3 الگو برای شفافیت در بورس‌ها

به گزارش می متالز، موضوع افشای اطلاعات ناشران پذیرفته شده در بورس‌های اوراق بهادار و قوانین و مقررات مرتبط با آن از مباحث پرچالش در تمامی کشورهای دنیا به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه به‌شمار می‌رود. بورس‌های اوراق بهادار به‌صورت مداوم پژوهش‌هایی در ارتباط با اقلام اطلاعاتی که ناشران باید منتشر کنند و همچنین سازوکار مورد نیاز آن انجام می‌دهند تا بتوانند بستر لازم برای انتشار اطلاعاتی دقیق و به‌موقع را برای تمام سرمایه‌گذاران فراهم کنند.

در این راستا مدیریت تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران در گزارش به قلم فهیمه میرشفیعی و حمید اسکندری اقدام به بررسی قوانین و مقررات افشای اطلاعات در بورس‌های اوراق بهادار ژاپن، استانبول و مالزی کرده است. سازوکار و سامانه‌های مورد استفاده در بورس‌های یاد شده برای افشای اطلاعات متفاوت است که جزئیات مربوط به آن نیز در این گزارش به‌صورت مفصل مورد بررسی قرار گرفته است.

   کلیات افشای اطلاعات در بورس‌ها

موضوع افشای اطلاعات که شامل اقلام اطلاعاتی الزامی برای افشا و چگونگی منتشر کردن آن توسط ناشران بورسی است، همواره یکی از حوزه‌های پرچالش برای بورس‌های اوراق بهادار و نهادهای ناظر و قانون‌گذار در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه بوده است. هدف از تمرکز بر این حوزه دسترسی یکسان و هم‌زمان سرمایه‌گذاران به اطلاعات است تا بتوانند در بازار سرمایه به‌صورت آگاهانه تصمیم‌گیری کنند. به عبارت دیگر این امر منجر به افزایش شفافیت و کارآیی بازار می‌شود. در کشورهای بررسی‌شده در حوزه‌ افشای اطلاعات شرکت‌ها، هم قوانین مصوب مجالس قانون‌گذاری وجود دارد و هم مقرراتی که توسط نهادهای بازار سرمایه وضع شده‌اند.

به‌عبارت‌دیگر ناشران ملزم هستند الزامات مربوط به افشا در دو سطح قوانین مصوب مجالس قانون‌گذار و مقررات مصوب سازمان‌های ناظر بازار سرمایه‌ را رعایت کنند. قوانین و مقررات مربوط به افشای اطلاعات با توجه به فرهنگ و ساختار اقتصادی کشورها از یکدیگر متفاوت است. برخی کشورها اقدام به تفکیک اطلاعات کرده‌‌اند. هر گروه از اطلاعات توسط یک نهاد نظارت می‌‌شود و الزامات قانونی و مقرراتی مربوط به هرکدام توسط همان نهاد تهیه و در صورت نیاز به تصویب مراجع ذی‌‌صلاح می‌رسد. ازآنجایی‌که اطلاعات به دو گروه تفکیک‌شده‌اند، برای انتشار آنها نیز از دو سامانه‌ مجزا استفاده می‌‌شود.

البته باوجود اینکه تلاش بسیاری انجام‌شده تا مرز تفکیک اطلاعات برای هر گروه به‌سادگی قابل‌تشخیص باشد اما در عمل ناشران با مشکلاتی در تفکیک اطلاعات مواجه هستند به همین علت مطابق بررسی‌های انجام‌شده، ناشران به‌منظور پرهیز از مشکلات آتی، اقدام به انتشار برخی از اطلاعات خود به‌صورت همزمان در هر دو سامانه می‌‌کنند. نکته قابل‌توجه این است که ناشر پس از بارگذاری اطلاعات در سامانه‌ موردنظر باید با نهاد مربوطه تماس برقرار کرده و به کارشناس وی این اقدام را اعلام کند. پس از کنترل و تایید، اطلاعات افشا می‌‌شود. با توجه به اینکه ناشران برای بارگذاری داده‌‌ها در این سامانه‌‌ها از زبان گزارشگری تجاری توسعه‌‌پذیر استفاده می‌‌کنند، کنترل عددی گزارش‌‌ها در زمانی اندک و به‌صورت هوشمند توسط سیستم‌‌های رایانه‌ای انجام می‌‌شود.

