خودکفایی کشور در صنعت شیشه‌

به گزارش می متالز، یکی از صنایع کشورمان که در سال‌های گذشته شاهد رشد قابل‌توجهی در آن هستیم، صنعت شیشه است. این صنعت توانسته با اتکا به توانمندی داخلی، تقاضای داخل را پوشش دهد و در کنار آن درآمد صادراتی برای کشور به ارمغان آورد؛ به گونه‌ای که بررسی‌ها نشان می‌دهد اوایل انقلاب حدود ۷۰ درصد نیاز داخل از طریق واردات تامین می‌شد اما در یک دهه گذشته صنعت شیشه‌سازی ایران به ایستگاه خودکفایی رسیده و جزو صادرکننده‌های بزرگ به کشورهای همسایه و حتی جهان به‌شمار می‌رود.
آخرین آمارها حاکی است، در سال ۹۷ صنعت شیشه جزو معدود صنایعی بود که با تمام ظرفیت مشغول تولید بود، تاجایی‌که در این سال میزان تولید شیشه به ۲.۵ میلیون تن رسید که از این میزان حدود ۳۰ تا ۳۵درصد به صادرات اختصاص یافت.

تاریخچه صنعت شیشه

صنعت شیشه و بلور‌سازی در کشورمان نخستین‌بار در سال‌های ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز شد. داستان نخستین کارخانه شیشه‌سازی در کشورمان‌ جالب و عبرت‌آمیز است. در سال‌های ۱۳۱۰ از قفقاز نوعی آب‌معدنی به ایران صادر می‌شد که بسیار موردتوجه مردم بود و اهالی تهران، شمال و آذربایجان از آن استقبال زیادی می‌کردند. این آب‌معدنی که به «تارزان» معروف بود، در شیشه‌های دربسته به کشورمان وارد می‌شد و مردم کشورمان غافل از وجود آب‌های معدنی داخلی، آن را مصرف می‌کردند. بعضی‌ها هم از چشمه‌های آب‌معدنی کشورمان اطلاعاتی داشتند اما دسترسی به این مناطق بسیار مشکل بود. همچنین سازمانی وجود نداشت که این آب‌های گوارا را در شیشه کرده و به فروش برساند. به همین دلیل در همین زمان یعنی بین سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ یک کارخانه بطری‌سازی به وجود آمد. بدین ترتیب، آب چشمه‌ها را در داخل بطری‌های این کارخانه کرده و برای مصرف داخلی و بی‌نیاز کردن کشور از آب ‌معدنی و همچنین برای صادرات به بازار خارج عرضه شد. پس از مدتی بررسی، نخستین کارخانه شیشه‌سازی ایران در شرق تهران ایجاد ‌شد. بعدها در بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند کارخانه‌ای تاسیس شود که هم محصولات بطری و هم محصولات شیشه‌ای دیگر نیز تولید کند. به این ترتیب، فعالیت برای خرید کارخانه‌ای که قادر به ساخت بطری، حباب، چراغ، استکان، لیوان، شیشه و دیگر کالا‌های شکستنی باشد، آغاز شد. چنین کارخانه‌ای به سرپرستی عبدالحسین نیکپور سرمایه‌گذاری شد و مذاکره برای خرید کارخانه از کشور آلمان آغاز شد. بدین ترتیب، نخستین کارخانه شیشه و بلور‌سازی ایران در سال ۱۳۱۸ گشایش یافت. ۱۲ شهریور‌ همان سال پس از بهره‌برداری از سیلوی تهران نخستین محصولات کارخانه با مارک ساخت ایران به بازار عرضه شد اما با آغاز جنگ جهانی دوم و حضور متفقین کشور، ۳ سال بعد از آغاز جنگ در سال ۱۳۲۳ کارخانه تعطیل شد. بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای دیگری طرف معامله قرار گرفتند و به این ترتیب، یک شرکت امریکایی طرف معامله برای خرید دستگاه‌های جدید قرار گرفت. از این شرکت یک کوره با ۳ ماشین خریداری شد و کارخانه دوباره آغاز به کار کرد. کارگرانی که در زمان جنگ هرکدام به سویی رفته بودند، بار دیگر به سر کار خود بازگشتند اما با وجود فعالیت این کارخانه در سال‌های مختلف، کارخانه از نظر اقتصادی وضع خوبی نداشت. با این حال، کارخانه تا سال ۱۳۳۴ به فعالیت خود ادامه داد و به دنبال آن کارخانه‌های جدید شیشه‌سازی مانند کارخانه شیشه‌سازی قزوین، آبگینه، قوطی‌سازی و شرکت شیشه گاز فعالیت می‌کردند.

تولید ۱۰۰درصدی مواد اولیه

محمدعلی قنبری، رئیس اتحادیه صنعت شیشه و آینه معتقد است، صنعت شیشه و آینه از نمونه‌های توانمند در کشور است چراکه این صنعت توانسته با ۱۰ کارخانه شیشه و آینه در کشور روزانه هر کارخانه ۴۰ تا ۵۰ هزار مترمربع انواع شیشه دوجداره، سکوریت، خم، ضدگلوله و... تولید کند که در سال حدود ۵۵۰ هزار مترمربع شیشه در کشور تولید می‌شود. نکته موفق این صنعت تامین ۱۰۰درصدی مواد اولیه آن در داخل است. ظرفیت تولید این صنعت در کشور از مرز ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن عبور کرده است. این میزان تولید در بخش شیشه تخت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن، شیشه بطری ۴۰۰ هزار تن، بلور ۳۰۰ هزار تن و سایر صنایع ۱۰۰ هزار تن است.
در این راستا حسین زجاجی معتقد است، تامین نیاز کشور به شیشه ساختمان در داخل ۸۵ تا ۹۰ درصد است که کشور ما در این حوزه بی‌نیاز است و فقط برخی از شیشه‌های خاص که در ساختمان‌های گران‌قیمت استفاده دارند، وارد کشور می‌شوند. در بخش تولید بطری و صنایع دارویی و غذایی توانایی تامین همه نیازهای کشور وجود دارد و در بخش بلور و کریستال نیز تولیدات خوبی وجود دارد و واردات این محصول فقط به سبب تنوع‌طلبی مصرف‌کنندگان است. می‌توان گفت که ۱۰۰درصد این صنعت در اختیار بخش خصوصی است.

کشورهای هدف صادرات

درحال‌حاضر کشور‌های عربستان، عراق، افغانستان، حوزه خلیج‌فارس، آسیای میانه، ترکیه، هند و اروپا از خریداران شیشه ایران هستند. تولید روزانه شیشه و آینه در کشور ۵۰۰ هزار متر مربع است و ۴۰ درصد تولیدات این صنعت صادر می‌شود که مهم‌ترین بخش آن شیشه خودرو است.
 آمارها نشان می‌دهد، در ۱۱ ماه سال ۹۷ به میزان ۶۷۰ هزار تن انواع محصولات مرتبط با صنعت شیشه به کشورهای دیگر صادر شده است.
همچنین بنا بر آمار مقدماتی گمرک جمهوری اسلامی ایران از تجارت خارجی ۴ ماه نخست سال ۹۷ بیش از ۱۶۷ هزار و ۵۸۷ تن انواع شیشه ازجمله شیشه فلوت، شیشه‌های عایق و آینه‌های شیشه‌ای به کشور‌های مختلف جهان صادر شده است که از این حجم درآمد ۴۲ میلیون و ۲۵ هزار و ۲۵۰ دلاری نصیب کشور شده است. در بین خریداران شیشه از ایران، کشور عراق با خرید بیش از ۳۸ هزار تن به بزرگ‌ترین مشتری این محصول در این مدت تبدیل شده که درآمد ۱۰ میلیون و ۶۱۰ هزار و ۷۳۸ دلاری را نصیب کشور کرده است. همچنین کشور افغانستان بیش از ۲۴ هزار تن انواع شیشه از ایران خریداری کرده است که درآمد ۶ میلیون و ۴۶۱ هزار و ۸۹۶دلاری برای کشور کسب شده است.

پیش‌بینی تولید صنعت شیشه تا سال ۱۴۰۴

حجم تولید صنعت شیشه ایران در آینده نزدیک به مرز ۳میلیون تن در سال می‌‌رسد. سرانه مصرف شیشه در کشور ۲۵ کیلوگرم است. با احتساب این سرانه بخش عمده محصول تولیدی مازاد بر نیاز است و پیش‌بینی شده است تا سال ۱۴۰۴ میزان تولید صنعت شیشه کشور به ۲.۵ میلیون تن در سال برسد که حداقل یک میلیون تن آن صادر خواهد شد.

سومین تولید‌کننده شیشه

جمهوری اسلامی ایران، سومین تولیدکننده شیشه در منطقه غرب آسیا است. صنعت شیشه ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی پیشرفت چندانی نداشت اما امروز صنعت شیشه در کشور بومی شده است. میزان صادرات شیشه و بلور در ایران حدود ۶۰۰ هزار تن در سال است که ۲۰۰ میلیون دلار ارزآوری دارد. عنوان این نکته هم ضروری است که ظرفیت تولید انواع شیشه و بلور در ایران، به یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال رسیده است که این امر موجب شده تحریم‌های ضد ایرانی امریکا تاثیری بر صنعت شیشه ایران نداشته باشد.
همچنین ایران بعد از کشور‌های چین و امریکا سومین کشور تولید‌کننده شیشه ۱۹میلیمتری در جهان است. درحال‌حاضر ۴درصد شیشه جهان در ایران تولید می‌شود که آمار چشمگیری برای صنعت کشور است.
همچنین در سال ۱۳۹۷ جدیدترین و پیشرفته‌‌ترین واحد تولیدی فلوت منطقه با نام فلوت کاویان پاسخگوی نیاز دیروز تا امروز مشتریان داخلی و خارجی است.

ساخت نخستین کارخانه برون‌مرزی شیشه

صنعت شیشه کشور در سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹) توانست نخستین کارخانه برون‌مرزی را در فرست‌گلس شهر عدرا (حدود ۳۰ کیلومتری دمشق) برای عرضه کردن محصولات تولیدی خود به بازارهای خاورمیانه و اروپا بسازد. این کارخانه فرست‌گلس با برخورداری از فناوری مدرن، نخستین و تنها تولید‌کننده شیشه شناور در سوریه است. این کارخانه شیشه‌‌های فلوت را با کیفیت بالا و همچنین محصول آینه را در اندازه‌های مختلف و ضخامت استاندارد تولید و عرضه می‌کند.

چالش‌های صنعت شیشه در کشور

- بروکراسی و مشکلات داخلی
- نداشتن دیپلماسی صادراتی و برنامه نداشتن دولت در معرفی این صنعت در بازارهای صادراتی و همچنین نداشتن نقشه برای جذب بازارهای صادراتی
- وجود دامپینگ در این صنعت ازسوی کشورهای رقیب (صادرات یک کالا با نرخ کمتر از هزینه‌‌های تمام شده یا به عبارتی فروش کالا در خارج به قیمتی کمتر از نرخ داخلی گفته می‌شود). کشورهایی مانند ترکیه و هند به دلیل اینکه بازار صادرات را در دست داشته باشند به این کار رو آورده‌اند.
- واردات بی‌رویه در بخش بلور با وجود تولید کافی در کشور به گفته حسین زجاجی، دبیر انجمن صنفی شیشه ایران، واردات بلور اشتباهی است که به دلیل اعمال تعرفه‌های ترجیحی با ترکیه شکل گرفته است.
- نبود حمایت منظم و ساماندهی شده از سوی دولت برای تولیدکنندگان در برابر صادرات کالاهای صنعت شیشه
- روزآمد نبودن فناوری این صنعت
- ضعیف بودن دیپلماسی اقتصادی در حوزه صنعت شیشه که در این زمینه از کشورهایی مانند ترکیه عقب هستیم.
-ضعف در زیرساخت‌ها

شکننده شدن صادرات شیشه

حسین زجاجی، دبیر انجمن شیشه ایران معتقد است، یکی از مهم‌ترین بحران‌هایی که این‌روزها صنعت شیشه با آن روبه‌رو است، مربوط به صادرات می‌شود. از آنجایی که بیشتر صادرات ما به کشورهای همسایه چون افغانستان، عراق، ترکیه و... است، اگر این بازار به‌هم بریزد، یکی از مشکلات صنعت شیشه با توجه به اختلاف نرخ ارز پیش‌آمده، صادرات خواهد بود. البته نه‌تنها در زمینه شیشه تخت بلکه در بخش بلور و شیشه خودرو هم این اتفاق در حال رخ دادن است. این درحالی است که صنعت شیشه در کشور ما دارای قابلیت‌های زیادی است.
کشورهای هدف علاقه‌مند هستند که به شکل ریالی با ما مبادله کنند زیرا ریال ارزش خود را از دست داده و معامله به ریال برای این کشورها به‌صرفه‌تر است اما قوانین پیمان‌سپاری سبب کاهش صادرات ما به این کشورها شد.
از سوی دیگر موضوع حمل‌ونقل پیش آمد چراکه ما حتی به برزیل هم صادرات شیشه داشتیم که با وجود تحریم‌ها و نبود کشتی هزینه‌های حمل‌ونقل چندین برابر شد.
 نوسان مسائل ارزی نیز سبب شده بازارهای صادراتی شیشه دچار مشکل شوند. مشکل افزایش نرخ با توجه به محدودیت‌های سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان وجود دارد، چراکه این سازمان یک سقف نرخ برای افزایش قیمت‌ها درنظر گرفته است. بنابراین از یک سو محدودیت در زمینه افزایش قیمت‌ها وجود دارد و از سوی دیگر بازار کشش لازم را نداشته و تقاضایی وجود ندارد.
در این میان، نرخ دلار هم روند صعودی درپیش گرفته و کسانی که در بازار شیشه فعالیت می‌کنند، به یکباره تمام شیشه را از بازار جمع‌آوری و صادر کرده‌اند. این موضوع بازار صادرات را به‌هم‌ریخته و آشفته کرده است، چراکه شیشه‌ها در وهله نخست به ارزش واقعی خود در جهان صادر نشده‌اند و از سوی دیگر با هر کیفیتی صادر شده‌اند که این موضوع می‌تواند به بازار صنعت شیشه ایران صدمه وارد کند. از این‌رو ما به وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت اعلام کردیم که از یک‌سو مجوز صادرات را تنها به کارخانه‌دارها بدهند و از سوی دیگر نرخ داخلی شیشه را نیز افزایش دهند.
زجاجی درباره تاثیرگذاری تحریم‌ها بر این صنعت گفت: تنها بخشی از صنعت شیشه که به سبب تحریم‌ها آسیب دید، صنعت شیشه خودرو بود. این صنعت بیش از آنکه از تحریم‌های خارجی ضربه ببیند، از بوروکراسی و مشکلات داخلی آسیب دیده است، از طرفی هیچ حمایتی از بازارهای صادراتی نمی‌شود و از دیپلماسی صادراتی خوبی در این راستا بهره‌مند نیستیم. در بخش صنایع خودرو نیز در امسال بیش از ۴۵درصد با افت تولید روبه‌رو شده‌ایم، چراکه خودروسازان خارجی به دلیل تحریم‌ها از کشور خارج شدند و خودروسازی دچار رکود شد که این رکود به شیشه‌سازی خودرو نیز سرایت کرد.
اما قنبری، رئیس اتحادیه شیشه و آینه تهران بر این باور است، از آنجا که تمام تولیدکنندگان شیشه به‌طور کامل جزو بخش خصوصی هستند، تحریم‌ها تاثیری بر کار این تولیدکنندگان ندارد و هریک کانال‌های ویژه صادرات خود را دارند و این موضوع را مدیریت کرده‌اند.

کلام آخر

کارشناسان اقتصادی معتقدند، سرمایه‌گذاری باید در حوزه‌هایی باشد که توجیه اقتصادی بالاتری دارد و سرمایه‌گذار در حوزه خود بتواند مواد اولیه‌اش را در داخل کشور و با سهولت تهیه کند تا تولید توجیه اقتصادی داشته باشد. در این میان صنعت شیشه به‌عنوان یکی از صنایع ساختمانی با توجه به اینکه حدود ۱۰۰‌درصد مواد اولیه را در داخل کشور فراهم می‌کند، می‌تواند توجیه اقتصادی بالایی به‌همراه داشته باشد. به عقیده کارشناسان و تولیدکنندگان این حوزه، این صنعت می‌تواند برای کشور درآمدزا باشد و با موفقیت موجب سود برای سرمایه‌گذار و کشور شود، چراکه با توجه به حجم بالای مواد اولیه موردنیاز تولید شیشه در ایران و همچنین خطوط تولید نصب شده در کشور، این صنعت یکی از امتیازهای قابل‌توجه صنعتی ایران برای دستیابی به بازارهای صادراتی است.
بنابراین صنعت شیشه با تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و سال رونق تولید توانسته رونق را به فعالیت اقتصادی این صنعت بازگرداند و تنور کسب‌وکار خود را داغ کند. هرچند کارشناسان امید دارند تا سال ۱۴۰۴ میزان تولید صنعت شیشه کشور به ۲.۵ میلیون تن در سال برسد و دست‌کم یک‌میلیون تن آن صادر شود اما باید گفت تقویت زیرساخت‌های صادرات این صنایع به میزان بهره‌مندی از این صنعت خواهد افزود و تلاش و همت متخصصان این حوزه و همچنین حمایت دولتمردان و مسئولان این کشور را برای این صنعت طلب می‌کند.