نبود طرح جامع سرب و روی، تعادل بازار را به‌هم زده است

به گزارش می متالز، از این معدن روزگاری چنان خاک پرعیاری استخراج می‌شد که می‌گفتند بدون فرآوری و پرعیارسازی مستقیم در کوره‌های ذوب ریخته می‌شدند. صنایع زیادی در اطراف این معدن از سوی بخش خصوصی شکل گرفت که با کمترین هزینه، خاک آن را به شمش‌هایی از سرب و روی تبدیل می‌کرد کما اینکه نقره و طلا به همراه این مواد استخراجی، سود سرشاری را نصیب کارخانه‌های ذوب سرب و روی می‌کرد.
توجه بازار جهانی به این ۲ فلز و کاهش عیار خاک معدنی انگوران و از طرف دیگر رشد قارچ‌گونه کارخانه‌های ذوب در زنجان عرصه رقابت را تنگ‌ و تنگ‌تر کرد تا اینکه دولت تصمیم به تقسیم خاک این معدن بین صنایع گرفت و از آن پس صنایع کوچک با تامین دست‌کم ۳۰ درصدی خوراک کارخانه توانستند استراتژی فروش خود را محکم‌تر بنا گذارند و در این میان راه ساده‌تر را انتخاب کرده و به صادرات فکر کنند.
گفتنی است مجتمع سرب و روی انگوران در استان زنجان، کیلومتر ۲۲ جاده دندی به تکاب است.
معدن انگوران را در گفت‌وگو با مدیرعامل مجتمع سرب‌وروی انگوران‌‌ یعنی امید فلاح شناختیم، به ویژه خبر بهره‌برداری از بخش زیرزمینی این معدن که به تولید هم رسیده و خبر رکوردشکنی تولید در این معدن که به یک میلیون تن ماده معدنی در امسال رسیده است را از وی گرفتیم. گفت‌وگوی ما را با وی می‌خوانید.

چه خبر جدیدی از معدن انگوران دارید؟

بخش زیرزمینی انگوران هم‌اکنون در مراحل پایانی تجهیز کارگاه قرار دارد. بهره‌برداری کامل از این بخش با پیش‌بینی تولید سالانه ۱۲۰ هزار تن ماده معدنی سولفوره و اشتغالزایی حدود ۳۲۰ نفر، از ابتدای سال ۹۸ رقم خواهد خورد. از ابتدای سال ۹۷ تا پایان بهمن امسال همزمان با تجهیز کارگاه حدود ۵۷ هزار تن ماده معدنی در این بخش، استخراج و حدود ۵۲ هزار تن نیز فروخته شده است.

معدن انگوران در سالی که گذشت، چه برنامه‌هایی را توانست محقق کند؟

معدن انگوران در سال ۹۷ برنامه‌هایی در ۲ بخش روباز و زیرزمینی داشت؛ برنامه‌ای که برای استخراج مواد معدنی از دسته‌بندی‌های مختلف از پرعیار تا عیارمتوسط و کم‌عیار براساس مدل بلوکی داشتیم که در طراحی معدن روباز در آخر هر سال انجام می‌دهیم. بر اساس مدل بلوکی که داشتیم پیش‌بینی کرده بودیم سال ۹۷، ۷۵۰هزار تن ماده معدنی را استخراج کنیم که خوشبختانه در این مورد توانستیم با یک جهش خوب تا ۱۱ اسفند در حدود ۹۷۴هزارتن استخراج انجام دهیم که از برنامه بسیار جلوتر است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال استخراج مواد معدنی از بخش روباز معدن به بالای یک میلیون تن ماده معدنی برسد که در تاریخ استخراج این معدن بی‌سابقه است و جزو رکوردها به شمار می‌رود. از این میزان نیز ۶۴۰ هزار تن به فروش رسید.
البته زمین هم در استخراج ماده معدنی به ما کمک کرد. مدل بلوک ما بر اساس ۷۵۰ هزار تن بود اما هنگام استخراج بیشتر از میزان پیش‌بینی شده محقق شد.

