اگر تالاب‌های استان گلستان لایروبی نمی‌شد آب‌گرفتگی یک سوم بیشتر بود/ آلودگی نفتی تالاب هورالعظیم رد شده است

به گزارش می متالز، نشست خبری معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست به مناسبت روز جهانی زمین که با شعار «حفاظت از گونه‌های زیستی» امسال در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود برگزار شد. این روز در ایران با شعار «حفاظت از گونه‌های زیستی‌، نه دوباره به زباله و پلاستیک» برگزار می‌شود. 

حمید ظهرابی معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست با اشاره به این روز جهانی و وقوع سیلاب اخیر در کشور، اظهار داشت: در کنار غصه‌ها و آلامی که سیل برای مردم کشور ایجاد کرد امیدی هم برای بازسازی دوباره محیط زیست به وجود آمد. 

وی ادامه داد: ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تنوع زیستی در جهان و کارکردهای این گونه‌ها برای تنوع زیستی نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی جهانی را بر عهده دارد.

ظهرابی در ادامه افزود: 1170 گونه مهره‌دار و 8 هزار گونه گیاهی تا امروز در ایران شناسایی شده اما در رابطه با بی‌مهرگان هنوز اطلاعاتی کاملی در دسترس ما نیست ولی برآوردها نشان می‌دهد حداقل 20 هزار گونه بی‌مهره در کشور وجود دارد. از آنجایی که سازمان محیط زیست همیشه تمرکزش را بر روی حفاظت از مهره‌داران قرار داده بود به همین دلیل اطلاعات ما در این زمینه بیشتر بوده و نشان می‌دهد 540 گونه پرنده، 197 گونه پستاندار، 241 گونه خزنده و 22 گونه دوزیست در ایران زندگی می‌کنند و حفظ این تنوع زیستی نیازمند روزآمد کردن دانش، قوانین و گسترش روحیه مشارکت در حفاظت در میان مردم است. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست از پیگیری این سازمان برای وارد کردن موضوع بی‌مهرگان در آیین‌نامه‌های اجرایی قانون شکار و صید خبر داد و گفت: بی‌مهرگان نیز در زمره جانوران وحشی قرار دارند و می‌توانیم با ورود آنها به قانون شکار و صید برای حفاظت سازوکارهای مناسب‌تری را پیگیری کنیم. 

وی با بیان اینکه بارندگی‌های اخیر در کشور بسیار نادر بوده، اظهار داشت: این بارندگی‌ها چند نکته روشن را برای ما تبیین کردند اینکه در مواجهه با طبیعت بر تقابل قرار نگیریم و به سمت هم‌راستا شدن با آن پیش برویم همچنین یادآور می‌شود که تخریب سرزمین و بهره‌وری بالاتر از حد از جنگل‌ها و مراتع می‌تواند فرسایش خاک و افزایش رواناب‌ها را به دنبال داشته باشد که محصول آن سیلاب‌های گل‌آلود است.

ظهرابی افزود: طبیعت به ما یادآور شد اگر به حریم رودخانه‌ها، مسیل‌ها و تالاب‌ها تجاوز کنیم پاسخ طبیعت شدید خواهد بود. نمی‌توان با روش‌های مهندسی و مدیریتی که در اختیار انسان است با آن مقابله کرد. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست گفت: برخی می‌گفتند اگر پوشش جنگل‌ها نباشد جای آن سد می‌زنیم اما این سیل به ما یادآوری کرد که سیطره طبیعت بر زندگی ما بیشتر از توان انسان است. 

وی با اشاره به اینکه بیشترین خسارات ما در سیلاب اخیر مربوط به مناطقی بوده که در آن به طبیعت تجاوز کرده‌ایم، اظهار داشت: تغییر کاربری‌های تالاب، طرح‌های بدون رؤیت ملاحظات زیست محیطی نتیجه‌اش آب‌گرفتگی و خسارت بوده است. اگرچه نمی‌توان گفت دلیل همه سیل‌های اخیر دست‌کاری بشر بوده است اما در افزایش خسارات نقش بی‌بدیلی داشته است. 

