رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی به مناسبت روز جهانی بیابان‌زدایی مطرح کرد: سازگاری با طبیعت بهترین راهکار جلوگیری از تخریب محیط‌زیست است

به گزارش می‌متالز، بر اساس کنوانسیون جهانی مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد (UNCCD) روز ۱۷ ژوئن برابر با ۲۷ خرداد ماه به عنوان روز مبارزه با بیابان‌زایی با هدف ایجاد مشارکت جهانی برای معکوس کردن و جلوگیری از بیابان‌زایی، تخریب زمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق آسیب دیده اعلام شد. می‌توان چنین انگاشت که بیابان‌زایی در کنار دو چالش بزرگ "تغییر اقلیم" و "کمبود آب شیرین" به همراه از دست رفتن تنوع زیستی، به عنوان بزرگترین چالش توسعه پایدار شناخته شده است.

بر همین اساس، رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با بیان اینکه ایران از نظر جغرافیایی در کمربند بیابانی کره زمین قرار گرفته، گفت: با توجه به جایگاه جغرافیایی ایران و گرم‌تر شدن زمین، عوارض ناشی از خشکسالی در ایران شدیدتر است و فرونشست زمین و توفان‌های گرد و غبار از عوارض شرایط خشکسالی به شمار می‌رود.

مرتضی شیخ؛ با بیان این‌که با توجه به قدرت طبیعت، در مواجه با خشکسالی، "سازگاری" با آن بهترین راهکار است، افزود: پدیده فرونشست تقریبا در بیشتر دشت‌های کشور گسترده شده و این در حالی است که می‌توانیم با اصلاح الگوی مصرف و تغذیه آبخوان‌ها آن را کنترل کنیم.

ناسازگاری با طبیعت و پیامد‌های آن

وی با اشاره به سابقه خشکسالی در کشور تصریح کرد: پیشینیان ما با بهره‌برداری متناسب از منابع به طور مثال احداث قنات‌ها خود را با این شرایط سازگار کردند و بر اساس ظرفیت‌های سرزمینی اقدام به توسعه محیط خود کردند، ولی اکنون توسعه نامتناسب منجر به بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی شده است.

رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، شرط سازگاری با شرایط خشکسالی را آمایش سرزمین، اصلاح الگوی مصرف و کشت دانست و ادامه داد: در شرایط فعلی بهره‌برداری ما از منابع طبیعی به گونه‌ای است که شیب تغییرات به سمت خشک‌تر شدن را افزایش می‌دهیم، ولی در دنیا الگو‌های مناسب مصرف عرضه شده است.

تاثیر کلانشهر‌ها از فرونشست

شیخ با بیان اینکه در کشور به طور عموم رویکرد‌های سنتی برای مقابله با بیابان‌زایی وجود دارد، اضافه کرد: فرونشست یکی از عوارض ناشی از خشکسالی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است که در حال حاضر بیشتر دشت‌های کشور به جز مناطق خاصی از شمال کشور، درگیر فرونشست هستند.

وی با بیان این‌که مناطق پایین دست دشت‌ها که حاوی رسوبات دانه‌ریز هستند، محل تحت تاثیر فرونشست ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی هستند، تاکید کرد: شهر‌هایی مانند اصفهان در مناطقی واقع شده‌اند که فرونشست زمین بر روی آن اثر گذاشته و همچنین جنوب تهران نیز متاثر از پدیده فرونشست زمین است.

رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، با تاکید بر اینکه پدیده فرونشست تقریبا در بیشتر دشت‌های کشور گسترده شده، گفت: این در حالی است که می‌توانیم با اصلاح الگوی مصرف و تغذیه ابخوان‌ها آن را کنترل کنیم.

