صنعت دیرگداز ایران، از فرصت‌ها تا چالش ها

به گزارش می متالز، مصرف نسوز در کشور به حدود ۴۱۰ هزار تن رسیده که ۷۰هزار تن آن از طریق واردات تامین شده است. البته موضوع قابل‌توجه در صنعت نسوز بررسی وضعیت مصرف‌کنندگان است که با فراز و فرود این صنعت را دچار افت‌وخیز می‌کنند.

وضعیت جهانی فولاد در دهه گذشته

در سومین همایش و نمایشگاه صنعت دیرگداز ایران که هفته گذشته برگزار شد، سیروس روشنفکر مدیرعامل شرکت تجهیز مواد پیشگام به بررسی وضعیت صنعت نسوز و همچنین بررسی وضعیت مصرف‌کنندگان این ماده راهبردی پرداخت و چالش‌های فرآروی این صنعت را مطرح کرد. روشنفکر اظهار کرد: صنعت دیرگداز با ۳ حوزه مهم در ارتباط است و مصرف‌کنندگان اصلی این صنعت صنایعی چون فولاد، سیمان و شیشه را شامل می‌شود، اما در حقیقت نیروی محرکه صنعت دیرگداز فولاد است و پس از آن صنایع سیمان و شیشه قرار دارند. از این‌رو بررسی وضعیت این صنایع چه در سطح بین‌الملل و چه در سطح داخلی می‌تواند برای این صنعت راهبردی، بسیار راهگشا باشد. روشنفکر در ادامه گفت: در سطح بین‌المللی صنعت فولاد به‌عنوان نخستین مصرف‌کننده نسوزها در مدت ۱۰ سال گذشته فراز و فرودهای بسیاری داشته است. وی در ادامه افزود: تولید فولاد در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۸۴ و ۱۳۸۵خورشیدی) به‌دلیل رکود جهانی با رشد منفی و رکود همراه بود، اما از سال ۲۰۰۹م (۱۳۸۶) با رشد تولید فولاد روبه‌رو بودیم که دلیل آن افزایش تولیدات چین است. تولید فولاد در این سال‌ها رشد ۱۵ تا ۱۶درصدی را تجربه کرده است. این افزایش رشد به‌طور نسبی تا سال ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۲خورشیدی) ادامه داشت، ولی از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴خورشیدی) در حد صفر بود. پس از آن فولاد، رشد منفی داشت، اما در امسال میلادی تولید فولاد در سراسر دنیا به‌جز کشورهای سی‌آی‌اس با رشد مثبت همراه بوده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، تولید فولاد به ۱ میلیارد و ۶۸۰ میلیون تن برسد. در این بین بیشترین سهم تولید فولاد مربوط به چین است که در طول این سال‌ها نیمی از تولید جهانی فولاد مربوط به این کشور بوده است، اما در سال‌هایی که دنیا رشد منفی را در تولید فولاد تجربه می‌کرد، در منطقه خاورمیانه، آسیا و اقیانوسیه تولید فولاد روندی مثبت داشته است.

وضعیت صنعت سیمان و شیشه در جهان

این فعال صنعت دیرگداز در ادامه به وضعیت صنعت سیمان جهان پرداخت و در این باره گفت: یکی از صنایع تعیین‌کننده در صنعت دیرگداز میزان مصرف آن در صنعت سیمان است، برعکس روند روبه‌رشد تولید فولاد در تمام این سال‌ها، صنعت سیمان رشدی ثابت و یا اندک داشته است؛ به این دلیل که دو کشور چین و هند به زیرساخت‌های خود پرداخته‌اند و در نتیجه فولاد رشد مثبت داشته است. روشنفکر ادامه داد: صنعت سیمان در ۱۵ سال گذشته با رشد متوسط ۴/۴درصدی روبه‌رو بوده، این در حالی است که رقم رشد اقتصادی در این بازه زمانی حدود ۳درصد بوده است. در کل همیشه صنعت سیمان بالاتر از رشد اقتصادی در دنیا عمل کرده است. چین نیز یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان سیمان در جهان به‌شمار می‌رود که البته ۵۱درصد سیمان نیز در چین مصرف می‌شود. آسیا نیز به‌جز کشورهایی چون چین، هند و ژاپن حدود ۲۱/۷درصد تولید سیمان را در اختیار دارد. وی افزود: از آنجا که سیمان جزو صنایع محلی به‌شمار می‌رود، امکان صادرات آن چندان فراهم نیست. بیشتر از ۸ تا ۱۰درصد این تولید به صادرات اختصاص می‌یابد، اما برای کشوری همچون ایران کشورهای همسایه برای صادرات سیمان گزینه‌های مناسبی هستند. پاکستان یکی از بزرگترین صادرکنندگان جهان است و رتبه ششم جهانی را به خود اختصاص داده، از این‌رو اگر به صادرات نسوز می‌اندیشیم کشوری مانند پاکستان می‌تواند گزینه مناسبی برای آن باشد. روشنفکر درباره صنعت شیشه نیز بیان کرد: وضعیت تولید شیشه جهانی نیز برای نسوز مهم به‌شمار می‌آید. در این صنعت نیز تا امسال میلادی با رشد دائمی روبه‌رو بوده‌ایم و به‌نظر می‌رسد حجم تولید شیشه دنیا به بیش از ۲۲۰میلیون تن برسد.