در بخش زیرزمینی، عملکرد معدن چگونه بوده است؟

در بخش زیرزمینی با توجه به اینکه در فاز تجهیز قرار داشتیم بیش از ۸۰ درصد کار عملیات تجهیز معدنی انجام شده و در فاز تجهیز در همین سال ۶۰ هزار تن ماده معدنی در عین حال استخراج شد که این عدد را اگر به یک میلیون تن استخراج از معادن روباز اضافه کنیم مجموع استخراج ما یک میلیون و ۶۰ هزار تن در سال ۹۷ از ۲ معدن روباز و زیرزمینی بوده است. در بخش زیرزمینی میزان تولید کارگاه‌ها که به بیرون حمل شده، از ابتدای سال تا ۱۱ اسفند افزون بر ۵۹هزار تن بوده و فروش‌مان هم ۵۱ هزار و ۵۰۰ تن بوده و ۲۸ هزارتن نیز موجودی داریم.

در بخش باطله‌برداری چه میزان محقق شد و آیا باطله‌برداری معدن انگوران افزایش یافته است؟

در بخش باطله‌برداری بر اساس برنامه باید ۶ میلیون و ۷۰۵ هزار مترمکعب باطله‌برداری انجام می‌دادیم که ۶ میلیون و ۹۵۰ هزار مترمکعب آن انجام شده است. بنابراین نسبت به برنامه ۱۰۴ درصد رشد داشتیم که بخشی از این حجم یعنی حدود یک میلیون مترمکعب، مربوط به ریزش‌برداری بود و در این بخش هم عملکرد خوبی داشتیم. خوشبختانه در این قسمت وضعیت معدن بسیار خوب بود. درحال‌حاضر موجودی ماده معدنی ما ۶۰۲ هزار تن در بخش روباز است.
استخراج ماده معدنی از معدن انگوران در سال ۹۶، افزون بر ۸۶۴هزار تن بوده که امسال پیش‌بینی می‌شود نسبت به سال گذشته ۱۲.۶ رشد داشته باشیم. در بخش باطله هم ۶ میلیون و ۴۴۲ هزار مترمکعب باطله‌برداری داشتیم که نسبت به سال ۹۶ رشد داشته است.

شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، این خاک را چگونه بین کارخانه‌های ذوب توزیع می‌کند؟

بخشی از فروش‌ در قالب سهمیه‌بندی که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تعیین شده، به ما اعلام می‌شود. فروش ما در واقع چند بخش دارد؛ با توجه به اینکه تنها معدن عمده تولیدکننده ماده معدنی سرب و روی هستیم که به تمام کارخانه‌ها باید خاک بدهیم و در حقیقت آنها وابسته به این معدن هستند. فروش خاک نیز به این شکل است که بر اساس پروانه بهره‌برداری کارخانه به آنها خاک می‌دهیم. این سهمیه‌بندی بر اساس قیمت‌ها و فرمول‌های اعلامی وزارتخانه است. البته در سال‌هایی که استخراج فراتر از برنامه پیش‌بینی باشد، خاک مازاد را نیز در قالب سهمیه مازاد به کارخانه‌ها می‌دهیم. بخشی از این خاک‌ها را در قالب مزایده به فروش می‌رسانیم یا در بورس عرضه می‌کنیم. همچنین خاک استخراجی بخش زیرزمینی را خارج از سهمیه و در قالب مزایده و عرضه در بورس به شرکت‌ها می‌دهیم. در همین زمینه، امسال ۵ نوبت مزایده برگزار کردیم و یکی دو نوبت هم در بورس عرضه داشتیم.

شرکت‌ها همچنان برای تامین خاک مشکل دارند و بارها این مسئله را عنوان کرده‌اند. در این زمینه به چه تفاهم‌هایی رسیدید؟

