کشاورزی بافق، زیر سایه سنگین معادن

به گزارش می متالز، کشاورزی و نخل‌پروری از گذشته‌ با زندگی مردمان بافق گره خورده، به طوری‌که در ۵ دهه گذشته تنها محل درآمد مردم، محصولات کشاورزی از جمله خرما بود اما از ابتدای دهه ۵۰ خورشیدی که استخراج و بهره‌برداری از معدن سنگ آهن شروع شد جوانان بافقی، دیگر راه و کار آبا و اجدادی خود را ادامه ندادند و به کار در معدن و سایر معدن‌های فعال منطقه رو آوردند.
از گذشته‌های دور مردمان این خطه کویری و بیابانی، میراث‌دار بالاترین تجلی اُنس انسان و نخل و شتر بودند و نخل منشأ درآمد و شتر نخستین وسیله حمل‌ونقل کالا و مسافرت مردم بافق به شمار می‌آمد. این سنت پیشینیان پیوسته از نسلی به نسل بعد منتقل می‌شد تا اینکه معدن این رشته را پاره کرد و جوانان را از مزرعه به محیط کارگری کشاند. از همان زمان نخل‌های برافراشته مورد بی‌مهری قرار گرفتند و محصول خرما رنگ باخت و پژمرده شد.
پیش از شروع به کار معادن، ۸۰ درصد نیروهای فعال شهرستان در حوزه کشاورزی کار می‌کردند اما از آغاز بهره‌برداری از معادن به ویژه شرکت سنگ‌آهن مرکزی ایران- بافق، این تناسب معکوس شد و هر سال بر تعداد آنها افزوده شد، به طوری‌که اکنون فقط ۲۰ درصد در زمینه کشاورزی و نخلستان به کار اشتغال دارند. محصولات عمده شهر بافق، خرما، روناس، جو و گندم بود اما در روستاهای تابع، انواع محصولات زراعی به قدر مصرف ساکنان کشت می‌شد که کاشت، داشت و برداشت محصول زراعی همانند گذشته در روستاها ادامه دارد ضمن اینکه زعفران این طلای سرخ نیز به آن افزوده شده است.
روزگاری که به خرمای بافق توجه می‌شد جزو ارقام مرغوب و بازارپسند بود تا جایی‌که نخل‌کاران هنگام برداشت محصول، خرما را به ۳ دسته رتبه‌بندی می‌کردند. نوع مرغوب برای مصرف خود و فروش در شهرستان‌های همجوار و منطقه نوق، جوادیه و بحرمانِ شهرستان رفسنجان و روستاهای زرند کرمان، نوع دوم برای تبدیل به محصولات جانبی مانند کماچ سن، دوشاب، شیره خرما و... و نوع سوم برای خوراک دام به کار می‌رفت.
خرمایی که در بازار عرضه می‌شد را پیله‌وران از کشاورز تهاتری خریداری می‌کردند و به جای آن قند و شکر و چای، مقدار کمی پول نقد و سایر مایحتاج را به تولیدکننده محصول می‌دادند. خود پیله‌وران هم در بازار، خرما را با کالای اساسی، خوراک و نیاز مردم و گاهی وجه نقد معامله می‌کردند.
پیله‌وران، محصولات کشاورزی به ویژه خرما و روناس را به طوری که شرح داده شد خریداری و انبار می‌کردند و موقع فروش در مناطق دوردست، کاروان شتران را که ویژه مناطق کویر و بیابان است راه می‌انداختند و جاده مقصد را در پیش می‌گرفتند، در شهرها و روستاهای طول مسیر نیز توقف می‌کردند تا کالای خود را به فروش برسانند.
اما امروز مانند ۵۰ سال گذشته، نیروی کار برای کشت روناس و توجه به خرمای بومی وجود ندارد و کشاورزی بافق متاثر از معادن رنگ‌باخته است و جوانان، کار در معدن را بر زراعت در صحرا و نخلستان ترجیح می‌دهند.
البته از ابتدای دهه ۷۰ خورشیدی که طرح اصلاح نخلستان‌ها در شهرستان اجرا و پاجوش خرما کبکاب، پیارم و... از برازجان بوشهر به بافق آورده و جایگزین برخی ارقام بومی و کشت در زمین‌های زراعی شده، افراد بیشتری به ویژه بازنشستگان به تولید این محصول روی آوردند.

