بارقه‏‏‏‏ امید برای تجارت جهانی

به گزارش می‌متالز، گزارش به ‏‏‏‏‌روزرسانی شده تجارت‌جهانی آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان‌ملل)، برآورد‌های ناخوشایندی را به تصویر می‌کشد. تجارت‌جهانی در سال‌۲۰۲۳ به حدود ۳۱‌تریلیون دلار آمریکا رسید که به‌معنای کاهش یک‌تریلیون دلاری (یا ۳‌درصدی) نسبت به رکورد سال‌۲۰۲۲ است که این موضوع به‌منزله زنگ خطری برای اقتصاد جهانی است. در این میان، تجارت کالا بیشترین آسیب را متحمل شده‌است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بخش در سال‌۲۰۲۳ حدود ۱.۳‌تریلیون دلار آمریکا یا ۵‌درصد افت کرده است. در مقابل، تجارت خدمات با رشدی ۸‌درصدی و افزایش حدود ۵۰۰‌میلیارد دلاری، امیدی در دل تاریکی روشن می‌کند، اما این تاریکی مطلق نیست. پیش‌بینی کنونی آنکتاد برای سه‌ماهه اول سال‌۲۰۲۴، نوری از امید را به ارمغان می‌آورد. انتظار می‌رود که در این دوره، شاهد افزایش اندک، اما مثبتی در هر دو بخش تجارت کالا و خدمات باشیم.

با این حال به‌رغم وجود چالش‌های متعدد، تجارت‌جهانی از ابتدا تا پایان سال‌گذشته در مجموع روندی مثبت را تجربه کرد. حجم تجارت بین‌المللی در طول سال‌به‌طور متوسط رشد مثبتی داشته که نشان‌دهنده تقاضای جهانی قوی برای محصولات وارداتی است. ضعف دلار آمریکا در سال‌۲۰۲۳ نیز به‌عنوان عاملی حمایتی از تجارت‌جهانی عمل کرد.

در سال‌۲۰۲۳، شاهد نزول ارزش تجارت‌جهانی بودیم. این امر عمدتا به دلیل کاهش تقاضا در کشور‌های توسعه‌یافته و ضعف تجارت در مناطق شرق آسیا و آمریکای‌لاتین بود. کاهش قیمت کالا‌ها نیز در این میان، نقشی اساسی در پایین‌آوردن ارزش تجارت بین‌المللی ایفا کرد. در نقطه مقابل، تجارت خدمات در بیشتر مقاطع سال‌۲۰۲۳ روندی مثبت را تجربه کرد و تا حدی توانست افت ارزش تجارت کالا را جبران کند. در این سال، گردشگری و خدمات مرتبط با مسافرت با رشد چشمگیر حدود ۴۰‌درصدی، پیشتاز رونق درمیان بخش‌های مختلف خدمات بود، اما در سه‌ماهه چهارم سال‌۲۰۲۳، شاهد تغییر در الگو‌های تجارت‌جهانی بودیم. رشد تجارت کالا و خدمات در این دوره متوقف شد و به ثبات رسید. این امر نشان می‌دهد که کاهش تجارت‌جهانی کالا به پایان رسیده‌است، اما روند صعودی قوی در تجارت خدمات نیز متوقف شده‌است. پیش‌بینی‌ها برای سال‌۲۰۲۴ نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای تجارت‌جهانی است. کاهش تورم جهانی و بهبود پیش‌بینی‌های رشد اقتصادی، نشان‌دهنده معکوس‌شدن روند‌های نزولی در این حوزه است. افزایش تقاضا برای کالا‌های زیست‌محیطی نیز عاملی محرک برای تجارت در سال‌۲۰۲۴ خواهد بود، با این حال چشم انداز تجارت‌جهانی هنوز با ابهامات قابل‌توجهی روبه‌رو است. تداوم تنش‌های ژئوپلیتیکی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و سطوح بالای بدهی که بر فعالیت اقتصادی در بسیاری از کشور‌ها تاثیر می‌گذارد، همچنان می‌تواند پیامد‌های منفی برای تجارت‌جهانی داشته‌باشد. پیش‌بینی‌های جهانی برای رشد تولید ناخالص داخلی در سال‌۲۰۲۴ حوالی ۳‌درصد است، اگرچه این رقم پایین‌تر از میانگین‌های تاریخی است، با این حال امیدوارکننده محسوب می‌شود. چشم انداز اقتصادی موردانتظار برای سال‌آینده در بین کشور‌ها و مناطق مختلف متفاوت است. این اختلافات بر الگو‌های تجارت در سال‌۲۰۲۴ تاثیر خواهد‌گذاشت. تنش‌های ژئوپلیتیکی مداوم و درگیری‌های منطقه‌ای مانند شمشیر دولبه‌ای بازار‌های انرژی و کشاورزی را تهدید می‌کنند. بی ثباتی در این بازار‌ها نه‌تن‌ها قیمت‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت غذایی و انرژی جهان را نیز به‌خطر می‌اندازد. علاوه بر این، اهمیت فزاینده دسترسی امن به مواد معدنی حیاتی در دوره گذار انرژی‌بر قیمت‌ها تاثیر خواهد گذاشت و نوسانات بازار در این کالا‌ها را بیشتر خواهد کرد.

