نقش پررنگ معادن روباز در اقتصاد معدنی کشور

(البته اقداماتی برای بهره‌برداری زیرزمینی از معدن سرب و روی انگوران انجام شده است) شاید یکی از دلایل اصلی این امر، شرایط زمین‌شناختی ایران و وجود رخنمون‌های مواد معدنی بر سطح زمین است که سبب شده بیشترین استخراج مواد معدنی به شکل روباز انجام شود. اما در کنار این موضوع، باید به سمت استفاده از فناوری‌های نوینی که امروزه در جهان برای معدنکاری روباز استفاده می‌شود حرکت کنیم زیرا به گفته کارشناسان و دانش‌آموختگان معدن با تغییر در دانش و فناوری به شکل مستمر در جهان، نیاز به روزآمد کردن در معادن ایران نیز وجود دارد و منجر به افزایش بهره‌وری معادن خواهد شد. از طرفی با توجه به زیاد بودن تعداد معادن روباز موجود در کشور و نقش آنها در اقتصاد و رسیدن به اهداف تعریف شده در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴( برای تامین نیاز مواد اولیه مورد نیاز صنایع معدنی) توجه به این معادن و روزآمد کردن تجهیزات مورد استفاده از آنها همراه با مسائل زیست‌محیطی به شدت احساس می‌شود.

توسعه جذب سرمایه‌گذار خارجی، هدف مهم معدنی

سعید کریمی‌نسب دانشیار دانشگاه باهنر کرمان درباره معادن روباز و وضعیت آنها در ایران گفت: فناوری‌های نوینی که در معادن روباز کشورهای غربی استفاده می‌شود در ایران کمتر به چشم می‌خورد. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در این صنعت وجود دارد، موارد قانونی است. سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی فقط محدود به سرمایه‌گذاران داخلی است. در واقع سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل شفاف نبودن قوانین نمی‌توانند یا نمی‌خواهند حضور داشته باشند. بنابراین مهم‌ترین چالش حال حاضر، قانونگذاری در حوزه معدن است. وی درباره جایگاه ایران در استخراج معادن روباز نسبت به کشورهای همسایه نیز گفت: به دلیل تحریم‌هایی که ایران در دهه‌های اخیر با آنها روبه‌رو بوده مشکلات متعددی در این صنعت داریم به عنوان نمونه تجهیزات باید هر سال روزآمد شود. اما از نظر دانش معدنکاری تا حدودی به روز هستیم، اما هنوز به جایگاه جهانی دست پیدا نکرده‌ایم. در بین کشورهای همسایه، ترکیه در این صنعت به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کرده اما ایران ممکن است نسبت به پاکستان بهتر باشد. به همین دلیل اصرار داریم مسائل مربوط به این حوزه به طور تخصصی دنبال شود.

رفع چالش‌های محیط‌زیستی در معادن

کریمی‌نسب درباره اینکه برای تامین سایر نیازهای کشور به مواد معدنی تا چه اندازه می‌توان به معادن روباز تکیه کرد نیز اظهار کرد: به دلیل اینکه حجم معادن روباز نسبت به معادن زیرزمینی بسیار بالاست، در تامین نیازهای اقتصادی نقش مهمی را ایفا می‌کند. اما مهم‌ترین چالشی که در این حوزه وجود دارد محیط‌زیست است. به عنوان نمونه در کرمان که به بهشت معادن معروف است به نظر می‌رسد اگر در آینده چاره‌ای برای حل پسماند معادن اندیشیده نشود با مشکلات جدی در این حوزه روبه‌رو خواهیم شد. با اینکه بخش معدن در تامین نیازهای صنعتی بسیار موثر است، اما چالش‌های محیط‌زیستی متعددی نیز دارد.وی برای معدنکاری سبز و در راستای حفظ محیط‌زیست راهکارهایی ارائه کرد و گفت: دانشگاه باهنر کرمان ارتباط مستقیم با معادن روباز و زیرزمینی مانند گل‌گهر سیرجان و مس سرچشمه دارد و کارهای مشترکی در این حوزه انجام شده اما اینقدر سرعت تولید بالاست که طرح و برنامه‌ای که قرار است انجام شود با مشکل روبه‌رو می‌شود.به عنوان نمونه در منطقه گل‌گهر سیرجان چندین معدن فعال وجود دارد که محلی برای دفع مواد زائد آن وجود ندارد. باید برای حل این بحران چاره‌ای اندیشیده و مدیریت جامع انجام شود. به گفته وی، درست است که دانشگاه می‌تواند بخش پژوهشی این حوزه و ارائه راهکارهای مناسب را دنبال کند، اما باور مدیران دارای اهمیت است و اینکه چقدر به نگاه علمی دانشگاهیان اعتماد داشته باشند. به دلیل اینکه این اعتماد، باور و سختگیری قانونی وجود ندارد، همچنان این چالش وجود دارد و روز به روز زیادتر می‌شود.وی درباره بازسازی معادن بعد از پایان عملیات معدنکاری نیز گفت: با سرعتی که در روند استخراج معادن وجود دارد، تعداد زیادی از چاله‌های عمیق و مقدار فراوانی باطله در اطراف این استان پراکنده خواهد شد که هیچ فکری برای آن نشده است. این بازسازی باید گام به گام پیش برود و بخشی از درآمد منابع معدنی باید به این امر اختصاص داده شود که می‌تواند به حفظ محیط و بازسازی استان کمک کند. اما درحال‌حاضر به نظر می‌رسد به این موضوع توجهی نمی‌شود.

