دو نگاه متناقض به تحریم فلزات ایران

به گزارش می متالز، روز نهم مه ‌وزارت خزانه‌داری آمریکا دستور اجرایی جدید ترامپ برای تحریم بخش آهن، فولاد، آلومینیوم و مس را صادر و ابلاغ کرد. بنابر دستور اجرایی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا صادر کرده؛ بخش فلزات و معادن ایران مشمول تحریم شده و این تحریم‌ها شامل صادرات آهن، آلومینیوم، فولاد و مس است. ترامپ در این دستور به اشخاص حقیقی و همه کشورها هشدار داده است که هر‌گونه معامله با ایران در بخش فلزات یا اجازه دادن به ورود محصولات این بخش به بندرهای این کشورها برای آنها پیامدهای وخیمی از جمله مصادره اموال و قرار گرفتن در لیست تحریم‌های آمریکا به دنبال خواهد داشت و ناقضان این تحریم از ورود به آمریکا منع می‌شوند.  تحلیل‌های داخلی و جهانی پیرامون موضوع تحریم فلزات ایران (اعم از فولاد و فلزات غیرآهنی) نشان می‌دهد دو نگاه متناقض در این زمینه وجود دارد که هر یک بر پایه استدلال‌های خاص خود استوار است. برخی معتقدند تحریم ایران موازنه عرضه و تقاضا را در بازارهای این محصولات به هم می‌زند و با توجه به اینکه الان بین چین و آمریکا نیز وضعیت نگران‌کننده‌ای وجود دارد و از طرفی در برخی محصولات مثل سنگ‌آهن نیز اتفاقات منفی در بخش عرضه رخ داده باید منتظر افزایش قیمت در بسیاری از این کالاها در بازارهای جهانی باشیم. در مقابل برخی می‌گویند سهم ایران از بازارهای جهانی آن قدر بالا نیست که به عدم تعادل در این بازارها منتهی شود، بنابراین نباید نگران این وضعیت بود. دسته دوم معتقدند ایران سال گذشته صادرات فولاد خود را کاهش داده ولی اتفاقی در بازار رخ نداده به علاوه در مورد سایر کالاها نیز اصولا سهم جدی برای صادرات ایران وجود ندارد. به گفته این گروه تحریم فلزات در ایران برای خود کشور می‌تواند مهم باشد اما برای بازارهای بین‌المللی چندان اهمیتی ندارد.

نوک پیکان به سمت مهم‌ترین‌ صنعت غیرنفتی

آسوشیتد پرس در این رابطه در گزارشی به بررسی موضوع پرداخته و می‌نویسد این صنعت اولا یکی از صنایع مهم در بخش صادرات غیرنفتی برای ایران محسوب می‌شود که ارزآوری قابل توجهی هم برای آن به همراه دارد و ثانیا این صنعت نقش مهمی را در استخدام نیروی کار بر عهده دارد که نشان می‌دهد تحریم این صنعت تا چه میزان می‌تواند مهم و اثرگذار باشد.  این گزارش در ادامه با اشاره به وضعیت بازار ارز این تحریم را در بی‌ثباتی این بازار تا حدی موثر می‌داند با این حال برخی کارشناسان معتقدند ایران هم برای نفت و هم برای فروش محصولات فولادی خود می‌‌تواند راه‌های مناسبی پیدا کند. به عقیده آنها رفتار تحریمی برای فولاد و فلزات ایران به دلیل آنکه اصولا طرف‌های خریدار این محصولات مشخص هستند و به نظر نمی‌رسد چندان از این نوع تحریم‌ها تبعیت کنند، شبیه یک تهدید است و در نهایت نمی‌تواند تغییر خاصی ایجاد کند و تنها نگرانی موجود همان تحریم مسائل بانکی است که مانع از نقل و انتقال منابع ناشی از فروش می‌شود که ایران برای آن هم برنامه‌های مشخصی دارد. از طرفی برخی نگرانی‌ها نیز از احتمال بروز جنگ بین دو کشور مطرح می‌شود که اغلب کارشناسان آن را منتفی می‌دانند و معتقدند اگر قرار بود جنگ شود نیازی به تحریم‌های پله به پله نبود و بر این اساس باید گفت در حالتی واقع بینانه آنچه بین دو طرف ادامه خواهد یافت تداوم جنگ اقتصادی است.

