تجربیات جهانی تعرفه‌گذاری برق خانگی با هدف کاهش مصرف

به گزارش می متالز، یکی از ابزارهای کنترل مصرف برق و افزایش بهره‌وری در بسیاری از کشورها، نظام تعرفه‌گذاری برق است. در ادامه تجربه چند کشور در این زمینه مورد بررسی قرار می‌گیرد:

*فرانسه

فرانسه بزرگ‌ترین تولیدکننده برق در بین کشورهای اروپایی است. در سال‌های اخیر، در این کشور نوع خاصی از تعرفه‌گذاری برق به نامه تعرفه تمپو اعمال می‌شود که مشترکین خانگی و تجاری کوچک می‌توانند بر اساس آن با شرکت‌های تامین برق قرارداد امضا کنند.

تعرفه‌گذاری تمپو، یک نظام قیمت‌گذاری نسبتا پیچیده است که 6 نرخ مختلف از قیمت برق را در زمان‌های مختلف ارائه می‌دهد. بر اساس تعرفه تمپو قیمت برق با توجه به شرایط آب‌وهوایی، مناسبت‌های روزهای سال و ساعت‌های شبانه‌روز تعیین می‌شود.

در تعرفه‌گذاری تمپو به طور کلی سه رنگ وجود دارد؛ آبی‌، سفید و قرمز که به ترتیب نشان‌دهنده قیمت پایین، متوسط و بالا هستند. شرکت تامین‌کننده برق فرانسه، رنگ روزهای مختلف سال را مشخص می‌کند؛ رنگ هر روز بر اساس پیش‌بینی تقاضای برق برای آن روز مشخص می‌شود؛ میزان تقاضا عمدتا توسط آب و هوا تحت تاثیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ قرار می‌گیرد. همچنین امکان دارد که اپراتور شبکه انتقال برق فرانسه، در صورت بروز اتفاقات خاص در شبکه برق، رنگ روز را تغییر دهد.

علاوه بر رنگ خاص در هر روز، ساعات هر روز نیز تقسیم‌بندی ویژه‌ای دارد که شامل سه دسته ساعت اوج بار، ساعت عادی با میان‌باری و ساعت کم‌باری می‌شود.

در روزهای آبی، قیمت برق به مراتب کمتر از سایر روزهاست؛ در روزهای سفید قیمت برق متعادل‌تر است و در روزهای قرمز هم قیمت برق بسیار بالا بوده و حتی به 9 برابر قیمت در روزهای آبی نیز می‌رسد. به طور معمول سردترین روزهای زمستان، روزهای قرمز را تشکیل می‌دهند.

تعیین قیمت برق متناسب با تقاضا و افزایش آن در زمان اوج بار موجب می‌شود که مردم به مصرف کمتر در این زمان‌ها تشویق شوند.

قیمت برق در روزهای قرمز ساعات اوج مصرف به بالاترین میزان خود یعنی بیش از 35 سنت یورو به ازای هر کیلووات ساعت و در روزهای آبی و در ساعات شبانه نیز به کمترین میزان معادل حدود 3 سنت یورو به ازای هر کیلووات ساعت می‌رسد.

بر اساس نظام قیمت‌گذاری تمپو، میزان مصرف در روزهای سفید 15 درصد در مقایسه با روزهای آبی کاهش یافته و در روزهای قرمز نیز میزان مصرف 45 درصد کمتر بوده است.

با توجه به اینکه اجرای این نوع تعرفه نیازمند زیرساخت کنتورهای هوشمند است، اجرای آن فعلا در کشور عملی نیست، اما از آنجایی که 50 درصد از کنتورهای خانگی 3 زمانه هستند، می‌توان ساعات مشخصی از روز را در فصل گرما به عنوان ساعات بحرانی معرفی کرد.

*مکزیک

در سال 2002 مسئولان حوزه انرژی مکزیک تصمیم گرفتند که مقدار یارانه انرژی را برای همه نواحی کاهش دهند. به همین دلیل در همه اقلیم‌ها، مشترکین برق به سه گروه مشترکین کم‌مصرف، مشترکین با مصرف متعارف و مشترکین پرمصرف تقسیم شدند.