به گفته معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست، برای جلوگیری از خساراتی که در آینده ممکن است از طریق رفتارهای طبیعی و بارندگی حاصل شود باید موانعی که طبیعت ایجاد کرده بود را دوباره به آن بازگردانیم چرا که این موانع از تشکیل رواناب‌ها جلوگیری می‌کرد. البته نباید سریعاً ذهنمان به سمت آبخیزداری حرکت کند. حفاظت و احیا مفهوم وسیع دارد که بخشی از ان آبخیزداری است. 

وی با اشاره به اینکه بسیاری از تالاب‌های کشور در جریان سیلاب اخیر آب مناسبی در بستر خود ذخیره کرده‌اند، ابراز داشت: در بسیاری از نقاط تالاب‌های کشور لایروبی انجام گرفته شده بود و این تالاب‌ها توانستند منابع عظیمی از آب را در خود ذخیره کنند و نقش مهمی در مهار سیلاب داشته باشند. برای مثال در استان گلستان به تالاب آلاگل، آجی‌گل و آلماگل معادل سدهای این استان حدود 120-130 میلیون مترمکعب آب در خود ذخیره کردند که اگر این تالاب‌ها هم زهکشی شده بودند و کارکردشان را از دست می‌دادند سیلاب گلستان باید یک سوم بیشتر از حال حاضر می‌‌بود.

ظهرابی در خصوص نقش تالاب‌ها در سیلاب استان خوزستان نیز تصریح کرد: چه تالاب‌های بالادست این استان و چه تالاب‌های پایین‌دست به عنوان منابع دریافت‌کننده حجم آب، آب خوبی ذخیره کرده و مانع پخش شدن آب در سطح شدند و اگر دست‌اندازی‌ها در تالاب‌های جنوب کشور ادامه می‌یابد مشخص نبود این حجم آب به کجا وارد خواهد شد. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست زهکشی کردن تالاب‌های کوهستانی را یکی از بزرگترین اشکالات مرتکب شده در سال‌های گذشته عنوان کرد و گفت: این تالاب‌ها، رواناب‌های ناشی از بارندگی‌ها را در شیب کنترل می‌کردند اما تبدیل به اراضی کشاورزی شدند.

وی با تأکید بر اینکه سیلاب اخیر باعث شده ذخیره آب مناسبی در تالاب‌های کشور داشته باشیم، گفت: اگر بتوانیم در آینده حقابه‌های تالاب‌ها را تأمین کنیم و به احیای اکولوژیکی آنها برسیم وضعیت بسیاری از تالاب‌های ما به صورت چشمگیر بهبود خواهد یافت.

ظهرابی در رابطه با کیفیت آبی که از سیلاب اخیر وارد تالاب‌ها شده است نیز توضیح داد: حجم بسیاری از رسوبات این سیلاب حتی تا 50 درصد حجم سیلاب وارد تالاب‌ها شده که این حجم عظیم رسوب اگر چه در زمین کشاورزی منبع غذایی خوبی محسوب می‌شود اما در اکوسیستم‌های تخریب‌های زیادی ایجاد کرده است. سرعت آب، کدورت و رسوب بسیار زیاد آن تمامی زیستگاه‌های رودخانه‌ای را تحت تأثیر قرار داده و حیات آبزیان، کف‌زیان به مخاطره افتاده است و این حجم زیاد گِل و لای باعث پر شدن مخزن تالاب‌ها شده و از کیفیت زیستگاه‌ها کاسته است.

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست در خصوص برآوردهای این سازمان از خسارت‌های ناشی از سیلاب در مناطق تحت حفاظتش نیز گفت: برآورد اثرات سیلی زمان‌بر است و نیاز به مطالعات گوناگون دارد. بسیاری از کشورها حدود 3 تا 5 سال بر روی عوامل وقوع سیلاب مطالعه کرده و اعلام می‌کنند.

