حذف کارت سوخت ریشه بحران فعلی بنزین / اصلاح قیمت بدون جلب اعتماد مردم ممکن نیست

به گزارش می متالز، شرایطی که صحبت های بیژن زنگنه در روز افتتاحیه نمایشگاه نفت ایجاد کرد عملا موجب شد تا وضعیت سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین در کشور بلاتکلیف شود. هرچند این موضوع در ظاهر خواسته مردم بود اما عدم اجرای سهمیه بندی بنزین بیش از همه به نفع قاچاقچیان تمام شد. براساس آمارهای ارائه شده روزانه بیش از 10 میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می شود که ادامه وضعیت فعلی موجب می شود نه تنها مصرف بنزین هرچه به تابستان نزدیک می شویم بالا رود بلکه سود بیشتری از اختلاف قیمت ایجاد شده در بنزین تولید داخل و قیمت های آن طرف مرز عاید قاچاقچیان شود.

امروز ظاهرا دولت و مجلس به این جمع بندی رسیدند تا یک کار حداقلی در خصوص عرضه بنزین صورت گیرد و آنهم عرضه با استفاده از کارت سوخت شخصی است. البته گفته می شود ظاهرا در این طرح دولت تصمیمی به افزایش قیمت نخواهد گرفت. در اینجا این سوال را باید از زنگنه پرسید که اگر سوخت گیری با کارت سوخت کار خوبی است چرا در سال 94 تصمیم گرفت تا کارت سوخت شخصی کنار گذاشته شود و کشور از مواهب آن بهره مند نشود.

این شرایط موج شد تا با امیراحمد ذوالفقاری تحلیلگر و عضو گروه اقتصاد اندیشکده حکمرانی شریف که طرحی را در خصوص نظام سهمیه بندی نیز به دولت ارائه کرده بود گفت‌وگو کنیم که متن این گفت‌وگو را در ادامه ملاحظه می کنید

برای سوال اول لطفا صریح توضیح دهید آیا در شرایط فعلی ضرورتی برای اصلاح نظام عرضه بنزین ملاحظه میکنید یا خیر؟

ذوالفقاری: شرایط فعلی نشان می دهد اصلاح نظام عرضه بنزین ضرورتش اثبات شده است و باید تاکید کرد برای آینده حتما باید یک اصلاحی صورت گیرد. که از چند جهت این موضوع را می توان باز کرد که اولین جهت میزان مصرف است که خیلی فزاینده شده است و این یک اصل اقتصادی است که قیمت هرچیزی پایین باشد قطعا مصرفش نیز بالا خواهد رفت.

که الان شرایط به گونه ای است که مصرف از حد ضرورت بالاتر رفته و به حد اسراف نیز رسیده است اما تولید داخلی بنزین فکر می کنم حدود 85 یا 86 میلیون لیتر بیشتر نباشد و این میزان مصرف بنزین که روندش فزاینده است کشور را به واردات وابسته خواهد کرد و در شرایطی که اکنون کشور در تحریم است می تواند مشکلات بعدی را برای کشور ایجاد کند.

ظاهرا دولت تمایل دارد این روند ادامه یابد وعملا برنامه ای برای کنترل مصرف بنزین ندارد

ذوالفقاری: الان دولت که بنزین را لیتری 1000 تومان عرضه می کند قیمت بنزین در فوب خلیج فارس تقریبا حدود 50 سنت است و با این شرایط بین 5 تا 6 هزار تومان در هر لیتر یارانه می دهد و این یک بار هزینه ای است برای بودجه عمومی دولت خصوصا در شرایطی که ما با مشکل کسری بودجه جدی مواجه هستیم.

الان با توجه به شرایط تحریمی عدم فروش نفت ایران فشار بر بودجه عمومی می آورد، بودجه سال 98 که با دو سطح بسته شد سطح اول که گفته شده بود فروش نفت روزانه 1 میلیون بشکه محقق شود اگر این رقم محقق شود باز 100 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم. که اگر این رقم را نیز نتوانیم بفروشیم اوضاع را بدتر خواهد کرد.