سایه معادن از کشاورزی بافق دور شود

فرماندار بافق گفت: آن چیزی که مشخص است در بافق بخش معدن روی سایر بخش‌ها به ویژه حوزه کشاورزی سایه انداخته که درست نیست و باید همه ظرفیت‌های بالقوه شهرستان به‌ویژه بخش کشاورزی و زیربخش‌های آن را فعال کنیم.
محمدزاده رحمانی با بیان اینکه سایه معدن باید از حوزه کشاورزی شهرستان دور شود افزود: ما بیشتر تامین‌کننده هدف‌مند اعتبارات هستیم که منجر به توسعه بخش کشاورزی به‌ویژه در بخش صنایع تبدیلی و جانبی شود. وی، به راه‌اندازی ۲ واحد فرآوری و بسته‌بندی محصول خرما اشاره کرد و گفت: فرآوری خرما علاوه بر اینکه به ارزش افزوده این محصول کمک می‌کند، زمینه ‌اشتغال بیش از ۱۰۰ نفر را نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم فراهم کرده و چنانچه جوانان بیشتری به تولید خرما روی آورند آمادگی داریم با پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت، واحدهای فرآوری را گسترش دهیم.

معدن، روزی تمام می‌شود

نماینده حوزه انتخابیه مهریز در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه آب کافی و خاک مرغوب در بافق وجود دارد گفت: باید در ۸۰۰ هکتار زمین‌های باقی مانده شهرستان بافق که مستعد است پا جوش خرمای مرغوب کشت شود و تولید این محصول صادراتی توسعه یابد. محمدرضا صباغیان بافقی، بافق را در مسیر ۵ راه ریلی کشور اعلام کرد و افزود: اگر فرآوری خرما در این شهرستان انجام شود بیش از ۶۰ محصول ارزشمند از این درخت سخاوتمند استحصال خواهد شد و با استفاده از راه‌آهن، صادرات محصولات زراعی و باغی شهرستان تسهیل می‌شود. وی با اشاره به اینکه روزی ذخایر معدنی شهرستان بافق به پایان می‌رسد افزود: نخل و محصولات آن، پسته و تولید سایر محصولات متناسب با شرایط آب و هوایی، در آینده می‌توانند جایگزین مناسبی برای معادن سنگ‌آهن، فسفات، سنگ‌های زینتی، اورانیوم و سرب شهرستان باشند. این نماینده مجلس شورای اسلامی، نخل را درخت سخاوتمند خواند و بیان کرد: از این درخت راست‌قامت هیچ چیز دورریختنی نیست. علاوه بر تولید خرما، از دل درخت نر هم پنیر (ماده مغذی و مقوی) با خاصیت دارویی به‌دست می‌آید، ضمن اینکه شاخ و برگ و الیاف آن در تولید صنایع حصیری و پادری، اشتغال خانگی و گردشگری را رونق می‌بخشد. صباغیان بافقی خاطرنشان کرد: سابقه نخل‌کاری شهرستان بافق به بیش از ۲ هزار سال می‌رسد و این شهرستان قطب تولید خرما در استان یزد به شمار می‌رود که توانسته در کنار استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و... در زمینه تولید محصول گام بردارد.
وی با بیان اینکه شهرستان بافق تک‌محصولی نیست تصریح کرد: علاوه بر کشت محصول کشاورزی معمول، محصولات صادراتی مانند خرما، پسته و زعفران در این شهرستان تولید می‌شود که نقش ارزنده‌ای در صادرات و ارزآوری برای کشور دارد.
نماینده استان یزد از جوانان جویای کار خواست به جای پشت میزنشینی و تکیه بر معادن که به زودی ذخیره آنها پایان می‌یابد، کار کشاورزی به‌ویژه تولید ۳ محصول صادراتی را توسعه دهند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.

گفت‌وگو با کشاورزان

یک کشاورز بافقی که از تاثیر معدن بر کشاورزی و تولید محصولات باغی گله داشت، گفت: ۷۸ سال از عمرم می‌گذرد. از کودکی در کنار پدر به کار کشاورزی و پرورش خرما مشغول بودم و از زندگی خود راضی هستم.
محمدعلی جعفری افزود: ۳ فرزند پسر دارم که هیچ کدام حاضر نشدند شغل اجداد خود را انتخاب کنند و هر ۳ در معادن مختلف بافق مشغول کار هستند. این کشاورز با بیان اینکه در امسال به اندازه ۱۰سال حقوق یک پسرم پسته برداشت می‌کنم خاطرنشان کرد: فرزندانم می‌گویند حقوق ماهانه، آب باریکه است که می‌توان هر ماه روی آن حساب کرد. جعفری ادامه داد: نگرانم که پس از سفر به عالم آخرت چه کسی مثل خودم از زمین‌های زراعی و باغ پسته و نخلستان خرما نگهداری می‌کند زیرا جوانان امروز هرگز پشت میزنشینی و کارگری را با کار در مزرعه عوض نمی‌کنند.
کشاورز ۸۰ ساله دیگری هم گفت: معادن به نخستین چیزی که لطمه زدند کشاورزی بافق بود، به طوری‌که کمتر جوانی، راه نیاکان خود را در پیش گرفت؛ تا جایی‌که درختان بومی از بی‌توجهی و بی‌مهری رو به نابودی گذاشتند و چنانچه طرح نخلستان‌ها و جایگزینی درخت مرغوب بوشهر اجرا نمی‌شد امروز از خرمای بافق فقط نامی باقی بود.