وقت سنت‌شکنی صادرکنندگان نفت

به گزارش می متالز، کاهش رشد تقاضا به اندازه‌ای نگران‌کننده بوده است که حتی اوج‌گیری تنش‌های ژئوپلیتیک نیز نتوانست موجب رشد پایداری در قیمت نفت شود. طلای سیاه در سه ماه گذشته در محدوده ۶۰ دلار معامله شده است و حمله به تاسیسات نفتی آرامکوی عربستان سعودی و کاهش بیش از ۵۰ درصدی عرضه نفت این کشور تنها برای چند روز توانست قیمت‌ها را به سطوحی بیشتر از محدوده ۶۰ دلار بکشاند.

 این اطمینان که شرایط در سمت تقاضا نگران‌کننده است و احتمال اینکه ریسک‎های ژئوپلیتیک به‌طور پایدار به کاهش عرضه منجر شود، موجب شده که دوباره نگاه‌ها به سوی اوپک بچرخد. حال کارشناسان و فعالان بازار انتظار دارند که اوپک و متحدانش با کاهش بیشتر تولیدات خود، از مازاد عرضه شدیدی که برای سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی شده جلوگیری کند. با این حال آنطور که بلومبرگ می‌نویسد، این اقدامی نیست که رخ دادن آن از سوی اوپک چندان متداول باشد و کاهش بیشتر تولید در شرایط کنونی از سوی این سازمان به «ترک یک سنت قدیمی» در اوپک تعبیر خواهد شد. در واقع افزایش درخواست‌ها از اوپک برای کاهش بیشتر عرضه و اقدام فوری در راستای متعادل کردن بازار نفت، می‌تواند جلسه بعدی این سازمان را با یک اقدام غیرمعمول همراه کند: «کاهش پیشگیرانه تولید در اوپک».

چرا کاهش بیشتر تولید؟

اوپک و متحدانش که به «اوپک پلاس» مشهور هستند، از ابتدای سال جاری توافقی برای کاهش روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه تولید نفت را به اجرا درآورده‌اند تا مازاد عرضه ایجاد شده در نتیجه ضعف تقاضا و رشد عرضه شیل آمریکا را رفع کنند. موعد این توافق در پایان فصل اول ۲۰۲۰ به اتمام خواهد رسید. با این حال به نظر نمی‌رسد این توافق تاکنون آنطور که باید کار کرده باشد و نفت در سطوحی بسیار پایین‌تر از انتظارات کشورهای تولیدکننده معامله می‌شود. نفت هفته گذشته را با کاهش نزدیک به دو درصد به پایان برد. نفت برنت مجددا به زیر ۶۰ دلار بازگشت و نفت‌خام آمریکا در سطوح کمتر از ۵۴ دلار معامله شد. قیمت هر دو نفت شاخص از سطوح پیش از حمله به تاسیسات نفتی عربستان به شکل معناداری کمتر هستند. آن‌طور که گفته می‌شود نگرانی از رشد اقتصاد جهانی مهمترین عامل کاهش قیمت‌ها در هفته گذشته بوده است. افت قیمت نفت طی شش‌ماه گذشته در شرایطی رقم می‌خورد که اوپک و متحدانش عرضه خود را ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ کاهش داده‌اند. همزمان تشدید تحریم، عرضه نفت از ایران و ونزوئلا را کاهش داده است. ماه گذشته نیز حمله به تاسیسات نفتی عربستان ۶/ ۵ میلیون بشکه از عرضه نفت جهان کاست. هرچند عربستان تولید خود را خیلی سریع بازیابی کرد، اما در نهایت این اتفاق به افت شدید تولید اوپک منجر شد به‌طوری‌که میزان پایبندی به توافق نفتی در ماه گذشته میلادی بیش از ۲۰۰ درصد برآورد می‎‌شود.