اگر همین 6 هزار تومان یارانه را در نظر  بگیریم و میزان مصرف را حدود 100 میلیون لیتر در روز در نظر بگیریم که این رقم بالاتر هم خواهد رفت در سال بیش از 200 هزار میلیارد تومان کسری خواهد شد.

با این تفاسیر که می فرمایید توزیع یارانه باید عادلانه باشد که در این شیوه فعلی توزیع یارانه اصلا عادلانه نیست

ذوالفقاری: موضوع اصلی هم همین موضوع توزیع یارانه است اصلا موضوع این نیست که نباید یارانه داده شود باید توزیع یارانه به عدالت نزدیک باشد.

یکی از مشکلات خیلی جدی که دولت با آن مواجه شده است این است که ضربه خیلی جدی به دلیل بی تدبیری به معیشت مردم وارد شده است که باید آن را جبران کند قبلا افزایش یارانه نقدی مطرح بود الان به عرضه کالاهای اساسی از طریق کوپن رسیده است که این یک بار جدی برای بودجه عمومی دولت خواهد داشت حالا اگر ما 200 هزار میلیارد تومان در بخش سوخت یارانه بدهیم این یارانه کاملا نامتوازن توزیع می شود.اگر حقیقت ماجرا را در نظر بگیریم عملا از فقرا می گیریم و به اغنیا می بخشیم و این عکس آن چیزی است که باید باشد ودولت وظیفه اش اصلاح این شرایط است و باید از اغنیا گرفته شود و به فقرا داده شود.

دادن یارانه به سوخت بیشتر به نفع قاچاقیان هم هست. الان ارقام مختلفی برای قاچاق بیان می شود که دولت باید این شرایط را اصلاح کند و این از وظایف ذاتی دولت است...

ذوالفقاری: الآن قیمت بنزین در کشورهای همسایه ما یا نزدیک فوب است یا کمی بیشتر از فوب به نظرم ترکمنستان و آذربایجان قیمت بنزینشان نزدیک فوب است و مابقی کشور ها مانند ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان بالاتر از فوب خیلج فارس است.

الان قاچاقچی بخواهد فقط بنزین خود را به ترکیه عرضه کند بیش از 100 درصد سود عایدش می شود که این قاچاق یک بار مضاعفی بر روی تقاضای بنزین ایجاد کرده است و عملا ما از اموال عمومی یارانه می دهیم به قاچاقیان که دولت باید جلوی این را بگیرد.

بنابراین هیچ گزینه دیگری روی میز برایمان نمی ماند که به سمت اصلاح این وضعیت برویم و سهمیه بندی و اصلاح قیمت را انجام دهیم.

در شرایط فعلی اگر بخواهیم اصلاح قیمت را انجام دهیم با جبهه گیری مردم مواجه خواهیم شد

ذوالفقاری: یکی از دلایلی که این مشکل برای ما ایجاد شده است این است که ما در طول سالیان گذشته اصلاح پلکانی قیمت را انجام ندادیم. و این مدل از قدیم در کشور ما اجرا می شد که قیمت سوخت هر سال یک مبلغی به آن افزوده می شد که این کار را هم انجام ندادیم. به نظر من ما راه دیگری نداریم جز اصلاح قیمت و دولت باید به آن تن دهد.

اما شاید مردم همراهی نکنند...

ذوالفقاری: متاسفانه عملکرد ضعیف سیستم اداره کشور در طول سالیان گذشته موجب شده است تا مردم به آنها بی اعتماد شده اند و در واقع لحظه شماری می کنند تا این دولت زودتر به کارش پایان دهد و بنابراین من نیز معتقدم نباید در کنار افزایش قیمت فشار مضاعفی به مردم ایجاد شود.

راهش این است که کاری کنیم که مردم احساس بازنده بودن در خصوص اجرای این سیاست افزایش قیمت بنزین نداشته باشندو اینکه می گوییم الان دولت از فقرا می گیرد و به اغنیا می دهد را مردم باورکنند باید سازوکاری طراحی کنیم که آنها که کم درآمد تر هستند بیشتر دریافت کنند.