متاسفانه به دلیل اینکه طرح جامع سرب و روی کشور تهیه نشده، تعادلی بین ماده تولیدی و میزان مصرف کارخانه‌ها رعایت نشده است. از طرف دیگر مجوزهای بی‌رویه برای ساخت کارخانه‌ها، مشکل را دوچندان کرده‌اند. خاک تولیدی انگوران در نهایت به ظرفیتی حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن در سال رسیده و تا ۵ سال آینده هم بیشتر دوام نخواهد داشت. سپس با افت شدید این ماده معدنی روبه‌رو خواهیم شد. این در حالی است که کارخانه‌های زیادی ساخته شده و ظرفیت زیادی ایجاد شده که خوراک مصرفی‌شان بیش از ۲ میلیون تن ماده معدنی است. تولید معدن انگوران ۲۵ تا ۳۰درصد ظرفیت تولیدی این کارخانه‌ها را می‌تواند تامین کند. این کارخانه‌ها باید فکر دیگری کنند یعنی خاک را از جای دیگر تامین کنند یا ظرفیت معدن انگوران افزایش پیدا کند که هیچ کدام از این ۲ مورد محقق نشده و باز هم ظرفیت خالی خواهند داشت. البته کیک‌هایی که این کارخانه‌ها در سال‌های گذشته به عنوان باطله انبار کرده‌اند، خود دارای عیار حداقلی هستند و می‌توانند ظرفیت‌های خالی این کارخانه‌ها را تا مدتی تامین کنند.
در سال‌های گذشته عیار ماده معدنی معدن انگوران به ۲۴ تا ۲۶ درصد می‌رسید و بسیار خوب بود. به همین دلیل خیلی از کارخانه‌ها به خوبی ماده معدنی را فرآوری نمی‌کردند تا عیار آن به صفر برسد. از این رو باطله‌های‌شان دارای عیار قابل توجهی حتی در حد ۷ تا ۸ درصد بود. درحال‌حاضر به این باطله‌ها به چشم یک معدن در کنار کارخانه‌ها نگاه می‌شود که بسیاری از فرآیندهایی مثل خردایش را گذرانده و مقرون به صرفه‌تر از خاک‌هایی است که باید مالکان کارخانه از این طرف و آن طرف تامین کنند. کما اینکه بسیاری از کارخانه‌ها درحال‌حاضر این کار را انجام می‌دهند و بخشی از ظرفیت خالی کارخانه خود را پر می‌کنند.
عیار انگوران در پروانه بهره‌برداری به طور میانگین ۲۴ تا ۲۵ درصد بوده اما به مرور زمان و با استخراج خاک‌های پرعیار درحال‌حاضر بر اساس آنچه استخراج می‌شود به زحمت به ۱۴ تا ۱۵ درصد می‌رسد.

معدن مهدی‌آباد به یک کنسرسیوم ایرانی-خارجی واگذار شده تا زمانی که ذخیره معدن انگوران به پایان برسد، این معدن خوراک کارخانه‌های سرب و روی را تامین می‌کند. خاک این معدن دارای چه عیاری است؟

معدن مهدی‌آباد عیار ۴ تا ۷ درصدی دارد یعنی کمتر از باطله‌های معدنی انبار شده در مجاورت کارخانه‌ها. بزرگ‌ترین ذخیره‌ای که می‌شود روی آن حساب کرد، معدن مهدی‌آباد است که یکی از معادن بزرگ و ذخیره‌های بزرگ جهان به شمار می‌رود.
 معدن انگوران یک معدن قدیمی است که به صورت شدادی مورد استخراج قرار می‌گرفت. هر کس قسمتی را مورد بهره‌برداری قرار می‌داده و دست دولت هم نبوده است. در حقیقت استخراج از این معدن سابقه بسیار طولانی دارد یعنی از ابتدای سال ۱۳۰۰ این معدن شناخته شده بود اما کار زیادی روی آن انجام نشد.
از دهه ۵۰ و سال‌های ۵۶ و ۵۷ کارهای سیستماتیکی روی این معدن انجام شد. در سال ۸۵ این معدن دوباره به مالکیت دولت درآمد که به طور عمده به دلیل مشکلات کارخانه‌دارها بود. تا این سال معدن انگوران در اختیار شرکت توسعه معادن روی بود و از آنجا که خود به عنوان یک کارخانه‌دار مطرح بود، امکان توزیع ناعادلانه خاک مصرفی وجود داشت و ممکن بود در اختصاص سهمیه به کارخانه‌های کوچک عدالت برقرار نشود. از این رو دولت مالکیت این معدن را به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی سپرد تا این شرکت به صورت عادلانه خاک را هر سال بین کارخانه‌ها تقسیم ‌کند. حتی خود شرکت توسعه معادن روی هم سهمیه دارد. آماری هم از میزان استخراج مواد معدنی از سال ۵۷ تا ۸۵ و از سال ۸۵ تا اکنون وجود دارد که در این مقاطع زمانی چه مقدار کار انجام شده است.
گفتنی است پروانه بهره‌برداری معدن انگوران ۳۸ کیلومتر مربع را دربر می‌گیرد و پیت معدنی که کار در آن انجام می‌شود حدود ۱۳۵ متر دهانه دارد.

