"صندوق‌ها" و نهادهای متخلف

به گزارش می متالز، توصیه اکثر کارشناسان بازار سرمایه به سرمایه گذارانی که آشنایی چندانی با روش‌های تحلیل سهم‌ها و روندهای بازار ندارند، سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.

صندوق‌ سهامی، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بوده که عمده سبد دارایی آن را سهام شرکت‌های بورسی تشکیل می‌دهد.

به بیان دیگر صندوق‌های سهام به صندوق‌هایی اطلاق می‌شوند که حداقل ۷۰ درصد ترکیب دارایی‌های خود را در سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس یا بازار اول فرابورس سرمایه‌‌گذاری می‌کنند؛ البته اخیرا تغییراتی در مقررات بازار پایه اعمال شده و گویا صندوق های سهامی امکان تخصیص بخشی از پرتفوی خود به سهم های بازار پایه را نیز دارند.

این صندوق‌ها در ایران با توجه به تعداد واحدهایی که مجاز به انتشار هستند، به دو دسته بزرگ و کوچک و از نظر شیوه معامله به قابل معامله در بورس (ETF) و غیر قابل معامله تقسیم‌بندی می‌شوند؛ ارزش اسمی هر واحد (Unite) سرمایه‌گذاری در صندوق های غیر قابل معامله معادل یک‌میلیون ریال و در صندوق های قابل معامله(ETF) 10 هزار ریال است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام حداقل ۷۰ درصد منابع مالی خود را در سهام شرکت‏‌ها در بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌‏کنند؛ بنابراین ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها در مقایسه با صندوق‌های با درآمد ثابت بیشتر و همچنین احتمال کسب بازدهی بالاتر در این نوع صندوق‌ها نیز بیشتر است. این مدل سرمایه گذاری مناسب افرادی است که دارای قدرت ریسک‌پذیری بالاتری بوده، دید بلندمدت به سرمایه گذاری خود داشته و درعین‌حال تخصص و یا فرصت کافی برای سرمایه‌گذاری در بورس را ندارند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی در استراتژی سرمایه‌گذاری خود با یکدیگر متفاوت هستند و ممکن است محافظه‌کارانه، میانه‌رو یا ریسک پذیر باشند و استراتژی هر صندوق معمولا در امیدنامه قید شده است.

با گذشت زمان هرچه عملکرد صندوق موفق‌تر بوده و سودآوری بیشتری داشته باشد، ارزش واحدهای آن صندوق هم افزایش پیدا می‏کند و در مقابل اگر صندوق عملکرد مناسبی نداشته باشد، ممکن است ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق رشد مناسبی نداشته و حتی کاهش هم داشته باشد.

با توجه به ورود نقدینگی به بازار سرمایه و اهمیت بیشتر آشنایی با سرمایه گذاری از طریق صندوق ها، خبرنگار ما در گفتگویی مفصل با مدیران صندوق سرمایه گذاری سرو سودمند مدبران با نماد «سرو» (صندوق سرو سودمند مدبران از جمله صندوق های سهامی قابل معامله در بورس ) (ETF است که در 18 خرداد سال جاری طی 5 روز پذیره نویسی وارد بازار شد و طی ماه گذشته جزو 5 صندوق برتر از نظر بازدهی ماهانه است) به بررسی بیشتر جایگاه صندوق های سرمایه گذاری سهامی در بازار سرمایه کشور و نقاط ضعف و قوت سرمایه گذاری از طریق این صندوق ها پرداخته که چکیده ای از این گفتگو را می خوانید.

سوال: مهمترین مزیت سرمایه گذاری از طریق صندوق های سهامی در بازار سرمایه چیست؟

رضا درخشان فر مدیرعامل صندوق سرمایه گذاری سرو مدبران:
مهمترین مزیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، توجه به تئوری پرتفولیو است؛ در سرمایه‌گذاری‌های شخصی، احتمالا چند سهم مورد علاقه در سبد سرمایه‌گذاری‌ها جای می‌گیرد ولی مدیران پرتفوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معمولا مجموعه‌ای از دارایی‌ها را انتخاب می‌کند که در روندهای «صعودی بازار» و در «روندهای نزولی»، ریسک‌های بازار را پوشش دهد؛ به عبارتی، به دلیل تنوع دارایی‌های پرتفوی صندوق‌ها، حتی اگر گروه خاصی از سهم‌های بازار دچار ریزش قیمت شوند، سایر سهم های پرتفوی، این ریسک را پوشش خواهند داد.

