برخورد شهاب‌سنگ با زمین، عامل پیدایش ریدایت

به گزارش می متالز، این دهانه در خلیج شارک در ایالت استرالیایی غربی استرالیا قرار گرفته و از معدود نقاط زمین است که این ماده معدنی را در خود جای داده است. در واقع فقط ۶نقطه روی زمین وجود دارد که در آن ریدایت پیدا شده است. ذخایر ریدایت موجود در این دهانه پیش از تبدیل شدن به این ماده، کانی‌های زیرکُن بوده‌اند و زیر فشار شهاب‌سنگ‌های فضایی که با شدت زیاد به پوسته زمین کوبیده شده، تبدیل به ریدایت شدند.
حدود ۳۶۰میلیون سال پیش در نقطه‌ای که امروز استرالیای غربی نام گرفته، یک شهاب‌سنگ به زمین برخورد کرد و دهانه‌ای به پهنای ۱۲۰کیلومتر ایجاد کرد. این دهانه که «وودلی» نام دارد، در خلیج شارک قرار گرفته و می‌تواند بزرگ‌ترین دهانه جهان به شمار آید. بررسی‌های زمین‌شناسی که در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰میلادی (۱۳۶۹ و ۱۳۷۹خورشیدی) در این دهانه انجام شد به کشف ماده معدنی بسیار نادر ریدایت در وودلی انجامید. این اتفاق در سال گذشته میلادی رخ داد و ششمین باری است که ریدایت روی زمین پیدا می‌شود، چون در شرایط بسیار سخت به وجود می‌آید و به ندرت تلاشی برای جست‌وجوی آن می‌شود. آرون کاوسی، سرپرست پژوهش در دانشکده علوم زمین و سیارات دانشگاه کورتین استرالیاست و در این باره می‌گوید: پیدا کردن ریدایت یک اتفاق غیرمنتظره بود. ما انتظار داشتیم در وودلی تنها کانی‌های خردشده زیرکُن را پیدا کنیم. او می‌افزاید: با توجه به فاصله زمانی بین رویداد و مطالعات کنونی، درک تاثیر کامل شهاب‌سنگی بر ایجاد دهانه وودلی سخت است. دوره زمانی برخورد شهاب‌سنگ و ایجاد وودلی «دونین» نامیده می‌شود. دونین از ۴۰۸ تا ۳۶۰میلیون سال پیش به طول انجامید و پیش از آن زمین شکل متفاوتی از امروز داشت. در آن دوره، گیاهان به تازگی شروع به رشد بر سطح زمین کرده و دریاها در اختیار کوسه‌ها بودند. ضربه‌ای که به ایجاد وودلی انجامید، اگر به یک محیط دریایی کم‌عمق برخورد می‌کرد، به یک سونامی غول‌پیکر می‌انجامید و اگر به طور کامل بر خشکی فرود می‌آمد، سبب تغییرات آب و هوای جهان می‌شد. این ضربه آن قدر قوی بود که ویژگی‌های زمین‌شناسی را تغییر داد و باعث به وجود آمدن ریدایت از زیرکُن شد. هم‌اکنون زیرکن به طور معمول در سراسر جهان پیدا می‌شود اما تبدیل آن به ریدایت بدون شهاب‌سنگ نمی‌توانست اتفاق بیفتد. کاوسی همچنین می‌گوید: رویداد برآمده از این ضربه، فشار خردکننده‌ای ایجاد می‌کند که به طور طبیعی در هیچ شرایطی اتفاق نمی‌افتد. برای روشن‌تر شدن موضوع، اتاقی را تصور کنید که با قرار گرفتن ۲۵نفر در آن پر شده و ناگهان ۲۵نفر دیگر را به داخل اتاق هل می‌دهند، در این صورت آنها با فشار بیشتر به هم می‌چسبند. این همان اتفاقی است که برای اتم‌های زیرکن در اثر برخورد شهاب‌سنگ افتاده است. این فرآیند سبب شد زیرکن با تبلور دوباره تبدیل به ماده معدنی با فشار بالا یا همان ریدایت شود. در سال ۱۹۹۹میلادی (۱۳۷۸خورشیدی) کار پژوهشی بر دهانه وودلی شروع شد، این پژوهش را اداره بررسی زمین‌شناسی استرالیای غربی انجام داد. اما این پرسش مطرح شد که هر چند کشف ریدایت از نظر زمین‌شناسی جالب است اما آیا فایده‌ای هم دارد و قرار است ریدایت بهره‌برداری شود؟ درباره بهره‌برداری و استفاده از ریدایت ۲موضوع وجود دارد؛ یکی اینکه مقادیر ریدایت موجود در زمین بسیار ناچیز است و دیگر اینکه مشکلات زیادی برای به وجود آوردن ریدایت مصنوعی در آزمایشگاه وجود دارد. کاوسی در این باره می‌گوید: ریدایت در آزمایشگاه با استفاده از انواع ابزارهای پرفشار ساخته شده اما ساخت آن آسان نیست.

