«گنبد نمکی» میراثی ۶ میلیون ساله در دل کویر قم

به گزارش می متالز، از شهر قم به سمت جعفریه که برویم، حدود ۲۵ کیلومتر دورتر از شهر، سمت راست جاده از دور تپه‌ای را می‌توان دید که رنگش به قرمزی می‌زند؛ تپه‌ای که نیم‌دایره‌ای شکل بودن آن توجه افراد و رهگذران را به خود جلب می‌کند. مسیر خاکی کنار جاده، ما را به مرکز این گنبد می‌رساند؛ مسیری که از بین کوه باز شده و دو طرفش را خاک‌های لایه‌لایه و رنگی گنبد نمکی پوشانده است، از زیبایی‌هایی بوده که هر چشمی را خیره می‌کند.
این گنبد نمکی تنها گنبد نمکی متقارن جهان است که در همین نزدیکی یعنی در ۲۵ کیلومتری شمال غربی قم قرار دارد و با دریاچه‌ای که در میان آن قرار دارد به یک اثر طبیعی گردشگری منحصر به‌فرد تبدیل شده و گردشگرانی را از قاره‌های دیگر به ایران می‌کشاند. انتهای مسیر و بالای این تپه به پست شرکت گاز می‌رسد که ۲ گردشگر آلمانی با مترجم خود در حال عکاسی از اطراف توجهم را جلب می‌کنند؛ گنبدی که اگرچه در قم هنوز خیلی‌ها از آن بی‌خبرند اما گردشگرانی را از دورترین نقاط جهان به خود جلب می‌کنند.
مترجم‌شان می‌گوید در کتابی تاریخی از وجود گنبد نمکی در شهری در ایران به نام قم مطلع شده بودند و همه این راه را برای دیدن این میراث ۶ میلیون ساله طی کرده بودند و حالا پس از دیدن تهران و قم قرار است برای دیدن جاذبه‌های گردشگری ایران به اصفهان، یزد و شیراز نیز سفر کنند اما انگیزه اصلی‌شان از آمدن به ایران همین گنبد نمکی بوده است.
مترجم این ۲ گردشگر آلمانی می‌گوید، خود او هم از وجود این جاذبه گردشگری در قم بی‌اطلاع بوده و به‌واسطه سفر همین افراد به قم برای نخستین بار با این میراث ۶ میلیون ساله روبه‌رو شده است.

جاذبه‌ای گردشگری با ویژگی‌های درمانی

زیبایی‌های طبیعی این گنبد نمکی به حدی است که هر بیننده‌ای را به حیرت می‌آورد. ترکیب رنگین لایه‌های تشکیل‌دهنده کوه با رنگ‌های زرد، سفید، صورتی، خاکستری تیره و قرمز ارغوانی، چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد. جنس سنگ‌های تشکیل دهنده کوه نیز مارنی- ماسه‌ای است. بلورهای نمکی تشکیل‌شده از نمک به‌صورت تیغه‌های مشخص و کنگره، منظره زیبایی ایجاد کرده که آرامش ویژه‌ای دارد. پس از نخستین پیچ کوه، تالاب یا حوضچه‌ای نمکی شکل ‌گرفته که یکی از زیبایی‌های منحصر به‌فرد این منطقه است. این تالاب در فصولی از آب ‌شور پر می‌شود و در فصول خشک که آبی در آن نیست کف پوشیده شده از نمک آن، منظره‌ای منحصر به‌فرد را ایجاد می‌کند. طبقه‌ای بودن لایه‌های کوه به جهت شرقی- غربی، یکی دیگر از جاذبه‌های زیست‌محیطی است که طبقات نمک هم از آن پیروی کرده‌اند. ویژگی‌های درمانی و آرامش‌بخشی نمک نیز این منطقه را به کانون بالقوه گردشگری تبدیل کرده که می‌توان از آن برای جذب گردشگر خارجی استفاده کرد. همه اینها بخشی از زیبایی‌های منحصر به‌فرد این میراث تاریخی است که سبب شده است این جاذبه محیط‌زیستی در بین گردشگران و طبیعت‌گردها بیشتر از گذشته مطرح شود. حالا نسبت به گذشته گنبد نمکی، بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده است. کم‌کم تورهای گردشگری گنبد نمکی مقصد خود را اینجا انتخاب می‌کنند و در مناسبت‌هایی همچون چهارشنبه‌سوری و شهاب‌باران‌ها، این منطقه مکانی برای حضور دسته‌های چند ده نفری از گردشگران شد.

گردشگریِ تجهیز شده به کدهای اخلاقی

حالا این موضوع، عده‌ای از علاقه‌مندان محیط‌زیست را نگران کرده و معتقدند حضور بدون توجه کنترل گردشگر می‌تواند زمینه‌های نابودی این میراث گرانبها را ایجاد کند. همان‌طور که امروز بخشی از این آسیب‌ها قابل مشاهده است، پاکوب‌های متعدد در بخش دریاچه گنبد نمکی، خردکردن و آسیب رساندن به تیغه‌های نمک تشکیل شده، ریختن زباله و عبور با موتورسیکلت و ماشین از کوه نمکی، آسیب‌هایی است که این جاذبه گردشگری گرانبها را تهدید می‌کند. رضا علی اصل از نخستین کسانی بود که در برنامه‌های تلویزیونی به معرفی گنبد نمکی پرداخت و حالا معتقد است این انتقادها اگر چه بجا هستند اما یک‌طرفه انگاشتن ماجراست. وی به‌عنوان کسی که پیش از معرفی این منطقه به‌عنوان یک جاذبه گردشگری بارها در آن حضور داشته، می‌گوید اگرچه وضعیت گنبد نمکی درحال‌حاضر خوب نیست اما اگر این اثر را معرفی نمی‌کردیم این وضعیت اتفاق می‌افتاد، اینکه امروز می‌فهمیم و اطلاع داریم که وضعیت گنبد نمکی چندان خوبی نیست به این دلیل است که معرفی شده و مردم در این منطقه حضور پیدا می‌کنند و از آن خبر دارند. اگر این اتفاق نمی‌افتاد از آسیب‌هایی که آن را تهدید می‌کرد مطلع نمی‌شدیم. به گفته عضو هیات‌مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان قم، امروز اگر تخریبی انجام می‌شود و موتورسواری در منطقه حضور پیدا می‌کند، مردم مطلع می‌شوند و با وجود اینکه عده زیادی هستند که به این منطقه آسیب برسانند اما عده‌ای از مردم هم پیگیر و نگران وضعیت گنبد نمکی هستند.
علی اصل با بیان اینکه با وجود همه اعتراض‌هایی که به معرفی این اثر شده، برداشت کلی من از معرفی این اثر به مردم مثبت است، ادامه داد: پیش از اینکه این اثر به‌طور عمومی معرفی شود، گروه‌های گردشگری در این منطقه حضور پیدا می‌کردند و چندین سال در این منطقه حتی از استان‌های دیگر تور برده می‌شد.
به گفته این راهنمای گردشگری، جاده‌ای از ابتدا تا انتهای گنبد نمکی ساخته شد و بالای این اثر گرانبها هم شرکت گاز تاسیس شد که خطوط انتقال گاز را حراست می‌کند. این یک اقدام بسیار عجیب بود که به این میراث تاریخی آسیب رساند. از این اثر گردشگری به‌عنوان معدن نیز استفاده شده و از نمک آن بهره‌برداری می‌شد که در شأن این اثر گرانبها نبود و باید فقط کاربری گردشگری داشته باشد نه معدنی.

میراثی در انتظار مدیریت درست

علی اصل معتقد است یکی از فواید معرفی این اثر طبیعی همین بود که پس از معرفی، همه دیدند این اثر ارزش گردشگری دارد و باید نگاه معدنی از آن برداشته شود اما طبیعی است که وقتی فشار زیاد به محیط گردشگری ایجاد می‌کنیم تخریب‌هایی هم ایجاد می‌شود چون مردم کدهای اخلاقی گردشگری را نمی‌دانند.
آن‌طور که وی گفته است تورهایی وارد منطقه می‌شود که با ظرفیت‌های ۶۰ نفری وارد دریاچه گنبد نمکی می‌شوند، درحالی‌که ظرفیت تالاب گنبد نمکی شاید۲۰ نفر باشد. این افراد با حضور در منطقه چادر می‌زنند و آتش روشن می‌کنند. با این اقدامات، طبیعت بکر منطقه را تخریب می‌کنند و اینها مواردی هستند که باید مدیریت شوند.
به گفته علی اصل در وهله نخست، کار ثبت ملی این اثر باید تمام شود سپس به‌عنوان اثر طبیعی ملی، معرفی شده و حفاظت و فنس‌کشی شود و از عبور و مرور هر کسی جلوگیری کنند. تابلوهای هشداردهنده باید نصب و چگونگی گردشگری توضیح داده شود. در روزهای شلوغ نیز باید راهنما در منطقه حضور پیدا کند.وی که ارائه پرونده ثبت ملی این اثر را نیز بر عهده دارد معتقد است بهترین حالت این است که کل مجموعه به‌دست یک نفر از بخش خصوصی به‌عنوان بهره‌بردار آگاه و دلسوز داده شود که اقدامات گردشگری را انجام دهد، مسیر گردشگری را تعریف کند یا ظرفیت برد را مشخص کند و به این شیوه مراقبت شود.
صحبت از ساخت سایت گردشگری در این منطقه از زمان مدیرکل پیشین میراث فرهنگی مطرح بود اما تا امروز به جایی نرسیده است. به اعتقاد عضو هیات مدیره انجمن راهنمایان گردشگری استان قم، زمانی که صحبت از زمین‌گردشگری و ژئوتوریسم می‌کنیم باید موارد زیادی را در نظر بگیریم. برای نمونه باید مسیر گردشگری، ظرفیت برد و حضور گردشگران مشخص شود، نظارت روی طرح باشد و آورده، آسیب و پایداری محیط به‌طور مرتب ارزیابی شود. صحبت‌هایی که برای ایجاد سایت گردشگری در این منطقه می‌شد اصولی نبود و این مسائل در آن در نظر گرفته نشده بودند.وی معتقد است به‌طورکلی اوضاع خیلی هم بحرانی نیست و اگر این منطقه یک سال به حال خود رها شود، تخریب‌هایی که انجام‌شده است دوباره به شکل نخست برمی‌گردد، گردشگران هم بیشتر در محدوده دریاچه رفت و آمد می‌کنند، نمک‌های این منطقه در فصل آبگیری و زمانی که بارش داریم، انحلال پیدا می‌کنند و در فصل گرما دوباره تشکیل می‌شوند اما لازم است گردشگری در این منطقه، مدیریت و کدهای اخلاقی گردشگری به مردم گوشزدشود. گردشگری اخلاق‌مدار از ضرورت‌هایی است که با توجه به اهمیت توسعه گردشگری در اقتصاد استان‌ها باید به آن توجه شود؛ موضوعی که راهنمایان گردشگری می‌توانند در تحقق آن نقش مهمی ایفا کنند.