ملاحظات سیاستی

براساس این گزارش، تجارت‌جهانی تحت‌تاثیر واکنش زنجیره‌های تامین به تحولات در حوزه سیاستگذاری تجاری و تنش‌های ژئوپلیتیکی قرارگرفته‌است. نگرانی‌های ژئوپلیتیکی می‌تواند برخی از اقتصاد‌های شرق آسیا و آمریکای‌لاتین را به سمت ادغام بیشتر در زنجیره‌های تامین سوق دهد. نگرانی‌های فزاینده در مورد تغییرات اقلیمی دولت‌ها را بر آن داشته تا در سیاست‌های صنعتی و تجاری خود تجدیدنظر کنند. اولویت‌دادن به مسائل محیط‌زیستی و فوریت تحقق تعهدات اقلیمی نیازمند تغییراتی در این دو حوزه است. پیش‌بینی می‌شود روی‌آوری به اقدامات محدودکننده تجارت و سیاست‌های صنعتی درون نگر تاثیر منفی بر رشد تجارت بین‌المللی داشته‌باشد. از دیدگاه آنکتاد، تنش‌های ژئوپلیتیکی همچنین باعث ایجاد اختلال در مسیر‌های حمل‌ونقل دریایی، به‌ویژه مسیر‌های مرتبط با دریای سرخ و کانال سوئز می‌شود. علاوه‌بر این، پیش‌بینی می‌شود تلاش‌ها برای حفظ سطح آب در مخازن تامین کننده کانال پاناما، عبور و مرور کشتی‌ها را در سال‌۲۰۲۴ همچنان با کاهش مواجه کند. این رویداد‌ها به نوبه خود باعث افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، طولانی‌شدن زمان سفر و اختلال در زنجیره‌های تامین خواهد شد.

در سال‌۲۰۲۳، اقتصاد‌های بزرگ جهان با چالش‌های متعددی روبه‌رو بودند. کاهش کلی تجارت کالا یکی از بارزترین این چالش‌ها بود. در این میان، روسیه استثنای قابل‌توجهی بود. واردات این کشور در سال‌۲۰۲۳ شش‌درصد رشد داشت، با این حال این رشد باید در چارچوب نوسانات ارزی و سطوح بسیار پایین تجارت در سال‌۲۰۲۲ درنظر گرفته شود. صادرات روسیه در سال‌۲۰۲۳ با کاهش شدیدی مواجه شد که عمدتا به بازار‌های انرژی مرتبط بود. در مقابل، برزیل و اتحادیه اروپا در طول سال‌۲۰۲۳ نرخ رشد صادرات اندکی مثبت را ثبت کردند. آمار‌های فصلی نشان‌دهنده بازگشت به رشد در برخی از اقتصاد‌های بزرگ، از جمله چین و هند است. به‌طور کلی، مقایسه رشد سالانه و سه‌ماهه نشان‌دهنده بهبود قابل‌توجهی در روند برخی از اقتصاد‌ها است، اما با این حال آمار کلی سال‌۲۰۲۳ همچنان منفی باقی‌مانده‌است.

کاهش تجارت‌جهانی در سال‌۲۰۲۳، اقتصاد همه کشور‌ها را تحت‌تاثیر قرار داد، اما این تاثیر برای کشور‌های درحال‌توسعه بیشتر بوده‌است. واردات و صادرات کشور‌های درحال‌توسعه در طول سال‌۲۰۲۳ به‌طور متوسط به ترتیب پنج و هفت‌درصد کاهش یافته‌است؛ این در حالی است که کاهش تجارت برای کشور‌های توسعه‌یافته کمتر بوده‌است. واردات این کشور‌ها در سال‌۲۰۲۳ حدود چهار‌درصد و صادرات آنها سه‌درصد کاهش یافته‌است. آمار فصلی نشان‌دهنده یک روند مثبت برای کشور‌های درحال‌توسعه است، درحالی‌که تجارت کشور‌های توسعه‌یافته در این مدت ثابت باقی‌مانده‌است. تجارت جنوب-جنوب (تجارت بین کشور‌های درحال‌توسعه) نیز در سال‌۲۰۲۳ با کاهش مواجه بوده‌است، اما این کاهش در سه‌ماهه چهارم سال‌۲۰۲۳ با رشد فصلی حدود سه‌درصد معکوس شده‌است. سال ۲۰۲۳ برای تجارت‌جهانی سالی چالش برانگیز بود. اکثر مناطق با رشد منفی تجارت مواجه شدند. تنها استثنا منطقه آفریقا بود که تجارت درون منطقه‌ای آن به‌طور چشمگیری افزایش یافت. در مقابل، روسیه و اقتصاد‌های آسیای‌مرکزی شاهد کاهش شدید صادرات، اما افزایش قابل‌توجه واردات بودند. تجارت در منطقه شرق آسیا نیز در سال‌۲۰۲۳ با ضعف مواجه بود، به‌ویژه در زمینه تجارت درون منطقه‌ای. در سه‌ماهه گذشته، تجارت در منطقه آمریکای‌لاتین و منطقه شامل فدراسیون‌روسیه و اقتصاد‌های آسیای‌مرکزی همچنان ضعیف باقی‌ماند، اما در مقابل، رشد تجارت در منطقه آفریقا و شرق آسیا مثبت بود.

در طول سال‌گذشته، تجارت‌جهانی در اکثر بخش‌ها کاهش یافت، به‌جز دارو، تجهیزات حمل‌ونقل و خودرو (به‌خصوص در بخش خودرو‌های برقی) شاهد افزایش قابل‌توجهی در تجارت بودیم. پوشاک، مواد شیمیایی، فلزات انرژی، تجهیزات اداری و منسوجات از جمله بخش‌هایی هستند که ارزش تجارت آنها در سال‌۲۰۲۳ بیش از ۱۰‌درصد افت داشت. در سه‌ماهه چهارم سال‌۲۰۲۳، اکثر بخش‌ها شاهد رونق مجدد بودند. قابل‌توجه‌ترین استثنا، پوشاک بود که تجارت آن همچنان در حال کاهش است. در مقابل، بخش‌های تجهیزات ارتباطی و حمل‌ونقل در این مدت شاهد افزایش قابل‌توجهی بودند.

منبع: دنیای اقتصاد