 آمایش سرزمین در دادن مجوزهای ساخت کارخانه‌های ذوب و میزان ظرفیت مورد نیاز دیده نشده بود؟

درحال‌حاضر ایمیدرو طرح جامع سرب و روی کشور را در دست تهیه دارد و باتوجه به اینکه معدن مهدی‌آباد جای خود را به عنوان یک معدن جدید سرب و روی در کشور باز می‌کند تا جانشین معدن انگوران شود، لازم است مشخص شود ظرفیت‌ها به چه مقدار است. لازم است طرح جامعی داشته باشیم تا تعادل تولید و مصرف خاک سرب و روی را در معدن و کارخانه‌ها ارزیابی کند و ببینیم چه میزان خاک از داخل تامین می‌شود و لازم است چه مقدار واردات انجام شود. در حقیقت ظرفیت‌های داخلی و خارجی و همچنین معادن باید شناسایی شوند تا بتوانند کارخانه‌ها را حمایت کنند و تولید مستمر این کارخانه‌ها ادامه یابد.

به غیر از معدن مهدی‌آباد چه ذخایر دیگری از سرب و روی در کشور شناسایی شده و بیشتر در کدام مناطق قرار دارند؟

سازمان توسعه و شرکت تهیه و تولید بر پهنه‌های زیادی از سرب و روی در کشور کار می‌کند. یکی از ظرفیت‌هایی که روی آن سرمایه‌گذاری شده، سرب و روی است. این ظرفیت‌ها باید ارزیابی و شناسایی شوند تا مشخص شود قابلیت تبدیل به یک معدن را دارند یا خیر. درحال‌حاضر شاید زود باشد چون اینها باید در طرح جامع جمع‌بندی و گردآوری شوند و اینکه در چه نقطه‌ای هستیم و کی می‌توانیم به این نتیجه برسیم که سطح تولید را افزایش دهیم تا بخشی از نیاز کارخانه‌های داخلی را تامین کنیم. علاوه بر اینها در زنجان و معدن انگوران هم هدف‌گذاری کرده‌ایم که سال آینده اکتشافات را در حوزه معدن انگوران انجام دهیم تا ذخیره‌ای را اکتشاف کرده و بتوانیم ذخایر موجود را ارتقا و عمر معدن را افزایش دهیم. بسیار امیدواریم که این اتفاق رخ دهد. در حال جمع‌آوری اطلاعاتیم و اگر این ذخیره پیدا شود کارخانه‌ها، خیال‌شان کمی راحت‌تر می‌شود که خاک برای سال‌های آینده تامین شده است پس تولیدشان را افزایش می‌دهند و با ظرفیت بیشتری کار می‌کنند.
 در واقع موضوع اکتشاف در محدوده معدن انگوران در اولویت شرکت تهیه و تولید مواد معدنی است و در حال برنامه‌ریزی برای اکتشافات هستیم.
 ایمیدرو یک برنامه اکتشاف ۲۷۰ هزار کیلومتری در دست اقدام دارد و در ذخایر احتمالی نامی هم از سرب و روی آورده‌اند. ما در پهنه انگوران که تعریف شده است و در اختیار خودمان است کار می‌کنیم که با دیگر برنامه‌های اکتشافی متفاوت است.
 اگر ذخیره‌ای در این محدوده وجود داشته باشد، پیدا می‌شود. اولویت کار در استان زنجان است زیرا ۷۰ درصد شمش ایران در زنجان تولید می‌شود. به نظر می‌رسد ظرفیت‌های دیگری هم شناسایی شوند.
شنیده می‌شود کارخانه‌های ذوب در واردات خاک هم دچار مشکلات زیادی هستند.
من شنیدم اما شاید چندان قابل استناد نباشد زیرا به صورت گلایه و درد دل مطرح می‌شود. ما نمی‌دانیم چه مقدار خاک را از کجا وارد می‌کنند. خیلی‌ها می‌گویند از ترکیه و افریقای جنوبی خاک را وارد می‌کنیم اما میزانش را نمی‌دانیم. به ما اعلام می‌کنند که در زمینه واردات مشکلات زیادی دارند که آن هم به معادنی بر می‌گردد که از آنها خرید می‌کنند و مشکلات عیار خاک یا گمرکی و انتقال پول دارند.