برخلاف این گروه، برخی دیگر از بورس‌ها صراحتا اعلام کرده‌اند که گزارش‌‌ها یا اطلاعیه‌‌های ناشران را قبل از افشا به عموم مورد بررسی قرار نمی‌‌دهند. به‌عبارت‌دیگر این بورس‌ها برای ناشران سامانه‌‌ای تدارک دیده‌اند که ناشران با استفاده از آن اقدام به انتشار عمومی مطالب مورد نظر خود می‌‌کنند. این بورس‌ها پس از انتشار عمومی اطلاعات اقدام به ارزیابی آنها می‌‌کند. ازآنجایی‌که ارزیابی پس از انتشار اطلاعات انجام می‌‌شود، این بورس‌ها مقررات جامعی را برای انتشار اطلاعات تدوین کرده‌اند تا در صورت تخطی از آن با متخلف برخورد مناسب صورت پذیرد.

سامانه‌‌های مورداستفاده برای افشای اطلاعات علاوه بر افشای اطلاعات مربوط به ناشران برای افشای اطلاعات شرکت‌های غیربورسی از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌‌های بازنشستگی نیز مورداستفاده قرار می‌‌گیرند. ناشران به‌منظور استفاده از سامانه‌‌های معرفی‌شده باید مدیر، کارشناس یا جایگزین ایشان را معرفی کنند.

  گروه بورس‌های اوراق بهادار ژاپن

گروه بورس‌های اوراق بهادار ژاپن به‌عنوان سومین بورس بزرگ دنیا از بورس‌های اوراق بهادار توکیو، بورس اوزاکا، نهاد خودنظارتی بورس ژاپن و شرکت تسویه و پایاپای اوراق بهادار ژاپن تشکیل شده است. بورس اوراق بهادار توکیو به معاملات سهام و سایر معاملات نقد اختصاص دارد و بورس اوزاکا بازاری برای انجام معاملات ابزارهای مشتقه است. نهاد خودنظارتی بورس اوراق بهادار ژاپن نیز نظارت بر رعایت الزامات پذیرش، رعایت اصول راهبری شرکتی توسط ناشران و نظارت بر کارگزاران را انجام می‌‌دهد. شرکت تسویه و پایاپای اوراق بهادار ژاپن نیز مسوولیت تسویه و پایاپای را برای بورس‌های اوراق بهادار توکیو و اوزاکا بر عهده دارد.

در بازارهای مالی ژاپن دفتر خدمات مالی نقش نهاد تدوینگر و تصویب‌کننده‌ مقررات و ناظر در فرآیند افشای اطلاعات ناشران را بر عهده دارد. این دفتر نهادی دولتی است که مسوولیت تدوین و تصویب مقررات مربوط به بانک‌ها، بورس‌ها، شرکت‌های بیمه، نهادهای مالی و اوراق بهادار و همچنین نظارت بر اجرای آنها را بر عهده دارد. اصلی‌‌ترین قانونی که دفتر خدمات مالی برای نظارت بر بازار سرمایه از آن استفاده می‌‌کند، قانون بورس و ابزارهای مالی است. این قانون در سال ۲۰۰۶ تصویب و برای اجرا ابلاغ شد. قانون بورس و ابزارهای مالی در ارتباط با فعالیت کارگزاری‌‌ها و نمایندگان آنها، افشای شرکت‌های سهامی عام، صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری و نهادهای مالی مشابه، مزایده سهام، الزامات افشای سهامداران عمده شرکت‌های سهامی عام و قوانین مربوط به کنترل داخلی شرکت‌های سهامی عام است.

دفتر خدمات مالی به‌منظور انجام وظایف خود در هر یک از حوزه‌‌های یادشده، واحدهای تخصصی بزرگی را در ساختار سازمانی خود ایجاد کرده است.کمیسیون نظارت بر بورس و اوراق بهادار به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های این دفتر دارای ۶ واحد به نام‌‌های نظارت بر افشا، نظارت بر بازار، بررسی سوء‌رفتار در بازار، نظارت بر کسب‌‌وکار اوراق بهادار، بررسی اقدامات مجرمانه و مدیریت و برنامه‌ریزی است. در بین واحدهای این کمیسیون، واحد نظارت بر افشا، اقدام به کنترل صحت، دقت، کفایت و منصفانه بودن اطلاعات منتشره توسط ناشران در بازار اولیه و ثانویه می‌‌کند. هدف از این امر حمایت از سرمایه‌گذاران و سایر فعالان بازار است.