ما در اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف مدل مفصلی را ارائه کردیم که به مقامات دولتی نیز ارائه شد و خلاصه آن این است که یک بازاری طراحی شود و قیمت بنزین آزاد در آن براساس مدل ها و فرمولی اعلام شود که اساس آن بر عرضه و تقاضا باشد.

در این روش یک سهمیه اولیه به هر فرد داده شود تا عدالت توزیعی در خصوص یارانه سوخت نیز محقق شود. در این شرایط یکسری از افراد بیش از اندازه خود و یکسری افراد کمتر ویا اصلا بنزین مصرف نمی کنند این افراد می توانند در این بازار الکترونیک که راه اندازیش خیلی ساده است ورود کرده و بنزین خود را با قیمت آزاد که تعیین شده است خرید و فروش کنند.

نتیجه این اتفاق این است وقتی که مازاد عرضه و تقاضا باهم مبادله می کنند در این سامانه یک قیمتی شکل می گیرد که هرچه مازاد عرضه باشد پایین تر و هرچه مازاد تقاضا وجود داشته باشد بالاتر خواهد رفت.

نتیجه این کار این است که اگر مردم کمتر مصرف می کنند می توانند به سود بیشتری دست یابند و در این صورت خودشان به دنبال قیمت بالاتر بنزین هستند زیرا که سود بیشتری عایدشان می شود.

در این روش دو موضوع اصلی وجود دارد یکی عدالت توزیعی است به این معنا که این یارانه عادلانه توزیع شود بین افراد جامعه و از ان مهمتر این است که مردم خودشان را در برابر افزایش قیمت بنزین بازنده نبینند که این کار تورم انتظاری را نیز کنترل می کند.

 الان اگر می گوییم قیمت را افزایش خواهیم داد و یارانه ای که می دهیم را اعلام نمی کنیم مردم همه فکر می کنند که بازنده هستند و نمونه آن را در همین ماجرای اخیر مشاهده می کنیم که چه صفهای طولانی پشت جایگاه ها تشکیل شد و حتی مردم در دبه های 20 لیتری به دنبال ذخیره سازی بوده اند.

بنابراین برای اینکه مردم را همراه کنیم و یک احساس ناامنی ایجاد نشود باید کاری کنیم تا مردم متوجه شوند این طرح برایشان نفع داشته باشد.

ظاهرا دولت در این خصوص مقاومت می کند

ذوالفقاری: دولت نشان داده است اهل اصلاح نیست و خیلی محتاطانه کار می کند حتی پیشنهاد داده شده بود اگر قیمت افزایش می یابد یارانه نقدی را بالا ببرید که این همراهی بیشتری از سوی مردم خواهد داشت اما دولت قبول نمی کند.

در صورتی که دولت قبل به راحتی قیمت بنزین را از 400 تومان به 700 تومان رساند و مردم نیز با دولت همراهی کردند زیرا می دانستند دولت به وعده ای که داده است و یارانه نقدی را پرداخت می کنند عمل خواهد کرد. دولت فعلی نیز باید از تجربه گذشته درس بگیرد و کاری کند تا مردم با او همراهی کنند.پس مردم حتما دولت را بای همراهی کنند تا دولت بتواند سیاستش را اجرا کند.

البته طرح دیگری نیز مطرح است که دولت بدون افزایش قیمت کار سهمیه بندی را انجام دهد و کارت سوخت احیا شود آیا در شرایط فعلی این کار میتواند به نفع دولت باشد؟

ذوالفقاری: دولت اگر بخواهد این کار انجام دهد باید به این سوال پاسخ دهد که چرا کارت سوخت را حذف کرد هرچه این کارت سوخت برای دولت نداشت لااقل قاچاق سوخت را حذف کرده بود. وقتی کارت سوخت بود جهش چشمگیری در مصرف سوخت نداشتیم اما وقتی کارت سوخت رفت جهش قابل توجهی در مصرف داشتیم. اگر دولت کارت سوخت را بازگرداند می تواند مشکل قاچاق را برطرف کند اما هنوز بحث کسری بودجه وجود خواهد داشت.