پیشرفت معدن و حفظ محیط‌زیست در تضاد نیستند

به گزارش می متالز، درنتیجه شاهد بحران جدی و تغییرات مرفولوژی رودخانه‌ها و هندسه آنها و همچنین نابودی جنگل‌ها و گونه‌های نادر زیستی و جانوری در بخش‌های مختلف کشور هستیم. در کنار این مسئله، طرفداران توسعه معادن و بهره‌برداری از منابع طبیعی مطرح می‌کنند که این منابع در دل طبیعت وجود دارند و می‌توان از آنها بهره‌برداری و به توسعه و پیشرفت اقتصاد کمک کرد اما نکته مهم دراین‌بین، کنترل برداشت این منابع است که سازمان‌های مربوط مثل صنعت، معدن و تجارت، محیط‌زیست و منابع طبیعی، مسئول آن هستند.
تمرکز بر تعادل محیط‌زیست و توسعه از دهه ۸۰ مورد توجه بشر قرار گرفت. تا پیش از این، بشر به‌طور لجام‌گسیخته دست به مصرف می‌زد و تلاش می‌کرد هرچه سریع‌تر و بیشتر به سمت توسعه پیش برود اما عواقبی که برای محیط‌زیست پیش آمد، او را ناچار کرد که در کنار توسعه جایی هم برای حفظ محیط‌زیست باز کند. دراین‌باره که چطور می‌توان هم معدنکاری کرد و هم محیط‌زیست را طوری حفظ کرد که به سمت توسعه پایدار پیش برویم، با کارشناسان گفت‌وگو کرده ایم.

درک درست از مفهوم محیط‌زیست و توسعه معادن

سعید اکبرپور، کارشناس ارشد مدیریت محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان هم معدنکاری کرد و هم محیط‌زیست را حفظ کرد، پاسخ داد: در مفهوم سنتی توسعه، بشر بدون توجه به محیط‌زیست، اقدام به دخل و تصرف در کره خاکی کرده که آثار آن پس از سال‌ها خود را نشان داده است. این آثار باعث شده است جوامع پیشرفته و توسعه‌یافته نگاه تازه‌ای به محیط‌زیست بیندازند، به‌گونه‌ای که فعالیت‌های توسعه‌ای در بخش‌های مختلف صنعت، معدن، راه‌ها و... خود را سازگار با محیط‌زیست تعریف و به عبارتی بر مفهوم توسعه پایدار تمرکز کردند. دراین‌بین ما هم می‌توانیم هر دو فعالیت را با هم انجام دهیم اما باید برخی اصول و قوانین را رعایت کنیم.
اکبرپور درباره این پرسش که برخی باور دارند توقف توسعه به دلیل حفظ محیط‌زیست در دنیای رقابتی امروز به ضرر اقتصاد کشور تمام می‌شود، اظهار کرد: ایران از زمره کشورهای درحال‌توسعه است و شاید این تفکر در برخی مدیران و مسئولان شکل می‌گیرد که کشورهای توسعه‌یافته هم ‌زمانی بدون توجه به محیط‌زیست دست به اقدامات توسعه زده‌اند و ما هم باید همین کار را انجام دهیم چراکه درحال‌حاضر توقف توسعه به دلیل محیط‌زیست در دنیای رقابتی امروز به ضرر کشور است.
این فعال محیط زیستی ادامه داد: این طرز تفکر نشان می‌دهد که ما درک درستی از مفهوم محیط‌زیست و توسعه پیدا نکرده‌ایم. وقتی صحبت از حفاظت محیط‌زیست و توسعه پایدار می‌شود، منظور این نیست که نباید کاری انجام دهیم چون محیط‌زیست آسیب می‌بیند. درواقع هر فعالیتی که روی زمین انجام می‌شود آثاری به دنبال دارد اما وقتی سخن از توسعه پایدار، توجه به محیط‌زیست و توسعه معادن می‌کنیم، در صدد کاهش آثار منفی هستیم نه اینکه مانع پیشرفت شویم.
اکبرپور در پاسخ به این پرسش که چقدر این مسئله درباره معدنکاری صادق است، اظهار کرد: معدنکاری هم مثل هر فعالیت دیگری آثاری روی کیفیت محیط‌زیست دارد اما با اقداماتی می‌توان این آثار را کاهش داد. در وهله نخست برای هر نوع معدنکاری بر اساس مصوبه هیات‌وزیران باید گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی(EIA) را تهیه و از سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور مجوز معدنکاری دریافت کرد. این کارشناس ارشد مدیریت محیط‌زیست ادامه داد: در این گزارش باید همه آثار احتمالی پیش‌بینی شده و اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی برای معدن و محیط‌زیست در نظر گرفته شود. در این بین، سازمان محیط‌زیست وظیفه دارد از شروع فعالیت معدن تا بهره‌برداری و پایان پروژه بر روند کار نظارت کند.
اکبرپور با ابراز تاسف از اینکه در بیشتر موارد گزارش ارزیابی آثار محیط زیستی تهیه می‌شود اما پس از آن نظارتی نمی‌شود، اظهار کرد: در مراحل بهره‌برداری که بیشترین آثار را بر محیط‌زیست دارد، توجهی به این مهم نمی‌شود، درحالی‌که مرحله بهره‌برداری، یکی از مراحل مهم هر فعالیت اقتصادی است و با طراحی‌های مناسب، مدیریت درست و توجه به محیط‌زیست می‌توان آثار آن را به کمترین میزان ممکن کاهش داد.
او در پایان به‌عنوان راهکار خاطرنشان کرد: در این زمینه، مدیریت سبز می‌تواند نقش مهمی در محیط‌زیستی بودن پروژه‌ها بازی کند چراکه در مدیریت سبز اقدامات و مطالعات جامعی انجام می‌شود تا فعالیت‌های آن سازمان یا صنعت در جهت نیل به اهداف توسعه پایدار و محافظت از محیط‌زیست ادامه پیدا کند.

هر جایی نمی‌توان معدن زد

رضا اقتدار، مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور درباره اینکه برای تعامل سازنده بین محیط‌زیست و توسعه باید تلاش کرد، به روزگار معدن اظهار کرد: این امر اجتناب‌ناپذیر است اما متاسفانه مثال‌های زیادی می‌توان آورد که ما به این مسئله توجهی نمی‌کنیم. او به‌عنوان نمونه مطرح کرد: متاسفانه از محدوده گردنک تا آمل در جاده هراز که یک منطقه گردشگری است، شاهد فعالیت معادن شن و ماسه هستیم. مردم از هوای بد تهران فرار می‌کنند که به سمت شمال بروند اما در این مسیر آن‌قدر گردوغبار ناشی از فعالیت معادن، سنگ‌کوبی‌ها و واحدهای سنگ‌شکن می‌بینند که دیگر نه منظره و چشم‌اندازی برای منطقه می‌ماند نه لذتی برای طی مسیر. اقتدار، درباره اثر تخریبی غیرقابل‌جبران معادن بر محیط‌زیست گفت: در رودخانه حفاظت‌شده هراز، منطقه‌ای وجود دارد که در آنجا گونه‌ای ماهی خال قرمز زیست می‌کند اما باوجود فعالیت‌های معدنی در عمل از گردنک به پایین دیگر این ماهی را نمی‌بینیم. درواقع به دلیل اینکه پساب ناشی از واحدهای ماسه‌شویی وارد رودخانه هراز شده، غلظت آب بالا می‌رود و اکسیژن را کم می‌کند. در مقابل، درست در قسمت بالادست آن‌ که محدوده حفاظتی سازمان محیط‌زیست است، ماهی‌های خال قرمز را می‌توانیم ببینیم. او ادامه داد: همچنین در ارسباران استان آذربایجان شرقی، گونه نادری به نام سیاه خروس داریم که در آن ارتفاع با پوشش گیاهی ویژه ادامه حیات می‌دهد اما به این دلیل که چند وقت پیش یک معدن طلا در آنجا شکل گرفت که درست در وسط زیستگاه سیاه خروس بود، نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرد. البته خوشبختانه با پیگیری‌های سازمان محیط‌زیست توافق شد که دیگر عملیاتی انجام نشود. مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با اشاره به گله‌های مردمی از فعالیت‌های معدنی و مزاحمت‌های آن نیز گفت: به‌طور مثال در منطقه اوره نطنز در استان اصفهان شکوائیه‌های متعدد مردمی شنیده می‌شد. با اینکه معدنکاران این منطقه مطرح می‌کردند با ضوابط زیست‌محیطی همراه هستند اما چون نزدیک باغ‌ها و روستاها فعالیت می‌کردند، شاهد اعتراض‌های زیادی بودند. این موضوع چندین بار در شورای‌عالی معادن، مطرح و بررسی شد که معدنی‌ها را محدود کنند اما هنوز به مرحله عملیاتی شدن نرسیده است. او با اشاره به اینکه مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی برای محافظت از محیط‌زیست در مقابل فعالان معدنی قوانین سخت‌تری دارند، ادامه داد: این مناطق به این دلیل انتخاب می‌شوند که در آن اجازه فعالیت معدنی داده نشود. با استعلام‌هایی که از مجموعه‌های مرتبط می‌گیریم، در مناطقی که مشخص‌شده است، واگذاری زمین و صدور مجوز جدید معدنی ممنوعیت دارد و به‌این ترتیب سازمان محیط‌زیست اجازه نمی‌دهد هرگونه فعالیت معدنی در کشور شود. او در آخر اظهار کرد: هر جایی نمی‌توان معدن زد چون پیامدهای زیست‌محیطی، انسانی و طبیعی دارد. هر طوری هم که معادن را کنترل کنیم وقتی برای آن منطقه، کاربری تعریف‌نشده و با محیط‌زیست آنجا هماهنگ نباشد، فعالیتی که انجام می‌دهد باعث تخریب محیط‌زیست و چشم‌انداز آن منطقه می‌شود.