مدیریت ریسک؛ کلید اعتماد به بازار سرمایه

به گزارش می متالز، در فاز معاملات، اغلب بورس انرژی به عنوان مرکز اصلی داد و ستد مورد توجه قرار گرفته است و اطلاع رسانی از رخدادها از این منبع صورت می پذیرد.اما در کنار آن فرآیندهای تسویه وجوه در بخش دیگری از بازار سرمایه یا همان شرکت سپرده گذاری مرکزی به انجام می رسد که بعضاً از نگاه برخی از فعالان بازار پنهان است.

به همین دلیل و با توجه به اهمیت این ساز و کار در گفت وگویی با مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی به بخشی از ویژگی های این معاملات می پردازیم. البته معاملات نفت خام بهانه ای شد برای بررسی دقیق تر برخی از رخدادهای اخیر در چارچوب تسویه وجوه حاصل از معاملات در بازارهای کالایی. از هم اکنون گویا روزشماری برای انتقال تسویه وجوه بورس کالا به سمات آغاز شده است و همچنین شاهد آغاز به کار سامانه های جدیدی در بستر شرکت سپرده گذاری مرکزی هستیم که تجمیع این موارد در نهایت به افزایش ضریب اعتماد به بازار سرمایه باز می گردد. گویی مدیریت ریسک را باید کلید اعتماد به بازار به شمار آورد.

حسین فهیمی گفت: سمات تنها شرکت سپرده گذاری مرکزی در کشور است که تسویه معاملات کالایی در آن یا انجام می گیرد و یا در دست انجام است. تسویه وجوه معاملات نفت خام نیز در همین چارچوب کلی صورت می پذیرد.

مدیرعامل سپرده گذاری مرکزی در پاسخ به پرسشی در مورد اجرایی شدن مفاد اطلاعیه های عرضه کالاهای عرضه شده در بورس های کالایی عنوان کرد: چارچوب اطلاعیه عرضه توسط خود عرضه کننده ترسیم می شود و سمات و بدنه اجرایی بازار سرمایه نیز فرآیندهای اجرایی آن را به عهده دارد. به عنوان مثال در چارچوب اطلاعیه عرضه امکان پرداخت پیش پرداخت به صورت ارزی و ریالی وجود دارد و حتی با فرض مفاد اطلاعیه عرضه، امکان تسویه وجوه بر اساس همان ارزهای ذکر شده نیز فراهم است. علاقه مندانی که به خرید متمایل هستند این فرآیند را طی کرده و یا طی می کنند.

وی در مورد سایر فرآورده ها و سخت گیری های موجود در مسیر معاملات نفت خام عنوان کرد: میعانات گازی و یا سایر فرآورده ها به جز نفت خام از شرایط عرضه و معامله مرسوم بر خوردار هستند و تابع شرایط مندرج در چارچوب اطلاعیه عرضه خودشان هستند.

شفافیت، بزرگ ترین مزیت بازار سرمایه

پتانسیل های تولید و صادرات فرآورده ها و یا سایر کالاها و حامل های انرژی این امکان را به وجود می آورد که حجم معاملات با محوریت صادراتی رشدی ۵ برابری داشته باشد که نمونه آن درظرفیت تولید میعانات گازی و یا استخراج نفت خام در مقایسه با میزان عرضه در بازار سرمایه قابل مقایسه است.

فهیمی در پاسخ به پرسشی در مورد توانمندی این بازار از لحاظ پتانسیل توسعه حجم معاملات عنوان کرد: با توجه به ظرفیت های موجود در بخش تولید حامل های انرژی و یا سایر محموله های کالایی این احتمال وجود دارد که در آینده (غالباً در فاز صادرات) ارزش و حجم معاملات رشد جدی داشته باشد. جذابیت های بازار سرمایه هم در کشور ما و هم در سایر نقاط جهان بخش مهمی از معاملات را به این سو سوق خواهد داد زیرا ویژگی ها، منافع و مزایای بسیاری دارد که منافعی ذاتی را برای بازارهای متشکل ایجاد خواهد کرد اگرچه بزرگ ترین مزیت آن را باید در شفافیت جستجو کنیم.

