیدگاه شما درباره این موضوع چیست» بیان کرد: آن‌قدر حجم جابه‌جا کردن این خاک کم است که بررسی آن چندان موضوعیت ندارد. شاید از لحاظ رسانه‌ها موضوع‌هایی از این نوع جالب باشد اما از نظر زیست‌محیطی چندان تاثیرگذار نیست. صادرات خاک در مقابل فرسایش خاک عدد ناچیزی است.
به گفته وی، سالانه ۱۶.۷ تن در هکتار، خاک زمین فرسایش می‌شود که این عدد ۱۰ هزار برابر صادرات خاک است.مریدی با بیان اینکه خاک، عنصر ارزشمندی است و برای صادرات آن هم باید مبلغ واقعی گرفته شود، اظهار کرد: به اعتقاد من باید خاک معدنی را که ارزش اقتصادی زیادی دارد در کشور به فولاد و مس، تبدیل و محصول و کالای تولیدشده را از کشور صادر کنیم تا ارزش‌افزوده و فرصت اشتغال آن برای کشور خودمان باشد و به عبارت ساده از خام‌فروشی خودداری کنیم. این مقام مسئول در جمع‌بندی این موضوع افزود: قاچاق خاک را باید از نظر زیست‌محیطی بررسی کرد. باید به این نکته‌ها اشاره کنم که سالانه شاهد فرسایش ۲۰ هزار میلیارد تن خاک در ایران هستیم. به همین دلیل موضوع صادرات خاک در مقایسه با فرسایش چندان اهمیت ندارد.
دوم اینکه بر اساس قانون، در سال‌های اخیر صادرات خاک کشاورزی ممنوع شده است. از این‌رو هیچ‌گونه صادراتی در این زمینه انجام نمی‌شود. موضوع سوم، قاچاق خاک است که در امسال، گزارشی مبنی بر اینکه خاک کشور قاچاق شده، به‌دست ما نرسیده است.