صنعت فلزات ایران یکی از بخش‌های بسیار مهم صنعتی محسوب می‌شود که شامل ده‌ها کارخانه تولید فولاد دولتی و خصوصی، شرکت‌های مهم تولید مس و معادن مرتبط با آنها است. از طرفی بیش از ۳۰ درصد فولاد تولیدی توسط شرکت‌های ایرانی به رقمی بیش از ۴ میلیارد دلار در سال صادر می‌شود. در حدود ۳ هزار کارخانه و کارگاه جزو صنایع پایین دست این صنایع شناخته می‌شود و در حدود ۵۰ هزار نفر در بخش بالادست به‌صورت مستقیم مشغول به کار هستند. صنایع وابسته نیز اشتغال بیش از ۲ میلیون نفر را در اختیار دارند که آمار بسیار مهمی محسوب می‌شود.  تحلیلگران اقتصادی می‌گویند در کنار صادرات، اشتغال و تولید در این بخش‌ها نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به عبارتی این بخش ستون فقرات اقتصاد ایران محسوب می‌شود و ترامپ تلاش می‌کند با تحریم آن مشکلاتی را در بخش‌های کارگری ایجاد کند با این حال آن‌طور که کیوان جعفری طهرانی در گفت‌وگو با «ایسنا» اعلام کرده تحریم فولاد به موضع‌گیری کشورهای آسه‌آن بستگی دارد که بازارهای هدف صادرات فولاد ایران هستند. به گفته وی مالزی از این سیاست‌ها تبعیت نمی‌کند و باید منتظر واکنش تایلند، تایوان و بقیه کشورهای این منطقه بود که بازار هدف محصولات فولادی ایران هستند و باید دید این کشورها به چه صورت عمل خواهند کرد. طبق گزارش شرکت تجارت بین‌المللی  Globe Steel Trade Monitor ایران در سال ۲۰۱۷ به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ صادر‌کننده فولاد در جایگاه هجدهم دنیا قرار گرفته است. ایران طبق آمارهای این موسسه بیش از ۸۹ درصد صادرات خود را به ۱۰ کشور انجام می‌دهد که تایلند با ۲۱ درصد بیشترین میزان واردات را از تهران دارد و پس از آن امارات با ۱۹ درصد، عمان،  اندونزی و تایوان با حدود ۸ درصد قرار دارند.

کارشناسان جهانی می‌گویند اینکه آیا این کشورها که از قدیم الایام شرکای ایران محسوب می‌شوند دست از واردات فولاد بکشند محل تردید است اما فولاد مانند نفت نیست که بتوان با سایر کشورهای تولیدکننده جای آن را پر کرد. اولا تولید فولاد پیچیده، کیفیت آن بسیار مهم، هزینه‌های حمل آن بالا و قیمت‌های آن نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. فولاد ایران با کیفیتی بالا و قیمتی مناسب با هزینه حملی پایین و از طریق کمترین مسافت‌ها در اختیار خریداران قرار می‌گیرد و جایگزینی آن کار آسانی نیست. از طرفی مشکلات زیادی در بازارهای جهانی فولاد و سنگ‌آهن وجود دارد که با تحریم ایران این چالش‌ها روند افزایشی به خود می‌گیرند و به راحتی نیز قابل حل نیستند. به‌عنوان مثال بعد از مشکلاتی که سد باطله برداری در معدن واله برزیل ایجاد کرد، قیمت سنگ‌آهن در بازارهای جهانی به شدت افزایش یافت و تحریم ایران می‌تواند ضربه دومی برای این بازار باشد.

