اهمیت پوشش گیاهی در بیابان

رضا گودرزی، سردبیر نشریه یوزپلنگ ایرانی

به گزارش می متالز به نقل از نشریه یوزپلنگ ایرانی - محیط زیست و حیات وحشی که پس از انقلاب صنعتی، ساخت و ساز بی رویه یا برداشت بیش از حد مجاز از منابع طبیعی تخریب یا کاملا منقرض شد و با هیچ دستگاهی قابل ساخت یا برگشت نیست.

جهان امروز و زندگی روزمره به قدری صنعتی شده که گاها بعضی از مردم فکر می کنند آب در کارخانه های آب معدنی ساخته می شود و قادر به درک چرخه باد، ابر، باران و در کل محیط زیست نیستند.

کشور چهار فصل ایران با توجه به رشته کوه های البرز در شمال و زاگرس در غرب و داشتن قله های مرتفع و جنگل های وسیع، جزء سرزمین های خشک جهان محسوب می گردد و دارای آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی است که بیشتر مناطق مرکزی و جنوبی ایران (حدود 34 میلیون هکتار) را این بیابان ها در بر می گیرند و جمعیت و شهرهای بزرگی در این مناطق قرار دارند.

یکی از منابع خدادادی در سرزمین ایران منابع طبیعی و معادن مختلفی هستند که در اکثر نقاط ایران مشغول به فعالیت بوده و باعث کارآفرینی برای هزاران نفر و ارز آوری برای کشور می باشند و همواره بهره برداری از معادن با تخریب هایی در محیط زیست و حیات وحش همراه بوده و همیشه مورد اعتراض دوستداران محیط زیست می باشد.

البته در کنار این مطالب، مسوولیت های اجتماعی نیز برای اینگونه معادن و شرکت های صنعتی در قبال مسائل محیط زیستی و حیات وحش تعریف شده که گاها به نحو احسنت انجام می شود و در برخی موارد هم کلا نادیده گرفته می شود.

شرکت هلدینگ توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه با نام مختصر میدکو با هدف سرمایه گذاری در بخش معادن و صنایع معدنی ایران فعالیت می کند و شرکت های تابعه این هلدینگ مانند شرکت فولاد زرند ایرانیان در صنعت فولاد فعالیت داشته و در شهر زرند و استان کرمان و تقریبا در مرکز ایران و نواحی بیابانی آن قرار گرفته است.

برای کمک به بهبود فضای سبز، آب وهوا و جلوگیری از گسترش بیابان در منطقه زرند، فتح آباد، شریف آباد و یزدان شهر پروژه های متعددی توسط شرکت میدکو مانند جنگل کاری و بیایان زدایی صورت گرفته است.

در این شماره از نشریه گزارشی از پروژه بیابان زدایی را در سفری که به این منطقه داشتیم، تهیه کردیم که در ادامه چکیده آن را می خوانید.

بهترین روش بیابان زدایی و مقابله با گردوغبار همان روش طبیعی بوده که شامل ترمیم و افزایش پوشش گیاهی بیابان و مبارزه با حرکت شن های روان با ایجاد سد طبیعی است.

در این روش نهال های گلدانی تاغ در بیابان کاشته شده و با احداث کانال های (تله رسوبگیر) بصورت موازی یکدیگر و عمود بر جهت باد یک سد طبیعی در برابر مسیر حرکت شن های روان ایجاد می شود.

در اسفندماه 1396 این پروژه با هزینه ای در حدود 7/000/000 هفت میلیارد ریال جهت بیابان زدایی در سطح 200 هکتار در این منطقه استارت خورد که در فاز اول تعداد 30000 چاله کشت انجام شده که با استفاده از نهال گلدانی تاغ، نهال کاری شده است. (عکس بالای صفحه 30 و31)

روش کار به این صورت است که در ابتدا توسط بیل مکانیکی چاله ای جهت کشت به قطر 50 سانتی متر و عمق 50 سانتی متر حفر می گردد. سپس اطراف چاله، تشتک سازی شده بطوری که گنجایش 50 لیتر آب را داشته باشند. (عکس های پایین صفحه 30 و31)

نهال ها از محل ایستگاه تولید بذر و نهال و مطابق نیاز روزانه کشت به بیابان منتقل می گردد بطوری که فاصله بین حمل و کشت نهال بیشتر از 48 ساعت نباشد و آبیاری همزمان با کشت حتماً انجام می شود. (عکس صفحه 28)

انجام عملیات سلکسیون قبل از انتقال به عرصه انجام شده و حجم آبیاری هر چاله در هر نوبت 50 لیتر می باشد.

آب مورد نیاز در ابتدا با تانکرهای بزرگ به حوض مصنوعی که در محل پروژه احداث شده منتقل می گردد و سپس با تانکرهای کوچک تر که توسط تراکتورهای کوچک کشیده می شود به محل  چاله ها برده و عملیات آبیاری انجام می گردد. (عکس های پایین صفحه 29).