در کنار این کمیسیون، گروه بورس‌های اوراق بهادار ژاپن نیز دارای واحدی به‌‌نام نظارت بر اجرای مقررات شرکت‌های پذیرش شده است. این واحد به بررسی اجرای اصول راهبری شرکتی توسط ناشران بورسی می‌‌پردازد. در برخی دیگر از موارد افشای اطلاعات نادرست ناشر با جریمه نقدی مواجه می‌‌شود و در صورتی که اطلاعات اشتباه به‌صورت عمدی به بازار ارائه شده باشد یا ناشر از اصلاح گزارش منتشره خودداری کند؛ ممکن است نهاد ناظر تصمیم به لغو پذیرش وی کند.در گروه بورس‌های اوراق بهادار ژاپن افشای اطلاعات به دو دسته افشا بر اساس الزامات قانونی و افشای بهنگام اطلاعات تقسیم‌بندی می‌‌شود. افشای اطلاعات بر اساس الزامات قانونی در این بورس به چهار دسته به شرح زیر تقسیم می‌‌شود:

1.  افشای اطلاعات عرضه: شرکت‌ها باید اطلاعات مهم درخصوص عرضه اولیه را به عموم افشا کنند.
2.  افشای اطلاعات ادواری: شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته شده‌‌اند و سهام آنها در بورس معامله می‌‌شود، باید اطلاعات با اهمیت را به شکل مستمر و در بازه‌‌های زمانی معین افشا کنند.
3.  افشای اطلاعات مربوط به مزایده سهام: مزایده سهام درخواست قبضه مالکیت است که طی آن یک سرمایه‌گذار پیشنهاد واگذاری تمام با بخش قابل توجهی از سهام شرکت را به سهامداران ارائه می‌دهد. 
4.  افشای اطلاعات سهامداران عمده: ناشر باید اسامی اشخاص دارنده بیش از ۵ درصد سهام شرکت را منتشر کند. در صورت تغییر این اشخاص باید فهرست اشخاص را به‌روزرسانی کند.

  بورس اوراق بهادار استانبول

بورس استانبول در سال ۱۹۸۵میلادی تاسیس و راه‌اندازی شد. با گذشت زمان و با توسعه بازار سرمایه ترکیه، بورس‌های جدیدی مانند بورس طلای استانبول و بورس معاملات آتی ترکیه ایجاد شدند. در آوریل سال ۲۰۱۳ میلادی با تصمیم مسوولان بازار، بورس اوراق بهادار استانبول، بورس طلای استانبول و بورس معاملات ابزار مشتقه ترکیه با یکدیگر ادغام و بورس استانبول به‌عنوان تنها بازار اوراق بهادار در ترکیه شکل گرفت. این بورس فعالیت‌‌ خود را با سرمایه اولیه حدود ۴۲۳ میلیون لیر آغاز کرد. در بورس یادشده انواع ابزارهای مالی از جمله سهام، مشتقات، اوراق بدهی و فلزات گرانبها از جمله الماس دادوستد می‌شوند. شرکت‌هایی که سهام یا سایر ابزارهای مالی مرتبط با آنها در بورس استانبول معامله می‌‌شوند، باید الزامات افشای قانون بازار سرمایه ترکیه و دستورالعمل‌‌های مصوب بورس استانبول را رعایت کنند. در این بورس افشای اطلاعات به شرح زیر تقسیم‌‌بندی می‌شود:

الف) افشای اجباری: هیات‌ بازارهای سرمایه ترکیه و بورس استانبول، افشای مواردی از اطلاعات را اجباری دانسته که رویدادهای با اهمیت، صورت‌های مالی، اطلاعیه‌‌های ماهانه و گزارش ارزش کل خالص دارایی، نمونه‌‌هایی از موارد افشای اجباری هستند.