این منافع ناخودآگاه به گسترش حجم معاملات منجر می شود . بنابراین توسعه این بازارها شاید یک الزام اقتصادی باشد که البته به خودی خود صورت خواهد گرفت. به عنوان مثال برای خروج بسیاری از محصولات از بورس های کالایی تلاش هایی صورت گرفت ولی هیچ گاه موفق نبود. توسعه بازارهای متشکل گویا یک سرنوشت محتوم اقتصادی در کشور است. البته مدتی است که با درک این شرایط پیش رو، برنامه ریزی برای استقبال از این اوضاع آغاز شده و حتی عملیاتی شده است. به صراحت می توان عنوان کرد که هیچ محدودیتی در حوزه زیرساخت در چارچوب سمات برای توسعه بازار وجود ندارد. آمادگی کامل برای توسعه حجم عرضه و تقاضا وجود داشته و دارد و حتی در صورت چند برابر شدن حجم عرضه و تقاضا مثلاً در بازارهای کالایی زیرساخت های لازم را تأمین خواهیم کرد. موانع عملیاتی برای چند برابر شدن بازار وجود ندارد چه از لحاظ سخت افزاز یا نرخ افزار و منابع انسانی.

فهیمی در خصوص فرآیندهای تسویه وجوه در این شرکت و دورنمای آن عنوان کرد: قانون پیش بینی کرده است که عملیات تسویه وجوه در بورس های کالایی در سپرده گذاری مرکزی صورت پذیرد. دلیل آن نیز روشن است زیرا اگر معامله و اخذ تضامین در یک فاز و یا یک فرآیند صورت پذیرد نگرانی های خاص و انتقادات جانبی با آن ایجاد خواهد شد گویی باز هم شرایط معاملات و ریسک های احتمالی آن در حاشیه بازار  در یک بازار متشکل انجام می پذیرد.

برای پرهیز از این انتقادات و ریسک های خاص آن اخذ تضامین در سمات صورت گرفته و در کنار آن، تسویه وجوه نیز در همین شرکت یعنی سپرده گذاری مرکزی صورت خواهد گرفت. از ۳۱ مردادماه سال جاری به تدریج تمامی فرآیندهای تسویه وجوه در سمات صورت خواهد گرفت و این روند بر اساس دستورالعمل های موجود به مرور انجام می پذیرد. البته ذات تسویه وجوه در این فرآیند یک استاندارد بین المللی است و توصیه بر این است که بورس ها ( یعنی مرکز اصلی معاملات، تقابل عرضه و تقاضا و کشف نرخ ) وارد فاز تسویه وجوه نشوند. به صورت دقیق تر باید مدیریت ریسک و پرداخت پیش پرداخت و یا ضمانت های جانبی از ذات معاملات تفکیک شوند.

تلاش ما نیز بر این است که استانداردهای جهانی را اعمال کنیم و البته آخرین تجربیات بین المللی را هم مدنظر قرار دهیم. البته تسویه وجوه به تنهایی تمامی ماجرا نیست و فعالیت های دیگری نیز در دستور کار قرار دارد که یکی از آن ها پیگیری فرآیندهای عملیاتی بعد از اتمام معامله و حتی تحویل کالاست. هم اکنون در حال برنامه ریزی جدی و آماده کردن زیرساخت ها برای رصد کالاهای معامله شده هستیم یعنی کالا را تا مقصد و تحویل به خریدار اصلی دنبال خواهیم کرد.

به صورت کلی در حال هماهنگی با سایر نهادها هستیم تا برخی آسیب های پیشین در برخی از معاملات دیگر تکرار نشود. باید پذیرفت که در گذشته بر اساس برخی واقعیت ها در نوسان نرخ آسیب هایی به بازار سرمایه وارد شده است که تکرار آن چندان جذاب نیست ولی در کنار ذات تسویه وجوه که یک الزام قانونی است، در تلاش هستیم که با رهگیری معاملات تا انتها، آسیب های احتمالی در آینده را به حداقل خود کاهش دهیم.