رشد قیمت در بازار سنگ‌آهن با تحریم ایران

ایران سال گذشته حدود ۱۴ میلیون تن سنگ‌آهن صادر کرده و انتظار می‌رود صادرات آن در سال جاری به دلیل کاهش عرضه‌های شرکت واله تا ۲۰ میلیون تن افزایش یابد که در این صورت در روند تعدیل بازار تاحدی موثر است. با این حال تحریم‌های جدید توازن پیش بینی شده در بازار را بار دیگر از بین می‌برد زیرا آمریکا قصد دارد صادرات را در این بخش‌ها به صفر برساند بنابراین اگر فرضا این اقدام برای ترامپ موفقیت‌آمیز باشد باید منتظر قیمت‌های نجومی در بازار فولاد و سنگ‌آهن باشیم که به زیان خریداران جهانی نیز خواهد بود زیرا سنگ‌آهن همین الان هم بالاتر از ۹۵ دلار در هر تن معامله می‌شود و با این اتفاقات باید قیمت‌های بالاتر از ۱۱۰ دلار را پیش بینی کرد.  روز چهارشنبه، واله گزارش داد که تولید و فروش سه ماه اول آن بسیار ضعیف بوده و در مقایسه با مدت مشابه پارسال به شدت کاهش یافته است. اکنون ذخایر سنگ‌آهن در بنادر چینی نیز به میزان ۱۶ درصد در مقایسه با سال گذشته کاهش یافته است و به نظر می‌رسد زنجیره تامین در صنعت فولاد در حال تضعیف شدن است و این موضوع باعث می‌شود آینده این صنعت با تحریم‌های ایران به خطر بیفتد. در این بین یک تحلیلگر موسسه RBC معتقد است در حال حاضر نگرانی‌های تجاری بین چین و آمریکا هم باید در نظر گرفته شوند. این موضوعات به اندازه کافی روی بازارهای پایه و فلزات اثر گذاشته است و ایجاد شوک جدید بار دیگر بخش عرضه را در این بازار تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. اما هستند مراکزی که نظرات متفاوتی دارند؛ به‌عنوان مثال بارکلیز معتقد است سهم ایران از تولید فلزات جهان زیر ۳ درصد و سهم صادرات نیز حتی کمتر  از این است بنابراین تحریم‌ها تنها روی اقتصاد ایران اثر می‌گذارد و روی تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای جهانی اثری به همراه ندارد.

تحریم ایران؛ اثر خنثی بر بازارهای جهانی؟

S&P Global نیز معتقد است تاثیر تحریم‌های آمریکا روی صنایع فلزی غیرآهنی در ایران حاشیه‌ای و اندک است، زیرا مدتی است که صادرات این محصولات توسط ایران با روند کاهش رشد روبه‌رو شده است. به عقیده این موسسه واردکنندگان فلزات غیرآهنی سهم اندکی از نیاز خود را از ایران وارد می‌کنند مثلا طبق آمارهای اداره کل گمرک چین این کشور تنها ۲ درصد از نیاز خود به کنسانتره مس و در حدود نیم درصد از واردات مس کاتد خود را از ایران انجام می‌دهد. این وضعیت در مورد ژاپن و کره جنوبی نیز صادق است. از طرفی با احتساب ۱۵ میلیون تن صادرات سنگ‌آهن توسط ایران، ایران تنها یک درصد از کل صادرات دریایی این محصول را بر عهده دارد. این موسسات با استفاده از این تحلیل‌ها معتقدند تحریم بخش فلزات ایران اثر معناداری بر اقتصاد جهانی بر جا نمی‌گذارد.  S&P Global در ادامه گزارش خود می‌نویسد ایران سال گذشته نیز با کاهش صادرات فولاد روبه‌رو شده است که کاهش صادرات به دلیل کاهش حضور شرکت‌های بخش خصوصی اتفاق افتاده اما تاثیر چندانی روی بازار بر جا نگذاشته است. در این باره کیوان جعفری طهرانی معتقد است تحریم آمریکا در این حوزه بیشتر به‌صورت یک تهدید است و اجرایی شدن آن زمان می‌برد و البته بسیار سخت قابل اجرا است؛ چراکه لزوما همه کشورهای هدف صادرات فلزات ایران حافظان منافع آمریکا نیستند. این کارشناس بین‌المللی حوزه سنگ‌آهن و فولاد با بیان اینکه بر اساس نسبت صادرات بر تولید ایران، صادرات بالغ بر ۱۵ میلیون تنی در افق ۱۴۰۴ محتمل خواهد بود؛ گفت: بر اساس نسبت صادرات بر تولید جهانی، صادرات ۲/ ۱۱ میلیون تن برای ایران در این افق محتمل‌تر خواهد بود.  همچنین حداکثر صادرات به‌طور بالقوه ۵/ ۱۰ میلیون تن برآورد می‌شود، اما براساس چشم‌انداز برنامه‌ریزی شده و بر اساس طرح جامع فولاد، ایران باید ۲۰ میلیون تن در افق ۲۰۲۵ صادرات داشته باشد تا شاهد مازاد عرضه در داخل کشور نباشیم. البته تاثیر تحریم‌های جدید آمریکا بر تولید و صادرات فولاد ایران به احتمال زیاد بر صادرات فولاد ایران تاثیرگذار خواهد بود، اما شرکت‌های فولادی و تجار به دنبال بازارهای جدید هستند و در این زمینه موفق هم خواهند بود؛ بنابراین تحریم‌های جدید را جدی نخواهیم گرفت.