در ادامه مسعود باقرزاده کریمی معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محیط زیست با اشاره به زمزمه‌هایی که در مجلس برای انتقال اعتبار احیای تالاب‌ها به سمت خسارات سیل شده است، گفت: برخی در مجلس می‌گویند حالا که آب در تالاب‌ها وارد شده اعتبارات تالاب‌ها را به مناطق خسارت‌دیده از سیل انتقال دهیم اما باید یادآور شوم که ما برای احیای تالاب‌ها 4 محور کاری داریم، لایروبی تالاب، تعیین نیازهای آبی، پایش و نصب سیستم‌های پایش آنلاین و مهمترین مسأله تداوم مدیریت زیست بومی است که می‌تواند مسائلی مانند سیل و خشکسالی را کنترل کند. 

وی در خصوص حقابه‌های تعیین شده از سوی وزارت نیرو برای تالاب‌ها نیز توضیح داد: وزارت نیرو می‌گوید 11 هزار مترمکعب آب را برای محیط زیست کنار گذاشته اما برای مثال در حوضه دریاچه نمک که 25 میلیون جمعیت در بالادست آن زندگی می‌کنند و 30 درصد اقتصاد کشور در آن متمرکز شده است تنها 154 میلیون مترمکعب سهم حقابه تعیین شده است. حال سؤال اینجاست که چطور این حجم کم آب باید در میان 11 رودخانه موجود این حوضه آبی تقسیم شود. 

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست در پاسخ به این سؤال که با توجه به سیلاب گسترده اخیر بسیاری از مراتع به زیر آب رفته‌اند و امکان ورود دام‌ها به مناطق چهارگانه تحت حفاظت این سازمان وجود دارد آیا این سازمان با جهاد کشاورزی مذاکرات در این زمینه برای جلوگیری از ورود دام داشته است، پاسخ داد. ما در این مناطق تنها به دام‌هایی اجازه ورود می‌دهیم که پرونده چرای دام در آن منطقه را داشته باشند در غیر این صورت امکان ورود دام فراهم نخواهد شد.

ظهرابی به توضیح وضعیت تالاب‌ها پس از سیلاب پرداخت و گفت: برخی تالاب‌ها تا 90 درصد آبگیری شده‌اند اما چند تالاب هنوز شرایطشان تغییر نکرده که مهمترین آن تالاب پریشان و تالاب گاوخونی هستند که گاوخونی تنها 15 درصد آبگیری شده و تالاب پریشان هیچ تغییری نکرده است. تالاب بختگان نیز 40 درصد آبگیری شده است.

وی افزود: تالاب هامون اخیراً تحول زیادی داشته و تصاویر ماهواره‌ای حاکی از آن است که بیش از 70 درصد مساحت آن آبگیری شده اما حجم ورودی آب نیاز به مطالعه بیشتر دارد. هورالعظیم هم به طور کامل آبگیری شده است. 

باقرزاده کریمی با تأکید بر اینکه 45 تالاب کشور تحت تأثیر خشکسالی هستند و دائماً از سوی این سازمان رصد می‌شوند، اظهار داشت: با توجه به تغییر اکوسیستم‌های آبی بعضی از گونه‌های موجود افزایش جمعیت داشته و برخی کاهش جمعیت داشته‌اند.

ظهرابی در خصوص آلودگی خاک مناطق سیل‌زده نیز توضیح داد: گفته می‌‌شود همراه با سیلاب اخیر کود، سموم، آلودگی‌های نفتی و پسماندهای خانگی و بیمارستانی به برخی مناطق منتقل شدند اما با وجود اینکه این موارد در محیط‌های شهری باعث آلودگی می‌شوند انکارناپذیر است اما با توجه به حجم عظیم آبی که در جریان این سیلاب روان شده است اثرگذاری قابل توجهی نخواهند داشت مگر اینکه با ترکیدگی لوله‌های نفتی مواجه می‌شدیم که این مسأله کاملاً رد شد. 

وی افزود: در خصوص پدیده نوظهور گردوغبار در مناطق سیل‌زده نیز گمانه‌زنی‌هایی شده است، با توجه به اینکه رسوبات ریزدانه‌های این سیلاب در پهنه‌های وسیع در دشت‌های سیلابی ته‌نشین می‌شوند پس از خشک شدن پتانسیل بسیار زیادی برای تبدیل به گردوغبار را دارد چرا که می‌توانند با وزش باد به راحتی منتقل شوند اما چون این رسوبات محصول یک سال هستند در مقایسه با ظرفیت تالاب‌های خشک شده برای تبدیل شدن به کانون‌های گردوغبار بسیار محدودی ایجاد می‌کنند.

معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست در خصوص عدم آبگیری بخش جنوبی تالاب هورالعظیم و خشکیدگی آن گفت: چنین چیزی وجود ندارد و بخشی از اراضی حاشیه این تالاب به صورت طبیعی به خاطر شیب منطقه آبگیری نشده و وزارت نفت مانع آبگیری آن نبوده است و ما هنوز گزارشی از آلودگی نفتی در این بخش نداریم. 

وی در خصوص آخرین وضعیت گوزن‌های زرد سایت نگهداری دز نیز توضیح داد: با توجه به اینکه دو سال پیش سیلی در این منطقه رخ داد و این پارک ملی به حالت غرقاوی در آمده بود تمهیداتی برای جلوگیری از سیلاب در آن پیش‌بینی شده و منطقه‌ای به حالت تپه‌ای ایجاد شد که در شرایط بحرانی گوزن‌ها در آنجا تجمع کنند خوشبختانه بخشی از سایت دز که بر اثر سیلاب دچار  آب‌گرفتگی شده بود از زیر آب خارج شده و شرایط زیست گونه گوزن‌ها را دارد.

وی ادامه داد: بررسی‌های انجام شده نشانگر این است که جمعیت گوزن‌ها از دیوار تخریب شده سایت خارج شده و در جنگل‌های طبیعی و انبوه منطقه تردد می‌کنند اما از آنجایی که مردم محلی همانند محیط زیستی‌ها به حفاظت از این گونه حساسیت دارند امکان از بین رفتن و یا شکار آنها کم است. 

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص آخرین وضعیت دلبر و کوشکی یوزهایی که در پارک پردیسان نگه داری می‌شوند نیز توضیح داد: علاوه بر تقویت حفاظت و پایش زیستگاه‌های طبیعی یوز، فعالیت‌های جانبی به منظور تکثیر در اسارت یوز را نیز مورد توجه قرار داده‌ایم. افزون بر این مطالعات مربوط به مکان‌یابی ذخیره‌گاه یوز در کشور در حال انجام است.

وی با اشاره به سفر دو مشاور بین‌المللی به ایران برای بازدید از یوزه‌های نگهداری شده در پارک پردیسان نیز گفت: در مقطعی دلبر (یوزپلنگ ماده) رفتارهایی از خود بروز می‌داد که نشان می‌داد آماده جفت‌گیری است. فرصت جفت‌گیری طبیعی از طریق کوشکی (یوزپلنگ نر) فراهم شد اما احتمالاً به دلیل سن بالای کوشکی، جفت‌گیری طبیعی اتفاق نیفتاد.

وی افزود: بنابراین لقاح مصنوعی را در دستور کار قرار دادیم و لقاح مصنوعی را برای «دلبر» با استفاده از اسپرم یوز نر انجام دادیم که حدود ۵۰ یا ۶۰ روز دیگر نتیجه آن مشخص خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه  شانس «دلبر» برای باردار شدن از طریق لقاح مصنوعی کم است، اظهار داشت: شانس بارورسازی یوز از طریق لقاح مصنوعی در همه جای دنیا پایین است البته اگر تعداد یوزه‌های نر و ماده بالا باشد این شانس بیشتر می‌شود. با این وجود عملیات لقاح مصنوعی برای «دلبر» انجام شد و امیدواریم که موفقیت‌آمیز باشد.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت جسمانی یوز ماده نگهداری شده در پارک پردیسان  «ایران» که در این پارک نگهداری می‌شود نیز توضیح داد: حال این یوز ماده خوب است و چون سن پایینی دارد رفتارهای مناسبی جهت جفت‌گیری  از خود نشان می‌دهد.

ظهرابی درباره نتایج بررسی‌ها در مورد تلفات حیات وحش در استان‌های گلستان و خراسان شمالی نیز گفت: بررسی‌ها همچنان ادامه دارد اما تاکنون مطالعات نشان داده که تلفات حیات وحش در این مناطق بر اثر بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک نبوده و در حال حاضر مطالعات سم‌شناسی در حال انجام است.