 ب) افشای داوطلبانه: در بعضی موارد، شرکت‌ها ممکن است بخواهند اطلاعات خاصی را به‌طور داوطلبانه افشا کنند. این نوع از افشای اطلاعات در دسته افشای داوطلبانه قرار می‌‌گیرد.

در بورس استانبول افشای اطلاعات با استفاده از سامانه‌‌ای به‌‌ نام پلت‌فرم افشای عمومی انجام می‌شود. البته اطلاعات و گزارش‌ها علاوه بر پلت‌فرم افشای عمومی بورس استانبول، در سایت شرکت‌های پذیرفته‌شده نیز باید منتشر شوند. مطابق الزامات افشای اطلاعات، ناشر باید دو مدیر اجرایی مسوول افشای عمومی داشته باشد که اختیارات لازم برای امضای اسناد رسمی به آنها داده شود.

علاوه بر این یک نفر از کارکنان شرکت ناشر، شاغل در بخش روابط سهامداران باید برای نظارت بر تمام مسائل مربوط به افشای اطلاعات انتخاب شود. ارتباط سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی، فعالان بخش مطبوعات و گروه‌‌های مشابه با ناشر از طریق اداره و بخش روابط سهامداران هدایت و امکان‌‌پذیر می‌‌شود. علاوه بر این ناشر باید رویه حسابداری و نتایج مالی حاصل از عملیات خود را به‌طور دقیق و کامل در اختیار عموم قرار دهد.

  بورس مالزی

بورس مالزی در سال ١٩٧٣ تاسیس شد و امروزه یکی از بزرگ‌‌ترین بورس‌های منطقه آسه‌‌آن است. در این بورس بیش از ۹۰۰ شرکت در ۶۰ صنعت فعال هستند. در کشور مالزی مسوولیت تنظیم و توسعه سیستم‌‌های بازار سرمایه بر عهده کمیسیون اوراق بهادار مالزی است. این مسوولیت شامل نظارت مستقیم بر موسسات فعال در بازار سرمایه و اشخاص دارای مجوز فعالیت در بازار سرمایه بر اساس قانون خدمات و بازارهای سرمایه است. این کمیسیون به‌عنوان قانون‌‌گذار و ناظر، نقش مهمی در تضمین تحقق وظایف در بازار سرمایه ایفا می‌‌کند.

مطابق قوانین یادشده، افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس مالزی از طریق تارنمای بورس مالزی صورت می‌‌پذیرد. در این کشور شرکت‌ها ‌‌باید تمام اطلاعات ضروری و با اهمیت را برای عموم افشا کند تا سرمایه‌گذاران بتوانند اقدامات آگاهانه‌‌ای انجام دهند. این مهم سبب می‌‌شود تا مقام ناظر اطمینان حاصل کند که فعالان بازار دسترسی یکسانی به اطلاعات دارند. ناشر در بورس مالزی باید تمام اطلاعات با اهمیت را در لحظه افشا کند. در این بورس اطلاعاتی با اهمیت تلقی می‌شود که به شکل منطقی اثر با اهمیت روی موارد زیر داشته باشد:

۱- قیمت، ارزش و حرکت بازار اوراق بهادار ناشر.

۲- تصمیم‌‌گیری درخصوص نگهداری اوراق بهادار شرکت یا تصمیم‌‌گیری درخصوص نحوه انتخاب عملکرد سرمایه‌گذار آن اوراق بهادار. هرگاه اطلاعات با اهمیت به‌صورت موقتی افشا نشود، ناشر باید اطمینان حاصل کند که اطلاعات محرمانه نگهداری می‌شود. ناشر باید تعداد افرادی که دسترسی به این اطلاعات دارند را محدود کند و امنیت تمام اسناد محرمانه را تضمین کند. در مورد شایعه یا گزارش منتشره‌‌ای که حاوی اطلاعات مبهم است، ناشر باید بلافاصله اطلاعیه یا توضیح در ارتباط با شایعه یا گزارش را به بورس بدهد و دلایل خود برای رد یا شفاف کردن جنبه‌‌های گمراه‌‌کننده شایعه یا گزارش را ارائه دهد. همچنین محتوای اطلاعیه‌‌ها دارای اهمیت بسیاری است و ناشر باید اطمینان حاصل کند که هر اطلاعیه‌‌ای واقعی، واضح، دقیق، مختصر و حاوی اطلاعات کافی است تا سرمایه‌گذاران بتوانند تصمیمات سرمایه‌گذاری آگاهانه بگیرند. اطلاعات نباید اشتباه، گمراه‌‌کننده یا فریبنده باشند تا منجر به ایجاد التهاب و تقلب در بازار نشود. در عین حال ناشران بورس مالزی باید گزارش‌‌های دوره‌‌ای به‌صورت فصلی و سالانه منتشر کنند.