پایین بودن هزینه‌های استخراج معادن روباز

ایران یکی از کشورهای معدنخیز جهان به شمار می‌آید و از آنجایی که بخش عمده‌ای از ذخایر معدنی موجود در ایران رخنمون سطحی دارد شاهدیم که بیشتر معادن به شکل روباز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.به گفته کارشناسان یکی از مزایای معادن روباز و بهره‌برداری از آنها مزایای مختلفی دارد. به طور معمول آن دسته از ذخایر معدنی با ظرفیت بالا به شکل روباز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. از جمله مزایای این معادن میزان هزینه استخراج پایین آنها نسبت به معادن زیرزمینی است و این موضوع تاثیر مستقیم بر هزینه تولید و نرخ تمام شده محصول دارد که منجر به کاهش آن خواهد شد. البته باید در نظر داشت که از بسیاری از مواد معدنی به دلیل نوع شکل‌گیری و لایه‌ای بودن آنها نمی‌توان به شکل سطحی برداشت کرد و باید از طریق زیرزمینی نسبت به بهره‌برداری از آنها اقدام کرد. در این میان مثالی ساده می‌توان مطرح کرد آن هم معادن زغال‌سنگ ایران است که به دلیل داشتن لایه‌های نازک و قرار گرفتن در لایه‌های زیر زمین امکان بهره‌برداری از آن به شکل روباز وجود ندارد. بنابراین شاهدیم که معادن زغال‌سنگ ایران به شکل زیرزمینی استخراج می‌شوند. همچنین نیاز به برداشتن باطله‌های معدنی برای رسیدن به ماده معدنی از دیگر چالش‌های استخراج ماده معدنی در معادن زیرزمینی است. حال از آنجایی که بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ با مشکلات و چالش‌های بسیاری همراه است و از معادن پرخطر به شمار می‌آیند می‌توان آنها را نمونه بارزی برای نشان دادن مزیت معادن روباز نسبت به معادن زیرزمینی دانست. در واقع هزینه حفاری، تهویه، سیستم ایمنی و... برای معادن زیرزمینی از جمله زغال‌سنگ از مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد. بنابراین یکی از راهکارهایی که برای بهره‌برداری از معادن باید مورد توجه قرار گیرد انجام مطالعات فنی اقتصادی روی معادن است زیرا با این کار میزان اقتصادی بودن فعالیت معادن مشخص خواهد شد. در اینجا می‌توان از آن‌دسته از مواد معدنی که به شکل روباز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند نام برد و گفت معادن سنگ‌های تزئینی، مس، سرب، روی و سنگ‌آهن به شکل روباز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند (البته مدتی است که خبرهایی مبنی بر برداشت ذخایر سنگ تزئینی به شکل زیر زمینی برای کم شدن میزان پرتی و باطله شنیده می‌شود). این معادن به شکل پلکانی یا استادیومی بهره‌برداری می‌شوند. همچنین یکی دیگر از اقداماتی که از سوی معدنکاران معادن روباز می‌تواند انجام شود استفاده از معادن و تبدیل آن به فضای گردشگری و درآمدزایی است. این موضوع را می‌توان برای معادن روباز ایران نیز اجرایی کرد. البته این کار در صورت رعایت مسائل زیست‌محیطی می‌تواند انجام شود.