یکی از اسناد اصلی صندوق‌ها، امیدنامه هر صندوق است؛ امیدنامه سندی بوده که بر اساس آن مدیران صندوق ملزم به رعایت حد نصاب‌هایی که در امیدنامه تدوین شده و به تایید سازمان بورس رسیده، عمل کنند و تصمیم بگیرند در چه دارایی‌هایی و به چه میزان، سرمایه‌گذاری کنند؛ در تدوین امیدنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری، تلاش شده حد نصاب‌هایی تعریف شود که ریسک سرمایه‌گذاری را به حداقل برساند؛ سرمایه‌گذاران می‌توانند با مطالعه امیدنامه هر صندوق، صندوقی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند که ساختار امیدنامه آن صندوق با سلیقه سرمایه‌گذار، مطابقت بیشتری داشته باشد.

یونس جداری مدیر توسعه کسب و کار شرکت مشاور سرمایه‌گذاری مدبران هما:
یکی از نقاط قوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شفافیت این صندوق‌ها است. فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و توسط نهادهای معتمد اداره می‌شوند و کلیه کارشناسان و مدیران صندوق‌ها توسط سازمان بورس تایید صلاحیت شده‌اند.

ارکان متعددی از جمله متولی و نیز حسابرس معتمد سازمان بورس به طور مستمر بر فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری نظارت دارند و عملکرد صندوق‌ها را نمی‌توان با برخی نهادها که گاهی تخلفاتی داشته و مشکلاتی ایجاد کرده اند، مقایسه کرد. ضمن اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری همچون ناشران بورسی موظفند گزارش عملکرد ماهانه و وضعیت پرتفوی، و همچنین صورت‌های مالی حسابرسی شده ۶ ماهه و ۱۲ ماهه خود را منتشر کنند. علاوه بر این صندوق‌ها می‌بایست هر رویداد با اهمیتی را رسما به اطلاع دارندگان یونیت‌های سرمایه‌گذاری برسانند. به این ترتیب، شفافیت در صندوق‌ها آنقدر بالاست که جایی برای نگرانی سرمایه‌گذاران وجود ندارد.

سوال: وضعیت صندوق های سرمایه گذاری سهامی در کشور به چه صورت است؟ آیا این صندوق ها به جایگاه واقعی خود دست یافته اند؟

سید علی هاشمی فشارکی مدیر تحلیل شرکت مشاور سرمایه گذاری مدبران هما:

به طور کلی دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام حدود ۴۵۰۰ میلیارد تومان بوده که در مقابل ارزش کل بازار، رقم بسیار اندکی بوده و می‌توان گفت تقریبا ۰.۴ درصد بازار سهام را تشکیل می‌دهند (۴۵۰۰ میلیارد نسبت به ۱، ۱۰۵ هزار میلیارد). این در حالی است که در بورس‌های جهانی حدود ۴۰ درصد سهم‌ها در اختیار صندوق‌های سرمایه گذاری بوده و این، نشان از میزان مشارکت بالای سرمایه گذاران در بازار سرمایه از طریق صندوق‌های سرمایه گذاری دارد.

سوال: آیا با ورود نقدینگی جدید به بازار سرمایه، صندوق های سهامی هم مورد اقبال بازار واقع شده اند؟

هاشمی: با توجه به رشد چشمگیر صدور کدهای جدید معاملاتی، حجم ورود نقدینگی در ۳ ماه اخیر هم افزایش چشمگیری داشته؛ اما جریان ورود نقدینگی به صندوق های سرمایه گذاری متناسب با رشد نقدینگی بازار، رشد نکرده است.

سوال: دلیل عدم اقبال سرمایه گذاران به ابزارهای سرمایه گذاری غیرمستقیم همچون صندوق های سرمایه گذاری سهامی چیست؟ ایراد کار از کجاست؟

هاشمی: یکی از نقاط ضعف بازار سرمایه کشور ما، عدم آموزش و آشنایی سرمایه گذاران با ریسک های بازار سرمایه و ضرورت سرمایه گذاری غیرمستقیم از طریق صندوق های سرمایه گذاری و سبدگردان ها است.

در سال ۲۰۰۸ (زمان ریزش بورس آمریکا) تا ۲۰۱۴ تقریبا ۶۰۰ میلیارد دلار پول سهامداران خرد از بازار خارج شد و وارد صندوق های سرمایه شد. متاسفانه سرمایه گذاران تا وقتی بابت سرمایه گذاری مستقیم و غیر حرفه ای خود ضربه نخورند، اهمیت سرمایه گذاری با استفاده از ابزارهایی مانند صندوق های سرمایه گذاری را درک نخواهند کرد.

سهامداران باید بدانند که روند مثبت بازار سرمایه همیشگی نیست و تجربه نشان داده شاید در کوتاه مدت سهامداران کم تجربه بتوانند بازدهی مناسبی از بازار سرمایه کسب کنند؛ اما در بلندمدت حتما بازدهی سرمایه گذاری مستقیم سهامداران کم تجربه کمتر از رشد بازار خواهد بود.
بر اساس یک گزارش، در ۲۰ سال اخیر میانگین بازدهی سهامدارانی که به طور مستقیم در بازار سرمایه آمریکا سرمایه گذاری کرده بودند، کمتر از ۳ درصد بوده؛ ولی میانگین رشد شاخص بورس آمریکا ۵.۶ درصد بوده است.

سؤال: سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه در روند‌های نزولی چطور از ریسک سرمایه‌گذاری خواهد کاست؟

هاشمی: همان‌طور که صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، هر یک پرتفوی متفاوتی داشته و تمام صندوق‌ها بازدهی یکسانی ندارند، در دوره‌های ریزشی هم ریسک صندوق‌ها یکسان نیست؛ با توجه به اینکه پرتفوی هر صندوق توسط تیمی از تحلیلگران انتخاب‌شده، با در نظر گرفتن اینکه بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری معمولاً در بلندمدت، بیش از سرمایه‌گذاری مستقیم سهامداران خرد است، در دوره‌های منفی و ریزشی هم ریسک کمتری داشته و افت کمتری را متحمل خواهند شد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، عمدتاً در سهم‌های بزرگ و بنیادی و سود ساز بازار، سرمایه‌گذاری کرده‌اند و در منفی‌های بازار، دغدغه کمتری بابت افت قیمت‌ها دارند. سهم‌های با P/E پایین، جای ریزش قیمت زیادی هم ندارند. ضمن اینکه به‌منظور کاهش ریسک صندوق‌ها، هر صندوق در هر سهم، حداکثر ۱۰ درصد و در هر صنعت، حداکثر ۳۰ درصد امکان سرمایه‌گذاری و خرید سهام دارد.

سؤال: بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی به‌طور متوسط چقدر است؟

هاشمی: میانگین بازدهی ماهانه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام در ماه گذشته، ۷.۸ درصد بوده؛ ولی رشد شاخص ۷.۳ درصد بوده است؛ بنابراین می‌توان گفت بازدهی ماهانه صندوق‌ها بیش از رشد شاخص کل بوده است.

میانگین بازدهی صندوق‌ها در ۶ ماه گذشته، ۵۸ درصد بوده که در مقایسه با بازار‌های موازی مانند ارز و طلا و مسکن و بانک بازدهی بسیار مطلوبی بوده است. اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این میزان بازدهی در دوره‌های بعد هم تکرار خواهد شد یا نه.

سؤال: دارندگان یونیت‌های صندوق‌ها، به‌راحتی امکان نقد کردن واحد‌های سرمایه‌گذاری رادارند؟

درخشان فر: یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای نقد شوندگی بالای بوده علی‌الخصوص صندوق‌های قابل معامله (ETF) که امکان معامله در بازار ثانویه رادارند.

هاشمی: نقد شوندگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری معمولاً بالاتر از سهم‌های بازار است و سرمایه‌گذاران مشکلی بابت نقد کردن یونیت‌های سرمایه‌گذاری خود ندارند؛ بنابراین اگر احتمالاً بازار روند منفی به خود بگیرد و بعضی سهم‌ها در صف‌های فروش قفل شوند، دارندگان یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری راحت‌تر از سهامداران سهم‌های ریزشی، امکان نقد کردن سرمایه خود رادارند.

سؤال: سرمایه‌گذاران چطور می‌توانند از جزییات معاملات صندوق‌ها اطلاع یابند؟

هاشمی: صندوق‌های سرمایه‌گذاری موظف‌اند ظرف ۱۰ روز بعد از پایان هرماه، پرتفوی دارایی‌ها و جزییات معاملات ماه گذشته خود را افشا کنند.

سؤال: در صورت اقبال سرمایه‌گذاران به ابزار‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار، آیا صندوق‌ها ظرفیت جذب نقدینگی بالا رادارند؟

درخشان فر: صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران ساختار نامحدود و تعدیل‌پذیر (open_end)) دارند و این به آن معنا است که در هر زمان امکان بزرگ‌تر شدن و پذیرش پول جدید را داشته و محدودیتی در پذیرش نقدینگی جدید ندارند.

سؤال: چطور می‌توان مردم را به سمت سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در بازار سرمایه سوق داد؟

درخشان فر: به‌منظور توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، باید اقدامات ترویجی صورت بگیرد. فاصله گرفتن ابزار‌های سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در بازار سرمایه از شرکت‌های کارگزاری، ازجمله اتفاقات مثبت چند سال اخیر بوده است. (البته بعضی شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری موفقی را مدیریت می‌کنند) قطعاً با ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبد گردان جدید در بازار سرمایه و گروه‌های حرفه‌ای در این نهادها، سرمایه‌گذاری در بورس تهران حرفه‌ای‌تر انجام خواهد شد.

جداری: ساختار نهاد‌های مالی در چند سال اخیر، بیش از قبل برای سرمایه‌گذاران قابل‌درک بوده و سهامداران نسبت به قبل، شناخت بهتری از ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبد گردان‌ها، تأمین سرمایه‌ها و... دارند. اما اگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به جایگاه واقعی خود برسند، گام بزرگی در راستای توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و رشد بازار سرمایه صورت گرفته است.

این مهم درگرو اطلاع‌رسانی دقیق و ارائه داده‌های صحیح از عملکرد صندوق‌ها است. هر سرمایه‌گذار در زمان سرمایه‌گذاری باید درک و چشم‌انداز مناسبی نسبت به میزان ریسک آن سرمایه‌گذاری در کنار سود و عایدی آن داشته باشد و سرمایه‌گذاری مستقیم توسط سهامداران تازه‌وارد، پر ریسک‌ترین کار ممکن خواهد بود، بهتر است سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری حرفه‌ای از طریق ابزار‌هایی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سوق دهیم.

هاشمی: آموزش فرهنگ‌سازی در این زمینه باید توسط سازمان بورس و سایر نهاد‌های مالی بازار سرمایه صورت بگیرد.
حضور مردم در بازار سرمایه ما نسبت به سایر کشور‌ها بسیار ضعیف است. برای مثال در آمریکا حدود ۵۶ تا ۶۰ درصد مردم، کد بورسی دارند. اگر سازوکار مناسبی در نظر گرفته شود، می‌توان مردم را به سمت بازار سرمایه سوق داد، مشروط بر آنکه آموزش و فرهنگ‌سازی صحیحی صورت گیرد. حضور مردم در بازار سرمایه اقدام کاملاً مثبتی بوده و ترغیب آن‌ها به ورود به این بازار ضرورت دارد؛ اما به شرطی که اقدام به سرمایه‌گذاری مستقیم نکرده و حرفه‌ای‌تر عمل کنند.