مطابق الزامات پذیرش بورس مالزی، شرکت‌های پذیرفته شده ملزم به انتشار پیش‌‌بینی درآمد و سود نیستند، اما اگر ناشری اقدام به تهیه پیش‌‌بینی‌‌ صورت‌‌های مالی و افشای آنها کند، این پیش‌‌بینی‌‌ها باید مطابق الزامات پذیرش و سایر مقررات مربوط به افشا باشد.

  بورس اوراق بهادار تهران

مقررات اصلی مربوط به افشای اطلاعات در بورس اوراق بهادار تهران در دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان (اصلاحی مصوب ۱۴/ ۰۵/ ۱۳۹۸) و دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران (اصلاحی مصوب ۱۶/ ۰۵/ ۱۳۹۸) ارائه شده است. از این رو شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به منظور افشای اطلاعات به عموم باید از سامانه‌ جامع اطلاع‌رسانی ناشران (کدال) استفاده ‌‌کنند. به‌صورت کلی اطلاعاتی که ناشر پذیرفته‌شده در بورس باید منتشر کند به سه بخش اطلاعات با اهمیت، گزارش‌ها و صورت‌های مالی و نهایتا اطلاعات مربوط به مجامع عمومی تقسیم می‌‌شود.

اطلاعات با اهمیت شامل اطلاعاتی در ارتباط با رویدادها و تصمیمات مربوط به ناشر است که بر قیمت اوراق بهادار ناشر یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای معامله اوراق بهادار تاثیرگذارند. ناشران پذیرفته‌‌شده ملزم به رعایت موارد یادشده هستند و در صورت عدم رعایت ضوابط افشای اطلاعات با اهمیت یا وجود هرگونه ابهام در انتشار اطلاعات با اهمیت، سازمان بورس و اوراق بهادار می‌‌تواند رأسا یا به پیشنهاد بورس، معاملات نماد ناشر را برای رفع ابهام یا اصلاح اطلاعات منتشره حداکثر برای ۲ روز کاری متوقف کند.

در صورت عدم رفع ابهام یا عدم اصلاح اطلاعات از سوی ناشر پس از مدت تعیین شده، سازمان بورس و اوراق بهادار، ضمن افشا به عموم، نماد معاملاتی را بازگشایی یا تعلیق می‌‌کند. در بررسی صورت گرفته در ارتباط با اقلام اطلاعاتی و چگونگی افشای آنها، تفاوت اصلی مشاهده شده بین بورس اوراق بهادار تهران و سایر بورس‌های مورد بررسی، انتشار صورت‌‌های مالی پیش‌‌بینی شده است. همان‌طور که اشاره شد گروه بورس‌های ژاپن، بورس مالزی و استانبول انتشار صورت‌‌های مالی پیش‌‌بینی شده را الزامی ندانسته ولی برای شرکت‌هایی که می‌‌خواهند اقدام به تهیه و انتشار چنین پیش‌‌بینی‌‌هایی کنند مقررات خاصی را تدوین کرده‌‌اند.

از جمله مهم‌‌ترین این مقررات می‌‌توان به به‌روزرسانی پیش‌‌بینی‌‌ها مطابق دوره زمانی مشخص و افشای اطلاعات با اهمیت در ارتباط با تغییر در پیش‌‌بینی‌‌ها و مفروضات آنها است. مطابق آخرین تغییرات در قوانین بازار سرمایه ایران الزامی برای انتشار صورت‌‌های مالی پیش‌‌بینی شده وجود ندارد و ناشران در صورت انتشار پیش‌‌بینی صورت‌‌های مالی شامل مقررات یا الزامات بیشتری نمی‌‌شوند.