پس از این تقسیم‌بندی، قیمت برق مشترکین کم‌مصرف ثابت نگه داشته باشد که حدود 70 درصد از مردم را شامل می‌شد. قیمت مشترکین با مصرف متعارف با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد؛ به طوری که با مصرف بیشتر این مشترکین، میزان یارانه انرژی آنها نیز مرتبا کاهش می‌یافت. تعداد این مشترکین نیز در حدود 25 درصد از کل مشترکین بود.

اما بیشترین فشار به مشترکین پرمصرف وارد شد؛ به طوری که قیمت کل برق این مشترکین با قیمت تمام‌شده برق، محاسبه شد. تعداد این مشترکین هم 5 درصد از کل مشترکین بود.

با این شیوه تعرفه‌گذاری علاوه بر درآمدزایی، مصرف برق نیز به طور چشمگیری کاهش یافت، به‌طوری‌که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از 5 درصد به 2 درصد رسید و کاهش 60 درصدی پیدا کرد.

با توجه به قیمت‌های فوق مشخص است که اصلاح تعرفه‌های برق مکزیک کاملا با تمرکز بر مشترکین پرمصرف و در همه نواحی صورت گرفته است. به این ترتیب که برای هر اقلیم آب و هوایی یک الگوی مصرف تعیین شده و قیمت برق مشترکین بالای مصرف، با قیمت کاملا آزاد محاسبه شده است. با توجه به جدول فوق، الگوی مصرف برق در مکزیک برای اقلیم عادی 250 کیلووات ساعت و برای مناطق گرمسیری نیز 2500 کیلووات ساعت در ماه تعیین شده است.

علاوه بر آزادسازی قیمت برق مشترکین پرمصرف، قیمت برق پله‌های مشابه در دو گروه کم‌مصرف و مصرف متعارف نیز متفاوت بوده است؛ به‌طوری‌که اگر یک مشترک مناطق عادی در گروه کم‌مصرف قرار بگیرد، آنگاه قیمت برق او برای مصارف بین 75 تا 125 کیلووات ساعت با نرخ 0.749 پسو مکزیک محاسبه می‌شود؛ اما اگر این مشترک در گروه با مصارف متعارف قرار بگیرد، همین مقدار مصرف او با قیمت 1.043 پسو مکزیک محاسبه می‌شود. متفاوت بودن قیمت برق در گروه‌های مختلف باعث می‌شود تا انگیزه مشترکین برای کاهش مصرف برق چندین برابر بشود.

*کوبا

در کوبا، دولت قیمت برق برای همه مصرف‌کنندگان خانگی را (به استثنای مشترکین نیازمند) به صورت پلکانی افزایش داده است.

*برزیل

در برزیل 80 درصد برق مصرفی در سال گذشته به عنوان سهمیه هر مشترک در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس، برای میزان مصرف بالاتر از سهمیه، قیمت برق افزایش زیادی پیدا می‌کند به‌طوری‌که برای مصارف بین 200 تا 500 کیلووات ساعت، 50 درصد افزایش قیمت و برای مصارف بیش از 500 کیلووات ساعت 200 درصد افزایش قیمت در نظر گرفته شده است.

*ایالت کالیفرنیا آمریکا

در ایالت کالیفرنیا آمریکا طرح تخفیف تعرفه‌ای موسوم به 20-20 اجرا شد. بر اساس این طرح به مشترکین خانگی که در زمان اوج مصرف تابستانه 20 درصد کمتر از سال گذشته برق مصرف می‌کردند، 20 درصد تخفیف در هزینه برق داده شد. همین اعداد برای مشترکین بزرگ تجاری و صنعتی 30 درصد در نظر گرفته شد.

علاوه بر اقدامات فوق در کالیفرنیا، شرکت‌های توزیع برق و گاز تغییرات هوشمندانه‌ای در تعرفه‌های بخش خانگی اعمال کردند. کمیسیون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خدمات عمومی ایالت کالیفرنیا برای کنترل بحران برق در ژوئن سال 2001، قیمت برق مشترکین خانگی دو شرکت SCE و PG&E را به طور چشمگیری افزایش داد.

این افزایش قیمت برای همه مشترکین به صورت یکسان انجام نشد و افزایش قیمت با تمرکز بر مشترکین پرمصرف صورت گرفت.

سیاست افزایش قیمت ایالت کالیفرنیا به طور یکسان برای همه مشترکین اعمال نشده و مشترکینی که دارای مصارف حداقلی بودند (دو پله اول) بدون هیچ افزایش قیمت و قیمت تعرفه برق مشترکین بسیار پرمصرف (واقع در پله پنجم) حدود 47 درصد افزایش یافت.