در این میان انتظار می‌رود سال آینده در بازار نفت شرایط حتی از حال حاضر نیز بدتر شود. غالب برآوردها از بازگشت شدید مازاد عرضه به بازار نفت در سال ۲۰۲۰ خبر می‌دهند. آن‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود اعلام می‌کند، اوپک و متحدانش در نیمه اول سال ۲۰۲۰ با مازاد عرضه «دلهره‎آوری» روبه‌رو خواهند شد؛ آژانس میزان مازاد عرضه را ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز اعلام کرده است. به گفته نیل اتکینسون، مدیر بخش بازارهای نفت در آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضا به دلیل جنگ تجاری آمریکا و چین با کمترین سطح طی دهه‌ اخیر رشد خواهد کرد، در حالی که عرضه به دلیل رشد تولید در آمریکا و دیگر کشورهای غیرعضو اوپک پلاس افزایش خواهد یافت. از این رو اتکینسون بر این باور است که اوپک برای دفاع از قیمت نفت با یک «چالش جدی» رو به رو خواهد بود.

این برآوردها از افت تقاضا موجب ایجاد یک هم‌صدایی بین فعالان بازار نفت (از کامرز بانک گرفته تا مورگان استنلی) برای کاهش تولید اوپک شده است. کارشناسان و معامله‌گران در گروه‌های مشاوره‌ای ریستاد انرژی و گانور گروپ نیز به اوپک پیشنهاد داده‌اند که در نشست پیش‌روی این سازمان کاهش عمیق‌تر عرضه را در دستور کار خود قرار دهند. این نشست ۵ و ۶ دسامبر در وین برگزار خواهد شد. اد مورس، رئیس بخش کالایی در سیتی گروپ بر این باور است که اگر تا ماه دسامبر نشانه‌های واضحی از ضعف اقتصاد جهانی نمودار شود، اوپک و متحدانش توافق کاهش تولید را ۵۰۰ هزار بشکه در روز تعمیق خواهند بخشید.

سنت‌شکنی در اوپک

اوپک‌پلاس نیز به این پیشنهادها چراغ سبز نشان داده شده است. محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک در این خصوص گفته است: «گروه همه کار برای جلوگیری از ریزش بازار انجام خواهد داد و اوپک تمایل دارد که همه گزینه‌ها را روی میز قرار دهد.» شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی نیز اعلام کرده که «کار او چک کردن مازاد است.» حتی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه کسی که چندان تمایلی به همکاری و اتحاد ندارد، گفته است که «به اعتقاد من بازار نفت به همکاری بیشتری بین کشورهای تولیدکننده نفت نیاز دارد.» روسیه بزرگ‌ترین متحد اوپک بین کشورهای غیرعضو است.

با این حال بلومبرگ اعلام می‌کند که اگر اوپک تصمیم به یک کاهش عرضه بیشتر در نشست پیش‌رو بگیرد، یک سنت دیرینه را زیر پا گذاشته است؛ چراکه این سازمان معمولا منتظر ظهور یک مازاد عرضه می‌‍‌نشیند و بعد از ظهور به آن پاسخ می‌دهد. در واقع اوپک به پدیدار شدن مازاد عرضه واکنش نشان می‌دهد نه اینکه با کاهش عرضه مانع از ایجاد مازاد عرضه شود. در این خصوص دیرک بروور، مدیر آراس انرژی گروپ گفته است: «امیدوارم اوپک سنت خود را بشکند. این سازمان واکنشی اقدام می‌کند نه پیشگیرانه.» اما زمانی که اعضای اوپک در دسامبر سال جاری در ساختمان این سازمان در وین گرد هم می‌آیند، احتمالا خیلی دشوار خواهد بود که از بازار سیگنالی مبنی بر هرگونه کاهش بیشتر تولید برای مقابله با مازاد عرضه دریافت کنند. چراکه با وجود قیمت‎های پایین نفت، در ماه‌های اخیر بازار محکم‌تر شده و مازاد عرضه‌ فعلا رفع شده است، این موضوع هرگونه اقدام برای جلوگیری از بازگشت مازاد عرضه را غیرضروری می‌کند. آن‌طور که آخرین گزارش این سازمان نشان می‎دهد، موجودی انبارهای نفتی در سه ماه سوم، با بیشترین کاهش طی یک دهه گذشته مواجه بوده است. میزان نفت این ذخایر ۲۲۸ میلیون بشکه کاهش یافته که تحت تاثیر تقاضای قوی برای نفت در تابستان و افت تولید در ایران، ونزوئلا و عربستان رخ داد.