کل دفعه های آبیاری 6 نوبت بوده که یک نوبت آن قبل از کشت (100 لیتر آب) و یک نوبت همراه با کشت و نوبت های دیگر بر اساس نیاز آبی گیاه تا پایان فصل گرم سال می باشد.

لازم به ذکر است متناسب با بارندگی و نزولات جوی دوره های قید شده تا زمان تثبیت وضعیت نهال قابلیت افزایش در سال های بعد را خواهد داشت.

کانال های (تله رسوبگیر) با استفاده از بیل مکانیکی و بصورت حفر کانال های موازی یکدیگر انجام می گردد. عمق کانال ها 1.2 متر و عرض آنها 1 متر و طول کانال ها با توجه به موقعیت عرصه توسط کارشناس ناظر تعیین می گردد. طول کانال های رسوب گیر در فاز یک 12.1 کیلومتر است. (عکس بالای صفحه 29)

جهت حفر کانال ها عمود بر جهت باد فرساینده منطقه است و کانال ها بصورت مستقیم و موازی یکدیگر حفر می گردند.

کانال ها در محل جاده های عبوری و آبراهه ها منقطع هستند و حفر کانال ها به صورتی است که حداقل خسارت به پوشش گیاهی موجود وارد شود. خاک حاصل از حفر کانال با فاصله 1.5 متر از کانال و در خلاف جهت باد به صورت یک خاکریز متصل ریخته می شود در نتیجه در هنگام وزش باد شن و ماسه ها با برخورد به این خاکریز متوقف می شود و حتی پس از دفن روی یکدیگر و بالا آمدن و هم سطح شدن شن و ماسه ها با دیواره در صورت وزش مجدد باد شن و ماسه ها به درون چاله سرازیر می شوند. یکی دیگر از فواید حفر این کانال ها جلوگیری از ورود دام ها به منطقه نهال کاری شده است.

فاز دوم این پروژه با هزینه ای در حدود 10/000/000 ده میلیارد ریال در بهمن ماه 1397 کلید خورده که طول کانال های رسوب گیر پیش بینی شده در فاز دوم پروژه حدود 30 کیلومتر است. تعداد نهال تاغ پیش بینی شده در فاز دوم پروژه حدود 30000 اصله نهال است. (عکس های پایین صفحه 32)

جدای از کارآفرینی این پروژه در منطقه، وقتی در مسیر به سمت بیابانی که پروژه بیابان زدایی در آن در حال اجرا می باشد در حرکت بودیم پس از گذشت از یک روستا از بین باغ های بزرگ پسته گذشتیم، باغ هایی که اگر پروژه بیابان زدایی اجرا نشده بود احتمالا تا الان زیر تپه های شن دفن شده بودند.

پس از پایان فاز دوم پروژه و رشد تاغ هایی که در فازهای اول و دوم کاشته شده بود شاهد بهبود وضعیت حرکت شن های روان و متوقف شدن حرکت بیابان بسوی شهر و روستا خواهیم بود.

در عکس بالای صفحه 32 براحتی می توانیم ببینیم که بصورت کاملا طبیعی پوشش گیاهی چگونه جلوی فرسایش خاک را می گیرد و امیدواریم فاز سوم نیز در برنامه مدیران این مجموعه قرار داشته باشد تا با تعداد نهال بیشتر و احداث کانال های (تله رسوب گیر) طولانی تر شاهد پیشرفت پروژه بیابان زدایی و بهبود وضعیت آب و هوای منطقه زرند باشیم.

بدون شک باغ های پسته ای هم که گفته شد، در سال آینده چه توسط صاحبان خود و چه توسط سرمایه گذاران دیگر قادر به افزایش وسعت خود خواهند بود.

در نزدیکی شهر زرند یک پروژه بزرگ جنگل کاری نیز توسط شرکت میدکو اجرا شده است که به امید خدا در نشریه شماره بعد گزارش کاملی از آن را برای شما بازگو خواهیم کرد.

چنین پروژه های بیابان زدایی و جنگل کاری بدون شک تاثیر مثبتی در آب و هوای منطقه خواهد داشت و چنین جنگلی در سال های آینده به یک مقصد توریستی و تفریحی در منطقه خشک و بیابانی کرمان تبدیل خواهد شد.

امیدواریم در سال آینده در همین زمان گزارش دیگری از پیشرفت این پروژه داشته باشیم و تهیه چنین گزارشی زنگ مسئولیت های اجتماعی را برای شرکت ها و معدن هایی که مسوولیت های اجتماعی خود را فراموش کرده اند به صدا درآورد، چرا که در صورت انجام آن توسط تمامی شرکت ها و معدن ها دیگر دغدغه محیط زیستی و حیات وحشی نخواهیم داشت.