اشتغالزایی خانوادگی با آمایش معادن

این در حالی است که بخش عمده‌ای از این معادن، کوچک مقیاس و متوسط هستند و معادن بزرگ‌مقیاس در ایران محدودند. از این رو تعریف آمایش برای این معادن می‌تواند منجر به اشتغالزایی و ایجاد امنیت در منطقه شود. اما آنچه امروز جای خالی‌اش در حوزه معدن احساس می‌شود توجه نکردن به موضوع آمایش سرزمین به ویژه برای معادن کوچک مقیاس است. فعالان بخش معدن و سرمایه‌گذاران این حوزه می‌توانند با جانمایی مناسب برای واحدهای فرآوری از این معادن به عنوان تامین‌کننده خوراک خود استفاده کرده و مشاغل خانوادگی در مناطق معدنی کشور ایجاد کنند.

ایران در منطقه خشک قرار دارد

کوروش شعبانی، مدیر بخش آموزشی سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران درباره آمایش سرزمین در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن گفت: جای آمایش سرزمین در بخش معدن خالی است. ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۴۵ درجه قرار گرفته و جزو مناطق خشک به شمار می‌آید. در واقع آمایش سرزمین، استفاده بهینه از منابع طبیعی، منابع انسانی و داشته‌های یک منطقه جغرافیایی برای درآمدزایی و... است.وی افزود: به طور طبیعی ایران در انجام فعالیت‌های نیازمند به حجم بالای آب مزیتی ندارد (به عنوان نمونه در کشاورزی مزیت نداریم). کشور ما مناطق معدنخیز بسیاری دارد که می‌توان به استان یزد اشاره کرد. این استان بین ۵ استان برتر معدنی کشور قرار دارد؛ حال اگر قرار بر استوار بودن اقتصاد این استان بر مبنای معدن باشد، باید به سمت فعال‌سازی معادن حرکت کرد. این کار در واقع همان اجرایی کردن آمایش سرزمین و استفاده بهینه از منابع طبیعی استان یزد (عمده منابع معدنی) است.شعبانی ادامه داد: توجه به معادن برای رسیدن به توسعه اقتصادی ویژه استان یزد نیست و دیگر استان‌های معدنی کشور همچون خراسان جنوبی نیز بسیار مستعد معدن هستند و می‌توان برای بهره‌برداری از معادن برنامه‌ریزی کرد؛ زیرا فعالیت معدنی در خراسان جنوبی بسیار کم انجام شده است پس باید دیدگاه آمایشی در بخش معدن پررنگ شود و به آن اهمیت دهیم و کاری کنیم تا مسئولان استانی به ظرفیت‌ها و توان واقعی استان خود آگاه شده و توجه کنند. به عنوان نمونه برخی از استان‌های کویری ما همچون خراسان جنوبی یا یزد ظرفیت کشاورزی ندارند اما در مقابل از ظرفیت معدنی بالایی برخوردارند. پس می‌توان با استفاده از تمام ظرفیت معدنی این استان‌ها به ویژه معادن کوچک مقیاس زمینه رشد و توسعه اقتصادی این استان‌ها را فراهم کرد.

معادن کوچک مقیاس حذف نشوند

به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، اینکه برخی از مدیران می‌گویند معادن کوچک مقیاس باید تعطیل شوند و به سمت معادن بزرگ مقیاس برویم، امکان‌پذیر نیست زیرا توان زمین‌شناسی کشور به گونه‌ای نیست که به شکل طبیعی معادن نامحدود در سطح کلاس جهانی داشته باشد( ایران ۸ معدن در کلاس جهانی دارد و می‌توان به چادرملو، سرچشمه، گل‌گهر و... اشاره کرد). بنابراین باید از معادن کوچک استفاده بهینه ببریم که خود نیازمند فرمول ویژه‌ای است و می‌توان طرح‌هایی برای آن تعریف کرد. این کار منجر به اشتغالزایی به شکل خانوادگی می‌شود.
وی افزود: در این طرح می‌توان معادن کوچک مقیاس که ذخایر ۱۰۰ تا ۲۰۰هزار تنی دارند را فعال کرد. در این میان باید واحدهای فرآوری را در شعاع ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری این معادن ایجاد کرد تا تامین‌کننده ماده اولیه آنها باشند، به عنوان یک مولد از خام فروشی مواد معدنی جلوگیری کنند و ضمن ایجاد اشتغال، باعث ایجاد امنیت در منطقه شوند.به گفته مدیر آموزش و پژوهش سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران، فعال شدن این معادن که به شکل پراکنده در نقاط مختلف کشور هستند نیازمند دریافت تسهیلات نیست زیرا فعالیت این معادن تنها به تامین ماده معدنی مورد نیاز واحد صنعتی که در نزدیکی آنهاست محدود می‌شود. البته این افراد می‌توانند در آن صنعت به واسطه معدن خود مشارکتی داشته باشند یا اینکه تنها تامین‌کننده ماده معدنی آنها باشند. از این طریق معادن کوچک هم کم‌کم با نیروی روستایی فعال می‌شوند. حال برای اجرایی شدن این کار می‌توان ضوابطی تعریف کرد و با کنترل امور آن را در مراحل بعدی به سرانجام رساند.