اوپک در گذشته بارها به دلیل کند عمل کردن در بازار نفت مورد انتقاد قرار گرفته است. در این زمینه می‌توان به چند برهه حساس که در سال‌های اخیر رخ داده اشاره کرد. هنگامی که اوپک پلاس در سال ۲۰۱۶ تشکیل شد، موجودی ذخایر نفتی کشورهای عضو شورای همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) به ۳۰۰ میلیون بشکه بیشتر از سطح نرمال خود رسیده و همچنان با سرعت ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز در حال رشد بودند. این موضوع به شکل گرفتن اتحاد در اوپک و توافق کاهش عرضه منجر شد. حتی توافق کنونی نیز در اواخر سال ۲۰۱۸ زمانی منعقد شد که عرضه نفت ۷/ ۲ میلیون بشکه بیشتر از سطح تقاضا بود.با این حال به اعتقاد کارشناسان قیمت‌های پایین نفت می‌تواند به‌عنوان یک اهرم موثر برای تغییر عادت در اوپک عمل کند. قیمت نفت برنت در عرض ۶ ماه ۲۰ درصد کاهش یافته و در ماه‌های اخیر در محدوده ۶۰ دلار نوسان کرده است. این رقم بسیار کمتر از قیمت مورد نیاز کشورهای صادرکننده نفت برای تامین بودجه‌هایشان است.

فرار از نشست‌های پرتنش

زمانی که مازاد عرضه شکل می‌گیرد، اعضای این سازمان به سختی تمایل پیدا می‎کنند که فداکاری کرده و تولیدات خود را کاهش دهند. چراکه کاهش عرضه می‌تواند اثر هرگونه افزایش احتمالی قیمت نفت را در درآمد این کشورها خنثی کند. از سوی دیگر اینکه هر کشور عضو چه مقدار از تولیدات خود کم کند و تا چه میزان به توافق کاهش تولید پایبند باقی خواهند ماند، همواره یک چالش بزرگ در اوپک بوده و موضوعی است که بارها نشست‌های این سازمان را به تنش کشانده است. از این رو آراس انرژی بورور می‌گوید: برای اوپک بسیار ساده‎‌تر است که نسبت به تحولات بازار بی‌عمل باقی بماند و هرگونه پیش‌بینی از ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت را انکار کند. اوپک سعی می‌کند بعد از رخ دادن مازاد عرضه در بازار راه چاره‌ای برای آن بیابد نه اینکه پیش از رخ دادن آن به پیشواز مازاد عرضه برود و با نشست‌ها و مذاکرات طولانی برای کاهش عرضه مواجه شود. کندی در تصمیم‌گیری و اقدام در اوپک تنها به زمانی که بازار با مازاد عرضه مواجه است، مربوط نیست. در شرایط کمبود عرضه نیز این سازمان به کندی وارد عمل شده است. در سال ۲۰۰۸ متناسب نبودن عرضه با رشد تقاضا موجب شد که قیمت‌ها به ۱۴۷ دلار در هر بشکه برسد، در صورتی که اوپک به موقع عمل می‎کرد قیمت‌ها تا این سطح افزایش نمی‌یافت. همین کندی در نهایت به زیان اوپک تمام شد. رشد شدید قیمت نفت به فرو رفتن جهان به رکود اقتصادی کمک کرد و در نهایت نیز تا پایان همان سال قیمت‌ها افت شدیدی را تجربه کردند. حال باید منتظر ماند و دید در نشست دسامبر آیا اوپک تصمیم به زیرپا گذاشتن سنت‌ها خواهد گرفت یا خیر؟