سهم صنایع ارزآور از سبد صادراتی چقدر است؟

به گزارش می‌متالز، بررسی آمار تجارت در ۱۲ماهه ۱۴۰۲ همچنین حاکی از این است که صنعت تنها سهم ۱۵درصدی ارزشی از صادرات کشور دارد و اگرچه صادرات صنعتی کشور در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ارزشی ۱۰درصدی و رشد وزنی ۱۳درصدی داشته، اما از لحاظ ارزش واحد ۳درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ کاهش داشته است؛ موضوعی که نشان می‌دهد ارزش‌افزوده کالا‌های صنعتی صادراتی همچنان پایین است. این موضوع همچنین به این معناست که صنایعی سهم بالاتری از سبد صادراتی کشور دارند که ارزآوری کمتری دارند. نکته قابل تامل دیگر در این زمینه این است که در صورت سیاستگذاری و اتخاذ استراتژی صنعتی صحیح و تقویت صنایع دارای ارزش‌افزوده بالاتر، این صنایع می‌توانند زمینه ساز جهش تولید، صادرات و رشد درآمد‌های ارزی کشور باشند.

عملکرد صادرات صنعتی ایران به تفکیک رشته فعالیت‌های مختلف حاکی از وجود دو نکته اساسی است : اول آنکه صنایع با قیمت واحد (قیمت هر کیلوگرم کالای صادراتی به دلار) پایین، سهم بالایی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند؛ مانند صنایع غذایی که با قیمت واحد ۹۹.۰ دلار حدود ۲۳.۷‌درصد از ارزش سبد صادراتی صنعتی؛ محصولات پلیمری با قیمت واحد ۲۵.۱ دلار حدود ٢٣‌درصد از ارزش سبد صادراتی و محصولات شیمیایی با قیمت واحد ۴۶.۰ دلار حدود ١٣‌درصد از ارزش سبد صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند. دوم آنکه صنایع با قیمت واحد بالا، سهم پایینی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند؛ مانند دارو که با قیمت واحد ۵.۵۱ دلار تنها ۱.۵‌درصد از ارزش سبد صادراتی و تجهیزات پزشکی با قیمت واحد ١٣دلار تنها ۴.۰‌درصد از ارزش سبد صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند.

این صنایع در صورت تمرکز و سیاستگذاری مناسب قادرند زمینه ساز تحرک در سبد صادراتی و همچنین جهش در تولید کشور باشند. موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارشی با عنوان «صنایع دارای توان جهش تولیدی و صادراتی» نوشته افسانه شفیعی با بررسی فهرستی از صنایع مولد ارزش و درآمد ارزی به بررسی عملکرد صادرات صنعتی ایران به تفکیک رشته‌فعالیت‌های صنعتی پرداخته است. براساس این گزارش، مرحله اول تعریف شاخص ترکیبی سه‌گانه مشتمل بر توانمندی های تولیدی و ارزش‌افزایی (شامل قدرت خلق ارزش‌افزوده، پیوندهای پیشین و پیوندهای پسین)، عملکرد در بازار صادراتی (شامل قیمت هر تن کالای صادراتی، سهم از سبد صادراتی و پیچیدگی کالای صادراتی) و پایداری زیست محیطی (شامل آب‌بری، برق‌بری و گازبری) است. مرحله دوم انطباق کدهای HS و ISIC به منظور دسترسی همزمان به عملکرد تولید تجارت صنعتی (تکمیل پایگاه داده کالاهای صنعتی دارای قابلیت صادراتی) است. مرحله سوم محاسبه امتیاز تمامی رسته های صنعتی برحسب شاخص ترکیبی (تعیین فهرست اولیه صنایع اولویت دار) است. مرحله چهارم وارد کردن قیود ناظر بر پایداری تولید داخلی به منظور تعیین فهرست نهایی از کالا‌ها در سه دسته شامل ضریب وابستگی وارداتی در صنعت منتخب (سهم موارد اولیه و واسطه ای وارداتی از مواد اولیه و واسطه موردنیاز)، فشار ارزی صنعت موردنظر بر بدنه صنعتی کشور (سهم مواد اولیه و واسطه ای وارداتی از کل مواد اولیه و واسطه ای وارداتی در بخش صنعتی کشور) و ضریب کفایت ارزی در صنعت موردنظر (نسبت درآمدهای صادراتی صنعت موردنظر به هزینه های وارداتی صنعت موردنظر) است.

