بررسی وضعیت سرب و روی از گذشته تا آینده با نگاهی به معدن سرب و روی مهدی آباد

تقاضا، نه تنها اخیراً در اقتصادهای نو ظهور رشد قابل توجهی یافته است بلکه تقاضا در آمریکا نیز تثبیت شده است. فلز روی از جمله پرمصرف‌ترین فلزات غیرآهنی محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که از لحاظ مصرف بعد از آلومینیوم، مس و فولاد در رتبه چهارم از این منظر قرار دارد. با توجه به اینکه بزرگ‌ترین بازار مصرف نهایی فلز روی، فولاد گالوانیزه است، کارشناسان می گویند رشد آن رابطه مستقیمی با بخش‌های خودروسازی و ساختمانی دارد. از طرفی بزرگ ترین‌ مصرف‌کنندگان روی، دو کشور چین و هند هستند که پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال آینده، چین به ‌عنوان بزرگ‌ترین‌ مصرف کننده باقی بماند. میزان عرضه فلز روی در معیار جهانی، در ۵ سال اخیر، با کاهش مقطعی در سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، در سال ۲۰۱۷ به میزان چشمگیری افزایش یافته است (به میزان ۲،۶ درصد). میزان تقاضای جهانی برای این فلز نیز، تا سال ۲۰۱۵ کاهش و در سال ۲۰۱۶ افزایش چشمگیری داشته است. در سال جاری هرچند میزان تقاضا نسبت به سال ۲۰۱۶ کاهش یافته، ولی میان عرضه و تقاضا تناسب برقرار است. که این موضوع، مطلوبیت سرمایه گذاری در این فلز را نشان می دهد. از طرفی با توجه به پیش بینی های صورت گرفته، گپ بین روند عرضه و تقاضا تا سال ۲۰۲۵، به حدود ۹ میلیون تنی خواهد رسید. که این کمبود عرضه، با بهره برداری از معدن سرب و روی مهدی آباد تا حدودی جبران خواهد شد؛ به طوری که معدن مهدی آباد ۳ تا ۴ درصد از تقاضای جهانی فلز روی را تأمین می کند. قیمت سرب طی سال های ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۳، تغییرات قیمتی نسبتاً آرامی را سپری کرده است اما از سال ۲۰۰۳ به بعد، قیمت سرب به شدت افزایش یافته، به طوری که در سال ۲۰۰۷، قیمت سرب حدوداً ۵ برابر قیمت آن در سال ۲۰۰۳ بوده است. به عبارت دیگر، قیمت سالانه سرب به طور متوسط روند افزایشی را در بازار بین‌المللی در طول دوره ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ ثبت کرده است. در حال حاضر، روند جهانی قیمت سرب و روی به صورت صعودی است. طی بررسی‌ روند عرضه و تقاضا در سال های گذشته و پیش‌بینی‌ها، تناسب بین عرضه و تقاضا برای این فلز برقرار است که این موضوع، مطلوبیت سرمایه‌گذاری پایدار را در فلز سرب و روی نشان می‌دهد. از طرف دیگر، بررسی قیمت فلزات پایه (سرب، روی، نیکل و مس) در ۵ ساله گذشته نشان می دهد که میزان نواسان قیمت در سرب و روی کمتر از سنگ آهن، نیکل و مس کاتد است لذا سرب و روی، می‌تواند از جذابیت بیشتری جهت سرمایه‌گذاری پایدار، برخوردار باشد.
در حال حاضر بزرگ ترین تولیدکنندگان فلز روی در دنیا کشورهای چین، استرالیا، پرو، هند، آمریکا و … هستند. بزرگترین معادن تولیدکننده ی سرب و روی در سال ۲۰۱۶ معادن رد داگ در ایالات متحده، رامپورا آگوچا در هند، مونت اسحا در استرالیا، مک آرتور ریور در استرالیا و … می باشند. همچنین بزرگ ترین شرکت های معدنکاری دنیا در حوزه سرب و روی شرکت سوئیسی گلنکور اکسترانا ، شرکت استرالیایی بی اچ پی بیلیتون ، شرکت مشترک بریتانیا و استرالیایی ریو تینتو ، شرکت برزیلی واله و … هستند که در سال ۲۰۱۴ بیشترین درآمد را در حوزه معدنکاری کسب نموده اند. ایران نیز در زمینه سرب و روی، بعد از ترکیه، بیشترین ذخیره سرب و روی را در منطقه منا دارا بوده و با توجه به اینکه ذخیره پرعیار انگوران رو به اتمام است، بهره برداری از معدن مهدی آباد می تواند خوراک کارخانه های فرآوری سرب و روی را تأمین نماید. به طوری که با شروع بهره برداری از این منبع، در زمینه کانسار محتوی روی با ذخیره قطعی ۱۵۴ میلیون تن کانسار سرب و روی، از لحاظ ذخیره روی جایگاه هشتم را در جهان به خود اختصاص داده و همچنین در میزان ذخیره سرب، در رتبه هفتم جهانی جای می‌گیرد.