این سیاست هوشمندانه باعث شد تا توان مصرفی در زمان اوج بار سال 2001 حدود 12 درصد نسبت به سال 2000 کاهش یابد.

همچنین اصلاح تعرفه‌های برق در کالیفرنیا طی سال‌های 2002 تا 2006 نیز مشابه سال 2001، کاملا با تمرکز بر مشترکین پرمصرف صورت گرفته است. به‌طوری‌که قیمت برق سال 2002 نسبت به سال 2000 برای مشترکین کم‌مصرف 17 درصد اما برای مشترکین پرمصرف 79 درصد افزایش یافته است. همچنین از سال 2004 به 2006، تعرفه اولین پله تنها 3 درصد اما تعرفه پله آخر 83 درصد افزایش پیدا کرده است.

*زیمباوه

در زیمباوه تعرفه‌گذاری به صورت پلکانی در 3 پله در نظر گرفته شده است، تعرفه سطوح دو پله اول بر اساس ارزیابی درآمد خانوارهای هر پله و توانایی پرداخت آنها و مقایسه با هزینه سوخت‌های جایگزین به صورت یارانه‌ای مشخص می‌شود؛ به عنوان مثال، توانایی پرداخت خانوار در حدود 5 الی 10 درصد هزینه‌های خانوار تعریف می‌شود.

مشترکین پرمصرف در زیمباوه به ازای هر کیلووات ساعت حدود 1350 تومان پرداخت می‌کنند. در ایران، پرمصرف‌ها به طور متوسط 190 تومان برای هر کیلووات ساعت برق می‌پردازند که نسبت به بهای تمام‌شده تولید یا واردات برق بسیار پایین است. با در نظر گرفتن درآمد 0.2 برابری سرانه مردم زیمباوه نسبت به مردم ایران، می‌توان گفت تعرفه برق مشترکین پرمصرف در زیمباوه 35 برابر ایران است.

*مالزی

در مالزی دولت به سوخت تولید برق، یارانه اختصاص داده است. همچنین به مشترکینی که قبض آنها کمتر از 20 رینگیت (40 هزار تومان) باشد یارانه ویژه‌ای اختصاص داده است.

دولت مالزی در بازه زمانی 1 جولای تا 31 سپتامبر به دلیل افزایش هزینه تولید برق، تعرفه برق مشترکین پرمصرف که بالای 300 کیلووات مصرف دارند را افزایش داده و از مشترکین کم‌مصرف حمایت می‌کند؛ درواقع برای مشترکین زیر 300 کیلووات افزایش تعرفه اعمال نمی‌شود.

*آفریقای جنوبی

مسئولیت تولید و توزیع برق عمده کشور آفریقای جنوبی بر عهده کمیسیون تامین برق (Eskom) است. سابقه مالی Eskom نشان می‌دهد که این بخش در سال 2009 با زیان‌های مالی فراوانی روبه‌رو شد و دیگر قادر به ادامه تولید برق در آفریقای جنوبی نبود. اما مسئولان این کشور توانستند با تکیه بر نظر اقتصاددانان و کارشناسان، این واحد را مجددا به سودآوری برگردانده و مسیر آن را در تجهیز و نوسازی شبکه تولید تا توزیع برق هموار کنند.

برای نیل به این هدف، تصمیم‌رگولاتور انرژی این کشور بر این شد تا تعرفه‌های برق را طی چند سال متوالی افزایش دهد، اما این افزایش قیمت به طور یکسان بر همه اعمال نشد؛ به‌طوری‌که طی سه مرتبه افزایش قیمت برق، تعرفه مشترکین پرمصرف با درصد بیشتری نسبت به دیگری مشترکین گران شد.

در هر سه مرتبه افزایش قیمت، مصارف پایین با کمترین درصد افزایش و در حد 5.5 درصد اما تعرفه پله‌های بالایی تا 35.8 درصد هم در سال اول افزایش پیدا کرد.

استفاده از این شیوه قیمت‌گذاری، علاوه بر درآمدزایی، منجر به کاهش مصرف برق در آفریقای جنوبی، به‌طوری‌که متوسط مصرف برق سالیانه بخش خانگی از 3700 کیلووات ساعت در سال 2010 به 3200 کیلووات ساعت در سال 2014 تقلیل یافت.