مرحله پنجم گروه‌بندی فهرست نهایی از صنایع منتخب در قالب سه گروه صنایع شامل صنایع متکی بر دانش تحلیلی، صنایع متکی بر دانش نمادین و طراحی و صنایع متکی بر دانش ترکیبی است. مرحله ششم نیز تعیین مصادیق کالایی اولویت دار هر یک از صنایع منتخب شامل ظرفیت سازی تولیدی صورت‌گرفته در داخل و نسبت قیمت کالای موردنظر در بخش صادراتی و وارداتی است. در این پژوهش با طی کردن مراحل شش گانه بالا سه دسته اولویت صنعتی در نظر گرفته شده است که شامل محصولات متکی بر دانش تحلیلی، صنایع متکی بر دانش نمادین، صنایع خلاق و طراحی‌محور و صنایع متکی بر دانش ترکیبی است. محصولات متکی بر دانش تحلیلی شامل تجهیزات الکترونیکی و مخابراتی (قطعات الکترونیکی : برد، UPS، دستگاه‌های سیم‌پیچ و سیار، ابزارهای اپتیکی و دقیق، تجهیزات مخابراتی، کابل‌های فیبر نوری، سیم و دستگاه‌های سیم کشی) تجهیزات پزشکی و دارو است. صنایع متکی بر دانش نمادین، صنایع خلاق و طراحی‌محور شامل رسانه های تصویری و محصولات نرم‌افزاری و مصنوعات طراحی محور (طراحی زیورآلات و جواهرات و انواع پوشاک و کفش) است. صنایع متکی بر دانش ترکیبی شامل اجزا و تجهیزات مولد برق (باتری و انباره، انواع مولد و ژنراتورهای برق) و اجزا و تجهیزات مکانیکی (ماشین آلات غذایی، ماشین آلات معدنی و ماشین آلات کشاورزی) است.

سهم ناچیز صادرات کالا‌های با فناوری سطح بالا

بررسی صادرات به سطح فناوری محصولات طی سال ۱۴۰۲ حاکی از این است که صادرات محصولات اولیه، به ارزش ۱۷ میلیارد و ۷۶۶ میلیون دلار و وزن ۳۹.۵۵۴ هزار تن، سهم ۳۶ درصدی از صادرات داشته که نسبت به سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی ۲۰ درصد و از لحاظ وزنی ۱۶ درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات با فناوری سطح متوسط نیز با ارزش ۱۴ میلیارد و ۵۷۵ میلیون دلار و وزن ۳۱.۰۳۴ هزار تن، سهم ۳۰ درصدی از صادرات ۱۴۰۲ داشته و در مجموع از نظر ارزشی نسبت به سال ۱۴۰۱، ۸ درصد کاهش و از نظر وزنی ۱۰ درصد افزایش داشته است. صادرات مبتنی بر منابع نیز در ۱۲ ماهه ۱۴۰۲، ۱۲ میلیارد و ۳۱۷ میلیون دلار به وزن ۶۰.۵۴۲ هزار تن بوده که از لحاظ ارزشی ۹ درصد و از نظر وزنی ۳۷ درصد افزایش داشته است. صادرات فناوری سطح پایین در سال ۱۴۰۲، ۴ میلیارد و ۱۹۴ میلیون دلار به وزن ۵۲۲۸ هزار تن بوده که سهم ۸ درصدی از صادرات داشته و نسبت به سال ۱۴۰۱ از لحاظ ارزش افزایش یک درصدی و از لحاظ وزن افزایش ۸ درصدی داشته است.

صادرات محصولات فناوری سطح بالا نیز در ۱۴۰۲، ۴۳۱ میلیون دلار به وزن ۳۸ هزار تن بوده است که همچنان سهم ۰.۱ درصدی از صادرات دارد و نسبت به سال قبل از لحاظ ارزش ۲ درصد افزایش و از لحاظ وزن ۲۸ درصد کاهش داشته است. بررسی و تحلیل داده‌های یونیدو در بخش شاخص‌های ظرفیت تولید حاکی از آن است که وضعیت خلق ارزش افزوده تولیدات کارخانه‌ای و میزان صادرات آن در مقایسه با کشور‌های حوزه سند چندان رضایت بخش نیست. همچنین شاخص عملکرد رقابت صنعتی (CIP) که توانایی کشور‌ها بر‌ای تولید و صادرات محصولات کارخانه‌ای در جهت ارتقا و تاثیر اقتصادی بر تجارت جهانی و ارزش افزوده محصولات کارخانه‌ای را می‌سنجد، بیانگر این است که ایران نسبت به برخی کشور‌های همسایه در این زمینه دچار عقب ماندگی است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در حال حاضر حدود ۴۵ درصد از ارزش افزوده صنعتی ایران را تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و بالا تشکیل می‌دهند و این سهم طی دودهه اخیر تقریبا در دامنه ۴۰ تا ۴۵ درصد قرار داشته است. یونیدو رقابت صنعتی را ظرفیت کشور‌ها برای حضور در بازار‌های داخلی و بین‌المللی و در عین حال توسعه بخش‌ها و فعالیت‌های صنعتی با ارزش افزوده و محتوای فناوری بالاتر تعریف می‌کند. بر این اساس بهبود رقابت پذیری صنعتی مستلزم دو مولفه اساسی تولید برای افزایش حضور در بازار‌های داخلی و بین‌المللی و افزایش محتوای فناورانه است. اولین مولفه بر افزایش ظرفیت و تولید و مولفه دوم بر کیفیت و تولید محصولات مبتنی بر فناوری تمرکز دارد. این در حالی است که آمار‌های تجارت همچنان از سهم پایین کالا‌های مبتنی بر فناوری از صادرات کشور حکایت دارد.

منبع: تجارت نیوز