البته اینکه خاک وارد کنیم و در داخل دارای ارزش افزوده‌اش کنیم در ذات خود کار خوبی است. شما یا وزارتخانه برنامه‌ای در این زمینه دارید؟

درباره این موضوع باید وزارتخانه اظهار نظر کرده و برنامه‌هایش را اعلام کند و من اطلاعاتی ندارم. شاید هم اگر بگویم مستند نباشد. با توجه به مشکلات ارزی که تیر و مرداد سال جدید به وجود آمد، وزارتخانه باید سختگیری‌هایی در زمینه صادرات شمش با هدف کنترل بازار داخلی انجام می‌داد. بنابراین به کارخانه‌هایی که خاک وارد می‌کردند اعلام کرد تنها به ازای خاکی که وارد می‌کنید می‌توانید صادرات انجام دهید تا به نوعی از صنایع پایین‌دستی شمش سرب و روی حمایت کرده باشید. به همین دلیل گفتند ابتدا باید مصرف‌کنندگان داخلی را پوشش دهید سپس اجازه صادرات دارید. این در حالی است که این کارخانه‌ها به راحتی محصولات خود را صادر می‌کردند و شاید به خوبی نیاز داخل را هم پوشش نمی‌دادند چون مزایای زیادی برای آنها داشت. به همین دلیل وزارت صنعت، معدن و تجارت ناچار شد این سیاست را اتخاذ کند که به میزان خاکی که از خارج وارد می‌شود، ارزش افزوده نصیب کشور شده و نیاز داخل تامین شود. این اتفاق به اضافه مشکلاتی که برای جابه‌جایی پول داشتند موجب گلایه کارخانه‌های داخلی شد و از طرف دیگر برای صادرات هم ناچار بودند، ارز حاصل از آن را به سامانه نیما بیاورند.

طرح جامع سرب و روی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

طرح جامع سرب و روی از سوی ایمیدرو و خود شرکت بهره‌برداری از مهدی‌آباد متولی‌ تهیه آن شده است. در این زمینه، مشاور آن هم مشخص شده و در مرحله جمع‌آوری اطلاعات هستیم که در حال تکمیل شدن است. با این حال هنوز نهایی نشده اما اگر نهایی شود بسیار عالی است؛ به این شکل تکلیف کار ما و وزارتخانه و کارخانه‌ها مشخص می‌شود که آیا وزارت باید مجوز جدید بدهد و سطح آن چه باید باشد؟ یکی از مشکلاتی که در این سال‌ها دچار آن شدیم این است که کارخانه‌های کوچک قارچ‌گونه رشد کرده‌اند و با جابه‌جایی دلار یا ال‌ام‌ای ممکن است سودده شده یا از سوددهی خارج شوند یعنی یک نسیم کوچک می‌تواند وضعیت این کارخانه‌های کوچک را تغییر دهد، در حالی که اینها باید ساماندهی شده و تبدیل به واحدهای بزرگ‌تر ‌شوند که قابلیت پایین‌آوردن نرخ تمام شده با به‌روز کردن فناوری‌های خود را داشته باشند اما با توجه به روند سال‌های گذشته، هر کسی توانسته، مجوز ایجاد کارخانه شمش سرب و روی را گرفته و در عمل شاهد هستیم نرخ تمام شده‌شان بالاتر از آن چیزی است که باید باشد.
بیشترین مجوزها، زمانی داده شده‌اند که نرخ ال‌ام‌ای« در بورس لندن» بالا می‌رود یعنی صنعت سودده می‌شود و تقاضا برای ساخت کارخانه بالا می‌رود، وزارت نیز مجوزهای لازم را صادر می‌کند که شاید یکی از دلایل آن نبود طرح جامع بوده است. به همین دلیل داشتن طرح جامع برای این صنعت واجب است.