کانسنگ معدن مهدی آباد شامل دو زون سولفیدی و اکسیدی است، که از مجموع ۱۵۴ میلیون تن ذخیره آن، ۶۶ میلیون تن را زون اکسیدی و ۸۸ میلیون تن نیز زون سولفیدی تشکیل می دهد. زون اکسیدی با عیار ۴،۹ درصد، حاوی ۳،۲ میلیون تن روی و با عیار ۲،۲ درصد، حاوی ۱،۵ میلیون تن سرب است و زون سولفیدی نیز با عیار ۶،۸ درصد، حاوی ۶ میلیون تن روی و با عیار ۲،۲ درصد، حاوی ۱،۶ میلیون تن سرب است. بدین-ترتیب، ذخیره مهدی آباد با ۹،۲ میلیون تن روی محتوی و ۳،۱ میلیون تن سرب محتوی، از نظر رتبه بندی در میزان ذخیره سرب و روی محتوی، در بین ۱۰ کشور برتر دنیا قرار گرفته است.

با توجه به هزینه های سرمایه ای و عملیاتی بالای پروسه ی فرآوری، طراحی روش فرآوری مناسب از اهمیت ویژه-ای برخوردار است. برای فرآوری کانسار سرب و روی از دو روش فلوتاسیون و لیچینگ می توان بهره گرفت. روش فلوتاسیون، مناسب برای پرعیار سازی ترکیبات سولفیدی بوده و روش لیچینگ، برای ترکیبات اکسیدی از کارآیی بالایی برخوردار است. با توجه به ترکیب شیمیایی کانسار سرب و روی مهدی آباد، ممکن است هیچ کدام از روش های فوق، به تنهایی بازدهی بالایی نداشته باشند. با توجه به اینکه کانسار مهدی آباد عیار نسبتاً کمی دارد، پیشنهاد می شود در ابتدای پروسه و بعد از خردایش اولیه توسط سنگ شکن، یک روش فرآوری ثقلی با بازدهی خوب (در حدود ۹۰ درصد)، انجام گیرد. در نتیجه، عیار ماده خام به میزان تقریبی ۲۵-۱۵ درصد خواهد رسید. بعد از آن می توان کنسانتره روش ثقلی را با استفاده از روش فلوتاسیون تا حدود ۵۰-۴۵ درصد پرعیار ساخت. بعد از این مرحله، خروجی این مرحله دارای دو قسمت (کنسانتره و باطله) خواهد بود. کنسانتره آن مستقیماً وارد مرحله بعد (کوره) شده و باطله آن را می توان با استفاده از روش لیچینگ، مجدداً پرعیارسازی کرد. بدین صورت، هم ترکیبات سولفیدی و هم ترکیبات اکسیدی تحت روش های مناسب، پرعیار می شوند.
با توجه به ذخیره بالا و عیار کم کانسار مهدی آباد، از جمله عواملی که به سوددهی معدن مهدی آباد کمک شایانی می کند، استفاده از تکنولوژی های به روز است؛ که علاوه بر کاهش هزینه های جاری در طول پروسه بهره برداری، استخراج کانسارهای کم عیار را مقرون به صرفه کرده و از طرفی حجم باطله را نیز کاهش می دهد. با توجه به پایین بودن عیار کانسنگ محتوی سرب و روی در کانسار مهدی آباد، خرید تجهیزات بر اساس تکنولوژ های به روز دنیا، بهره برداری از این ذخیره را از لحاظ اقتصادی توجیه می کند. به منظور بهره¬برداری از معدن مهدی آباد، دولت یازدهم فراخوانی جهت سرمایه گذاری در معدن مهدی آباد و واگذاری آن به بخش خصوصی منتشر کرد. در این فراخوان کنسرسیومی به رهبری شرکت راه سازی و معدنی مبین از بخش خصوصی واقعی، برنده شد.
استراتژی ها و سیاست های اولیه طرح مهدی آباد در ۳ فاز تبیین شده است. در فاز اول آن تا پایان سال ۱۳۹۷ دستیابی به تولید کنسانتره سولفید روی به ظرفیت ۲۰۰ هزار تن، فاز دوم آن تا پایان سال ۱۳۹۸ افزایش ظرفیت تولید کنسانتره سولفید روی تا ظرفیت ۴۰۰ هزار تن و در فاز نهایی افزایش ظرفیت تولید کنسانتره روی تا ظرفیت ۸۰۰ هزار تن در سال (یا معادل آن) تا پایان سال ۱۴۰۱ مد نظر است. بدین منظور کنسرسیوم به رهبری مبین در پروژه سرمایه‌گذاری جهت توسعه معدن، احداث و بهره‌برداری از کارخانجات فرآوری معدن سرب و روی مهدی آباد، از سرمایه‌گذاران خارجی تا سقف ۱٫۵ میلیارد دلار استقبال می‌کند.
عملکرد موفق بخش خصوصی در معدن بزرگ سرب و روی مهدی آباد می تواند به عنوان یک الگوی بی نظیر، مشوق و راه گشای ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی به بخش معدن کشور گردد. حمایت‌ها و تشویق‌های دولت از یک پروژه بزرگ که به بخش خصوصی واگذار شده می‌تواند نظر بسیاری از سرمایه گذاران داخلی و خارجی را به خود جلب کند و اعتماد و امنیت لازم برای سرمایه گذاری مورد نظر را فراهم نماید. بخش خصوصی تنها با حمایت‌های دولت در ایجاد بستر مناسب برای توسعه و پیشرفت، سازماندهی بخش‌های مختلف دولتی برای همکاری در حوزه‌های زیرساخت، محیط زیست، تأمین آب و برق و گاز و … قادر به انجام این پروژه خواهد بود. دولت با چنین حمایتی برای تسریع اجرای پروژه، گام مثبتی در جهت جلب اعتماد بخش خصوصی به خود برداشته و با تأمین امنیت سرمایه‌گذاری انگیزه و اشتیاق بیشتری به بخش خصوصی می‌بخشد.