وی در ادامه عنوان کرد: ذات تجمیع تمامی فرآیندهای تسویه وجوه در سمات در شرایطی اهمیت پیدا می کند که هم اهرم های کنترل و مدیریت ریسک در این شرکت فراهم و در دسترس است و هم می توان در راستای سلامت معاملات به افزایش اطمینان در بازار کمک بزرگی کرد. باید به وضوح به یک نگرانی در برخی از معاملات همچون معاملات سلف اشاره داشت و آن احتمال نکول در تحویل کالاست.

نکول، خط قرمز در حوزه تسویه وجوه

قطعاً تسویه وجوه در سپرده گذاری آن هم در تعامل و فعالیت با شرکت های بزرگ چهره متفاوتی خواهد داشت. خط قرمز ما در حوزه تسویه وجوه نکول است اما این شرایط البته برای توسعه بازار در گام دوم به چابکی فعالیت ها نیاز دارد. باید به این مطلب نیز اشاره کرد که ترجیح می دهیم چابکی را فدای مدیریت ریسک کنیم. اما اگر این چابکی در مسیر تأمین خواسته های فعالان بازار باشد قطعاً به آن سمت حرکت خواهیم کرد. البته چابکی در چارچوب مدیریت ریسک را در دستور کار خود قرار داده ایم.

مدیرعامل سپرده گذاری مرکزی به رخدادهای جانبی و فعالیت های اجرایی این بخش از بازار سرمایه نیز اشاره کرد و گفت: مدتی است که برای بهبود زیرساخت ها هستیم تا جایی که می توان گفت به چیزی شبیه به تحول زیرساخت ها بسیار نزدیک شده ایم. خدمات مکانیزه را جایگزین حضور افراد کرده ایم. در سال ۹۷ برای اولین بار فرآیند EKYC یا همان ثبت نام الکترونیک را ارائه کرده ایم که حتی مشابه آن در نظام بانکی هم سابقه نداشته است. پلتفرم ملی تسویه بورس های کالایی را طراحی، تدوین و عملیاتی کردیم که از ۲۰ اسفندماه سال گذشته با معاملات در بورس انرژی اجرایی شد.

در گذشته این فرآیند دستی انجام می گرفت ولی هم اکنون فول مکانیزه است. برای امسال به هر میزان که موفق شویم به بازارهای کالایی هم اضافه خواهد شد. این نکته یعنی همه بخش های طراحی، برنامه ریزی، اجرا و راه اندازی آن در داخل کشور صورت گرفته است. از انعطاف کامل برخوردار است و برای اتصال با سایر سامانه ها نیز مشکلی وجود ندارد.

مثلاً ارتباط برخط سمات با سامانه راهداری در دستور کار قرار دارد که با اجرایی شدن آن امکان رهگیری محموله ها تا مقصد ایجاد خواهد شد. البته این موارد ظرف ۲ سال اخیر اجرا شده است ولی واقعیت اجرای این طرح ها از تلاش های بسیاری حکایت دارد که برای اغلب افراد محسوس نبوده و نیست. از ۲۰ اسفند سال گذشته از پلتفرم ملی این شرکت بهره برداری شد آن هم در شرایطی که با کمترین هزینه و با کمترین قیمت ممکن هم اکنون عملیاتی شده و نیازهای ما را برآورده می سازد.

شاید برای برخی قبال باور نباشد ولی هزینه اجرای داخلی این سامانه چیزی کمتر از ۱ درصد قیمت پیشنهادی از سمت شرکت های خارجی بوده است، شاید با احتساب تمامی هزینه ها این رقم به کمتر از ۲ درصد قیمت پیشنهادی از سایر کشورها برسد. هم اکنون این سامانه به همراه برند آن، کدهای نرم افزاری و حمایت های فنی در دسترس است و می توان همین سامانه را در سایر کشورها نیز راه اندازی کرد.