به گفته وی، آمایش سرزمین در بخش معدن نیازمند کار زیاد است و ما بسیار کم در این زمینه کار کرده‌ایم. این در حالی است که آمایش سرزمین در بخش معدن منجر به اشتغالزایی شده و حتی از خام فروشی جلوگیری می‌کند، فعالیت‌های خانوادگی ایجاد می‌شود، معادن دوردست و پراکنده در نقاط مرزی فعال می‌شوند و امنیت را به همراه می‌آورند و از حداکثر توان طبیعی استان هم استفاده می‌شود.شعبانی افزود: در کنار این موضوع اگر جانمایی درستی برای صنایع معدنی انجام شود دیگر مشکلی برای تامین آب وجود نخواهد داشت. این طرحی که برای معادن کوچک گفته شد برای معادن مس از سوی بخش خصوصی اجرایی شد. به این شکل که داخل یک معدن بزرگ یک واحد صنعتی ایجاد کردیم و اطراف آن، ۵ معدن کوچک مقیاس در فواصل کم حداکثر فاصله ۶۰کیلومتری ایجاد کردیم، آنها تامین‌کننده صنعت شده‌اند و هر کدام از این معادن نیاز صنعت را تامین می‌کنند. این مدل می‌تواند برای ۱۰ تا ۱۵معدن کوچک با ذخیره کم اجرایی شود. در واقع این موضوع را می‌توان همان اجرای کنسرسیوم معدنی یا تعاونی صنعتی و معدنی دانست. وی جانمایی درست واحدهای صنایع معدنی را از الزامات دانست و افزود: جانمایی واحدهای فرآوری مورد نظر نیز باید به درستی انجام شود. به این ترتیب که فاصله آنها تا معادن تامین‌کننده مواد اولیه دارای توجیه بوده و منابع آبی نیز در دسترس آنها باشد. درحال‌حاضر جای این ساماندهی در بخش معدن و صنایع معدنی خالی است و می‌توان برای آن طرح تعریف کرد. در واقع می‌توان بحث آمایش سرزمین را با دیدگاه معادن به ویژه معادن کوچک مقیاس انجام داد.

نیاز به اجرای طرح آمایش برای واحدهای فرآوری

مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا درباره آمایش سرزمین گفت: آمایش سرزمین از آن کلماتی است که در معنای لغوی قابل بیان نیست و به شکل یک مفهوم توضیح داده می‌شود. واژه سرزمین بیانگر یک تعداد از پارامترهای سطحی یا نزدیک به سطح کره زمین است که برای انسان اهمیت دارد. این پارامترها در موضوعات مختلف مانند شهرسازی، محیط‌زیست و.... با یکدیگر متفاوت هستند اما در هنگام این تفاوت در بیشتر موارد با یکدیگر در رابطه مستقیم نیز هستند. به گفته کامران کاوه فیروز، واژه آمایش نیز به معنای آماده‌سازی، تجهیز و معانی از این دست آورده می‌شود. واژه ترکیبی آمایش سرزمین در مفهوم شامل جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات پایه درباره مدیریت، برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده درست از منابع زمین در زمینه زندگی انسانی و بهره‌وری مناسب است. این ترکیب واژه در علوم مختلف مانند جغرافیا، عمران، محیط‌زیست، زمین‌شناسی و سایر موارد از این دست می‌تواند کاربرد داشته باشد. وی افزود: در دهه ۴۰ شمسی این مفهوم برای نخستین بار به شکل رسمی در کشور ارائه شد و در سال ۱۳۵۳ دفتر آمایش سرزمین در سازمان برنامه و بودجه آمده است. این دفتر زیرنظر شورای‌عالی آمایش سرزمین است که ریاست آن با رئیس‌جمهور است. در بخش معدن از دیدگاه دولت آمایش سرزمین می‌تواند برای برنامه‌ریزی بلندمدت و استفاده از منابع، امکانات و همچنین ایجاد مناطق مناسب از نظر زیرساختی به منظور ساخت و توسعه قطب‌های معدنی کاربرد داشته باشد. وی افزود: می‌توان به معدن سنگ‌آهن سنگان در استان خراسان رضوی اشاره کرد.