کانون‌های گرد و غبار

شیخ، با تاکید بر اینکه هر چه خشکسالی تداوم پیدا کند و از منابع آب‌های زیرزمینی استفاده بی‌رویه کنیم، مناطق بیابانی گسترده‌تر خواهد شد، افزود: اگر ما زمین را از پوشش گیاهی تهی کنیم و رطوبت زمین را کاهش دهیم، سطح بیابان‌های کشور را توسعه داده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: وسعت کانون‌های گرد و غبار در کشور بیش از ۳۵ هزار کیلومتر مربع واقع در ۱۷ استان مرکزی، شرقی و همچنین جنوب خوزستان است ضمن آنکه ایران متاثر از کانون‌های خارجی گرد و غبار به ویژه در استان‌های غربی و حتی استان گلستان است.

به گفته شیخ، دشت‌های واقع در جنوب تهران و ورامین، همچنین جنوب آبیک (صالحیه) در استان‌های قزوین و البرز به عنوان نزدیک‌ترین نقاط به پایتخت، مستعد تولید گرد و غبار هستند.

راهکار‌های مقابله با بیابان‌زایی

رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، با اشاره به راهکار‌های مقابله با گرد و غبار، گفت: در کنار استفاده از روش‌های زیستی، از آنجایی که ایران از نظر دریافت انرژی خورشیدی در شرایط جغرافیایی مساعدی قرار دارد، بررسی پهنه‌های مستعد گرد و غبار جهت احداث نیروگاه‌های خورشیدی پیشنهاد می‌شود؛ پنل‌های خورشیدی در کنار تولید انرژی می‌توانند به عنوان بادشکن غیرزنده جهت کاهش سرعت باد در سطح زمین و جلوگیری از انتشار گرد و غبار عمل کنند.

وی تثبیت خاک توسط مالچ‌های معدنی را از دیگر راهکار‌های مهار گرد و غبار ناشی از شرایط خشکسالی دانست.

شایان ذکر است؛ نرخ فرونشست زمین در ایران بیش از ۵ برابر متوسط جهانی، کسب رتبه چهارم ایران در رخداد‌های فرونشست و درگیری ۲۹ استان کشور با پدیده فرونشست آمار‌هایی است که زنگ خطر را از سال‌های قبل برای بیابانی شدن کشور به صدا درآورده است. فلات مرکزی ایران یکی از معروف‌ترین مناطق خشک جهان محسوب می‌شود. کشور ایران با مساحت یک میلیون و ۶۴ هزار کیلومتر مربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان واقع شده که حدود ۸۰ درصد از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است؛ به این ترتیب کشورمان در معرض خطر پیشروی بیابان‌ها قرار دارد. کویر لوت و دشت کویر از بیابان‌های اصلی و بزرگ ایران به‌شمار می‌رود. از جمله آمار‌های دیگری که در زمینه بیابان‌زایی ایران وجود دارد می‌توان به بالاترین نرخ فرونشست زمین در کشور اشاره کرد که در "بهرمان استان کرمان" با نرخ فرونشست ۴۲ سانتی‌متر در سال به وقوع می‌پیوندد. در مجاورت دریاچه‌ها و تالاب‌ها فرونشست رخ داده و در صورت عدم کاهش تنش آبی و فشار بر آب‌های زیرزمینی، شاهد خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها خواهیم بود. علاوه بر فرونشست زمین، ایجاد کانون و توفان‌های گرد و غبار از دیگر پیامد‌های بیابان‌زایی است که اکنون دامنه این توفان‌ها به کلانشهر تهران نیز رسیده؛ توفان‌های ۱۲۰ روزه سیستان به ۱۶۰ روز افزایش یافته که دلیل آن خشک شدن هیرمند است. همچنین از حدود ۱۱ سال پیش تاکنون به دلیل قطع رودخانه هیرمند و خشک شدن بستر دریاچه هامون، استان سیستان و بلوچستان با بحران خشکسالی روبرو شده و منطقه‌ای که در گذشته به "انبار غله ایران" معروف بود، اکنون با از بین رفتن کشاورزی، دامپروری و صید و صیادی دست به گریبان است.

منبع: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور