رونق و توسعه جنوب، از درگاه چابهار

به گزارش می متالز، موضوع شکل‌گیری مناطق آزاد تجاری کشورمان از سال ۱۳۶۸ در قالب نخستین برنامه ۵ ساله توسعه (۷۲- ۱۳۶۸) کلید خورد؛ این مناطق تاکنون عمری بیش از ۳ دهه را پشت سر گذارده‌اند و منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار با افزون بر ۲ دهه فعالیت در حاشیه دریای عمان و اتصال به بازارهای چندصد میلیون نفری، اکنون هویت یافته است.
بر اساس تعاریفی که از مناطق آزاد در ابعاد بین‌المللی آورده شده، این مناطق در واقع محدوده حراست شده بندری و غیربندری هستند که مشمول برخی مقررات جاری کشور نمی‌شود. در حقیقت خارج از آن چارچوب است و با بهره‌گیری از مزایای معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، نداشتن تشریفات زائد ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می‌کند.
صاحب‌نظران و فعالان رسانه‌ای در یادداشت‌های خود همواره از ۳ عنصر جذب سرمایه‌گذاری، ایجاد اشتغال فراگیر و رونق بخشیدن به تجارت به عنوان مهم‌ترین محورهای برنامه‌ریزی شده در مناطق آزاد تجاری یاد کرده‌اند اما تحقق این اهداف، با موانعی از قبیل ضعف زیرساخت‌ها و بروکراسی اداری همراه شده که هر یک از مناطق آزاد تجاری در این زمینه با فراز و فرودهایی همراه هستند.
آمارهای رسانه‌ای، گویای آن است که در سطح کشور بیش از۶۰ منطقه آزاد تجاری و ویژه اقتصادی شکل گرفته‌اند و بیشتر آنها شناسنامه‌ای با قدمت ۲ دهه را ثبت کردند و در این عرصه، نیازمند زمان بیشتر و بهره‌گیری از الگوهای موفق جهانی هستیم.

شناسنامه چابهار

منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار، اردیبهشت ۱۳۷۰ بر اساس مصوبه هیات وزیران با تعیین ۱۴ هزار هکتار از اراضی شرق خلیج چابهار به عنوان منطقه آزاد هویت پیدا کرد و در مجاورت شهرستان چابهار و حاشیه دریای عمان شکل گرفت.
بررسی موقعیت جغرافیایی منطقه آزاد چابهار گویای آن است که این منطقه به وسیله شبکه حمل‌ونقل زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند متصل می‌شود.
علاوه براین، اتصال مستقیم به آب‌های آزاد و قرار داشتن در خارج از خلیج‌فارس آسیب‌پذیری این منطقه را در مواقع بروز بحران کاهش می‌دهد و موقعیت راهبردی را برای ایجاد یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیای میانه و سایر کشورهای جهان فراهم می‌آورد.
امروز مراجع بین‌المللی به ویژه سازمان ملل نیز به این نکته اذعان دارند که چابهار یکی از مهم‌ترین راه‌های کریدور‌های شرق - غرب و جنوبی‌ترین راه این کریدور است.
بررسی‌ها گویای آن است که از مجموع ۳ کریدور حمل‌ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل پیش‌بینی کرده‌اند، ۲ کریدور از ایران می‌گذرد و چابهار نقطه عبور جنوبی‌ترین کریدور شرقی - غربی جهان به شمار می‌آید؛ این کریدور از «دروازه ابریشم» در چین آغاز می‌شود.
امروز چابهار به دلیل موقعیت راهبردی که نزدیک‌ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب‌های آزاد است، اهمیت فراوانی دارد و تامین زیرساخت‌ها با رویکرد کوتاه، میان و بلندمدت می‌تواند هرچه بیشتر جایگاه این منطقه را برای جمهوری اسلامی ایران، کشورهای منطقه و جهان راهبردی کند.

۲۵ سال زمان برای به روز شدن حساب‌ها

فعالیت منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار هر چند که قدمتی افزون بر ربع قرن دارد اما شاید دهه ۷۰ خورشیدی با مشخصه بازسازی معنا پیدا کرده که پس از تخریب وسیع جنگ تحمیلی، بروز و ظهور یافته و توجه به چابهار که در ۱۹۶۱ کیلومتری پایتخت قرار دارد، کمتر مورد انتظار بوده، به روز شدن حساب‌ها که جای خود دارد.
«عبدالرحیم کردی» رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار در این زمینه گفت: امروز منطقه آزاد چابهار در هر حوزه‌ای پروژه تعریف شده‌ای دارد و کنترل پروژه هم انجام می‌شود. سال ۹۶ حساب‌ها پس از ۲۵ سال به روز شدند که گام مهمی در مسیر شفاف‌سازی به شمار می‌رود.
به گفته وی، ارزش تولیدات منطقه آزاد چابهار در سال ۹۳ افزون بر ۵۰ میلیارد تومان بود که در پایان سال ۹۶ با رشد بیش از ۲۰ برابر به یک هزار و ۸۳ میلیارد تومان رسید. سال گذشته نیز این مقدار افت کرد اما امسال تلاش می‌شود روند رشد ادامه یابد.

شفافیت و برنامه‌پذیری رویکرد فعالیت در مناطق آزاد

کارشناسان اقتصاد معتقدند که ماهیت قوانین در مناطق آزاد، بر اساس فعالیت صد در صد پایدار و با تکیه بر توان بخش خصوصی است؛ در عین حال قوانین و مقررات مناطق آزاد به عنوان یک الگو برای تحرک‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌رود و روش‌هایی را خارج از سرزمین اصلی دنبال می‌کند. واقعیت اینکه، نکته مهم و حائز اهمیت برای توسعه عملکرد مناطق آزاد، بهره‌گیری از ابزارهایی است که فعالیت در این بخش را شتاب می‌بخشد و دولت‌های یازدهم و دوازدهم به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند.
رئیس منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار براین باور است که امروز اجرایی شدن شفافیت و برنامه‌پذیرکردن در مناطق آزاد موجب نظم امور و نظارت‌پذیری شده و بودجه سالانه همزمان با دولت، مصوب و متناسب با آن اعمال می‌شود.
کردی گفت: شرایط حاضر در چابهار نسبت به گذشته بسیار متمایز است. برای ثبت شرکت، حداکثر در ۴۸ ساعت کار انجام می‌شود. در گذشته ۴ ماه وقت سپری می‌شد و ۲۷۰ فرآیند پیش روی یک سرمایه‌گذار برای فعالیت قرار داشت اما اکنون ۵ تا ۱۰ مسیر مشخص تعریف شده است.

مهم‌ترین نکته بازار

کردی اضافه کرد: چابهار به عنوان هاب منطقه، از نظر تامین مواد اولیه و نیز صادرات محصول نهایی جایگاه ممتازی دارد که باید مدیریت شود.
به گفته وی، کشورهای آسیای میانه نیاز جدی به تامین نیازهای خود از این منطقه دارند، بنابراین تخلیه و بارگیری، عامل مهم و کلیدی است و ضرورت دارد ابزارهای لازم برای تسهیل این مهم به کار گرفته شوند.
کردی خاطرنشان کرد: چابهار در منطقه رقیب ندارد و مهم‌ترین نکته در حقیقت بازار است که ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون نفر را با خود همراه دارد. وی در جمع دبیران و سردبیران اقتصادی رسانه‌های همگانی، توضیح داد: سرمایه‌گذاری‌هایی که برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در این منطقه می‌شود، با بازگشت و بهره‌دهی بالا همراه خواهد شد.

ترانزیت، ماموریت اصلی چابهار

چابهار یکی از شهرهای جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان است و تنها بندر اقیانوسی کشور است که در کرانه دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته است.
برقراری ارتباط ترانزیتی افغانستان و آسیای میانه از محور ترانزیتی شرق کشور (چابهار - میلک)، نزدیکی جغرافیایی بندر چابهار به افغانستان که موجب سرمایه‌گذاری‌های لازم در بخش‌های مختلف حمل‌ونقل به ویژه بخش دریایی است، ایجاد تسهیلات و زیرساخت‌های حمل‌ونقل در محور شرق کشور و حمایت‌های دولت باعث شده که امروز بندر چابهار تبدیل به قطب ترانزیت شود.
کردی ضمن اعلام اینکه ترانزیت، ماموریت اصلی منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار به شمار می‌رود، گفت: جاده‌های این منطقه، ظرفیت جابه‌جایی ۲ میلیون تن بار در سال را دارند و با اجرای طرح‌های توسعه تا ۸ میلیون تن قابلیت افزایش خواهند داشت.
وی اضافه کرد: خط آهن هم در بهترین حالت باید قابلیت حمل ۲ تا ۲.۵ میلیون تن بار را در سال داشته باشد و این موضوع مورد توجه است.
به گفته کردی، منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار بر موضوع توسعه بندری تمرکز دارد و با مشخصه نسل جدید بنادر برای پذیرش کشتی‌های غول پیکر تعریف شده است. در عین حال توسعه ۲ صنعت بزرگ پتروشیمی و فولاد در حال اجراست که در نخستین مورد ۱۸ سایت برای فعالیت‌شان پیش‌بینی شده و در دومی، فولاد مکران با ظرفیت ۱.۶ میلیون تن اجرا می‌شود.

موقعیت و ظرفیت بندری چابهار

بندر راهبردی چابهار در دریای عمان قرار دارد و بندر تجاری اقیانوسی جمهوری اسلامی ایران، استان سیستان و بلوچستان را به آسیای مرکزی و افغانستان مرتبط می‌کند.
ظرفیت بندر چابهار بیش از ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر تجاری منطقه می‌تواند موجبات اتصال جنوب و شرق آسیا و سایر هم‌پیمانان اقتصادی منطقه را فراهم آورد.با بهره‌برداری از مرحله نخست بندر چابهار، ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر از ۲.۵ به ۸ میلیون تن افزایش می‌یابد. به دلیل موقعیت ممتاز اقتصادی و ترانزیتی و همچنین تاسیسات عظیم بندری برای نقل و انتقال کالا با ظرفیت اسمی ۱۵ میلیون تن، بندر راهبردی چابهار می‌تواند از راه‌های مهم ترانزیتی برای آینده منطقه باشد. کردی درباره توسعه زیرساخت‌های چابهار توضیح داد: بهره‌برداری از مرحله نخست بندر شهید بهشتی در سال گذشته در حقیقت در رونق چابهار نقش مهمی داشته است.
وی خاطرنشان کرد: توسعه در حوزه بندری، لحظه‌ای نیست و پس از تکمیل زیرساخت، بستر پاسخگویی به نیازمندی‌ها و قابلیت‌های مورد انتظار فراهم می‌شود یعنی کار پیش خواهد رفت.
کردی همچنین گفت که هفته پایانی فروردین امسال میزبان ۴ کشتی در بندر بودیم، در حالی که در گذشته، ماهانه یک کشتی در چابهار پهلو می‌گرفت.
اکنون چابهار امکان پهلوگیری کشتی‌های ۱۰۰ هزار تنی را دارد و پیش‌بینی شده که در مرحله دوم، ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر به ۲۰ میلیون تن برسد. در مرحله پنجم یا پایانی نیز این ظرفیت به ۸۰ میلیون تن خواهد رسید.

 فرودگاه بین‌المللی چابهار؛ نماد توسعه

ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار در واقع خارج از محدوده منطقه آزاد، جانمایی و تصویب شده اما با پیوستن اراضی مربوط به منطقه آزاد، این هدف نیز در بطن قرار می‌گیرد. واقعیت این است که متولی اصلی ساخت و بهره‌برداری از فرودگاه غیرنظامی، شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی است.
درعین حال منطقه آزاد چابهار متقاضی ساخت این فرودگاه است.
کردی درباره فرودگاه بین‌المللی چابهار توضیح داد: فرودگاهی که در این منطقه ساخته می‌شود، مشخصه بین‌المللی دارد و اکنون با مجری طراحی و ساخت در حال گفت‌وگو هستیم. در عین حال با سرمایه‌گذار خارجی نیز به مذاکره نشسته‌ایم و مرحله نخست ۲ ساله پیش‌بینی شده است.
پیش از این اعلام شده بود در قالب بودجه سال ۹۸ مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای فرودگاه بین‌المللی چابهار پیش‌بینی شده است.
رئیس سازمان منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار اضافه کرد: فرودگاه بین‌المللی در حقیقت به منزله نماد توسعه باید بالاترین استانداردهای روز را داشته باشد و پس از بهره‌برداری، امکان توسعه بخشیدن به آن فراهم می‌شود.
مجموعه فرودگاهی که برای چابهار در نظر گرفته شده، در چارچوب یک شهر فرودگاهی برای دوره زمانی ۱۰ ساله است و در مرحله نخست آن ظرفیت یک میلیون نفری در برنامه دیده شده است.