مطالعات آمایش سرزمین در این بخش می‌تواند ظرفیت بزرگ سنگان را به قطب معدنی آهن و زنجیره کامل فولاد و نورد در این منطقه تبدیل کند. ضمن اینکه با توجه به ظرفیت بالای پهنه شمال شرق (بلوک لوت) توسعه امکانات و زیرساخت منطقه باعث رونق بخش خصوصی و فعالیت معادن کوچک‌مقیاس خواهد شد. به گفته کاوه فیروز با وجود اینکه مطرح می‌شود پراکندگی معادن در ایران باعث می‌شود طرح موضوع آمایش سرزمین در بخش اکتشاف امکان‌پذیر نباشد اما از دیدگاه فنی، زون‌های متالوژنی در ایران تعریف شده و البته نیاز به بازنگری و روزآمد کردن دارد؛ با توجه به اینکه اصلی‌ترین بخش در آمایش سرزمین ایجاد بانک اطلاعاتی بسیار کامل و قابل استناد است، نخستین و مهم‌ترین بخش اطلاعات در زون‌های متالوژنی قرار دارد. در مرحله بعد موقعیت معادن بزرگ و کوچک، واحدهای فرآوری، اطلاعات زیست‌محیطی، شهرسازی، منابع طبیعی و سایر موارد از این دست می‌تواند زیر ساخت مناسب به منظور طرح موضوع و استفاده صحیح از آمایش سرزمین را در بخش معدن فراهم آورد. در بخش دفتری نیز این اطلاعات از سوی نرم افزارهای GIS می‌تواند طبقه بندی و پردازش شود که خروجی مناسبی جهت ادامه کار می‌توان گرفت. وی ادامه داد: با توجه به ماهیت بخش خصوصی و اصل سرمایه‌گذاری و سوددهی در این بخش، متاسفانه برای طرح‌هایی از قبیل آمایش سرزمین با توجه به هزینه اولیه و توجیه نشدن مدیران بخش خصوصی در کاربرد مفید طرح‌هایی از این دست، بخش خصوصی تمایلی به صرف هزینه و زمان در ندارد. در واقع قانونگذار دولت را موظف به اجرای طرح آمایش معدن در موضوعات مختلف کرده و ارگان‌های مربوط به وزارت صنعت، معدن و تجارت مانند سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور یا ایمیدرو می‌توانند در این بخش، پیشرو باشند و باثبات عمل کنند. به گفته مدیر اکتشاف شرکت آتین معدن میدیا در چند سال گذشته سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، طرح آمایش سرزمین را در بخش واحدهای فرآوری اجرا کرد اما گزارش یا خروجی مناسبی از این مطالعه در دسترس عموم قرار نگرفت و حتی نتیجه این مطالعات می‌توانست در قالب همایش به بخش خصوصی ارائه شود و نتایج طرح می‌توانست در بخش دولتی و خصوصی قابل استفاده و کاربردی شود اما مانند سایر طرح‌های مطالعاتی از این دست، نیمه کاره به بایگانی سپرده شد. به نظر می‌رسد با الگوبرداری از کشورهای پیشرفته و تهیه پایگاه داده‌های کامل با همکاری تمام ارگان‌های دست‌اندرکار می‌توان به الگوی قابل بهره‌برداری در مورد آمایش سرزمین رسید. خروجی مطالعه آمایش سرزمین در بخش خصوصی می‌تواند باعث تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی با هدف تجمیع معادن کوچک و راه‌اندازی خطوط فرآوری برای چندین معدن شود که در نهایت موجب ارزش افزوده مناسبی خواهد شد. به طور نمونه در منطقه طرود در جنوب شاهرود چندین شرکت معدنی روی معادن مس در حال فعالیت اکتشافی و استخراج هستند و چند واحد فرآوری با روش کاری یکسان در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتر نسبت به هم قرار دارند در حالی‌که با تجمیع این معدن و واحدهای فرآوری می‌توان به شرایط بسیار مناسب و بازدهی بسیار بیشتر نسبت به حالا رسید.