زیرکن، اساس شکل‌گیری ریدایت

چه زمانی که ریدایت با فشار زیاد شهاب‌سنگ ایجاد شود و چه زمانی که به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه شکل ‌می‌گیرد، اساس شکل‌گیری ماده زیرکن است. زیرکن در واقع سنگ جواهری است که در چندین رنگ به وجود می‌آید و ۲هزار سال است که برای زیباسازی به کار می‌رود. این ماده همچنین کانی پایه‌ای است که برای ساخت زیرکونیوم استفاده می‌شود.
زیرکونیوم از فلزات در برابر گرما و خوردگی محافظت می‌کند و به عنوان نسوز نیز استفاده می‌شود.کاوسی می‌گوید: چگالی ریدایت از زیرکُن ۱۰درصد بیشتر و از آن سنگین‌تر است اما ترکیب شیمیایی ریدایت و زیرکونیوم مشابه است. بنابراین ریدایت می‌تواند بسیاری از موارد مصرف کنونی زیرکن را داشته باشد اما احتمال استخراج تجاری آن در دهانه وودلی یا هر نقطه دیگری وجود ندارد. کاوسی می‌افزاید: در افریقای جنوبی و کانادا در دهانه‌های ایجاد شده از ضربه‌های بزرگ شهاب‌سنگ‌ها، طلا و نیکل استخراج می‌شود اما ذخایر ریدایت آن قدر کافی نیست که استخراج آن از نظر اقتصادی به صرفه باشد، در نتیجه چشم‌اندازی را نشان نمی‌دهد که ارزش دنبال کردن داشته باشد مگر اینکه چیزی جالب و متفاوت در آن پیدا شود. با این همه اهمیت این کشف فراتر از جنبه‌های استخراجی و معدنی آن در افزایش آگاهی بشر از تاریخ زمین، کانی‌شناسی و روابط زمین با فضا موثر است.
کاوسی می‌گوید: ریدایت بسیار نادر است و وقتی پیدا می‌شود، حکایت از وقوع یک تحول در فضا دارد. در واقع شکل‌گیری ریدایت در جبه زمین اتفاق می‌افتد اما اکنون زیرکن‌های زیادی از جبه زمین به‌دست می‌آید که وجود هیچ ریدایتی را گزارش نمی‌دهد.
در نتیجه پیدایش ریدایت نشان از وقوع یک دگرگونی شدید در فضا دارد. در سراسر تاریخ، برخی از برخوردهای شهاب‌سنگ‌ها با زمین وقایعی جزئی به شمار می‌آمدند، در حالی که شماری دیگر پیامدهای ژرفی برای جهان دارند؛ مانند برخورد ۶۵میلیون سال پیش شهاب‌سنگ به منطقه‌ای که امروز مکزیک نام دارد و منجر به انقراض دایناسورها و ظهور پستانداران شد.