مصرف دیرگدازها در جهان

روشنفکر درباره مصرف دیرگداز در سطح جهانی گفت: میزان مصرف دیرگداز در دنیا براساس صنایع مصرف‌کننده از سال ۲۰۰۲ میلادی (۱۳۸۱ خورشیدی) ۲۲/۹ میلیون تن بوده که برآورد می‌شود این رقم تا دوبرابر افزایش یابد که ۲۰/۷ میلیون تن از این حجم در صنعت فولاد استفاده می‌شود. وی ادامه داد: میزان مصرف نسوز براساس منطقه در امریکای شمالی و در اروپای غربی کاهش یافته، اما در آسیا و اقیانوسیه این عدد افزایش یافته است. در امریکای لاتین میزان مصرف دو برابر شده و در اروپای‌شرقی ثابت باقی مانده، اما در افریقا و خاورمیانه رشد چشمگیری داشته است.

بررسی وضعیت صنعت نسوز در ایران

این فعال صنعت دیرگداز درباره وضعیت صنعت نسوز در ایران عنوان کرد: قبل از پرداختن به صنعت نسوز باید یک شمای کلی از وضعیت اقتصادی کشور را در چند سال گذشته ارائه کرد. تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۵ میلادی(سال ۱۳۹۴) ۳۹۳/۷ میلیارد دلار بوده که برای امسال به ۴/۳ درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود برای سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) به ۵/۲ درصد برسد. با این آمار پیش‌بینی می‌شود که ما باید بودجه‌هایی را برای پروژه‌های عمرانی اختصاص دهیم تا این امر سبب شود مصرف فولاد و سیمان نیز افزایش پیدا کند و به‌تبع میزان مصرف دیرگدازها نیز افزایش یابد.
روشنفکر ادامه داد: تولید فولاد از سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۳) در ایران تا سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۶) به ۱۷/۹ میلیون تن بوده که با رشد صددرصد همراه بوده است. در این فواصل زمانی فولاد با رشد بالایی همراه بوده اما از سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) این رشد ثابت مانده است. اما در ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) به ۲۰۱۶ (۱۳۹۶) با رشد ۱۰درصدی همراه بوده که در امسال این رشد به ۱۶درصد خواهد رسید.
وی درباره وضعیت سیمان در کشور عنوان کرد: اما صنعت سیمان به‌خوبی صنعت فولاد در کشور رشد نکرده است. البته در ابتدا این صنعت با سرعت بالایی حرکت کرده اما در سال ۲۰۱۲ میلادی(۱۳۹۱) این رشد کاهش یافته است به‌طوری‌که در این فاصله زمانی حدود ۲۵درصد از تولید سیمان کشور را از دست داده‌ایم یعنی هر سال به‌طور متوسط حدود ۹درصد از سیمان ما کاهش تولید پیدا کرده است. روشنفکر درباره رشد صنعت شیشه در کشور عنوان کرد: در صنعت شیشه رشد همواره روند مثبتی را طی کرده است و از ۱/۲ میلیون تن به ۲/۲ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) رسیده‌ایم و برای امسال نیز ۲/۴ میلیون تن تولید خواهیم داشت.

وضعیت نسوزهای ایرانی

روشنفکر درباره وضعیت واحدهای نسوز در داخل کشور عنوان کرد: درحال‌حاضر ۶۱ واحد نسوز در داخل کشور موجود است که از این ۶۱ واحد ۹ واحد جزو واحدهای بزرگ به‌شمار می‌روند که ظرفیت تولید آنها بالای ۲۰هزار تن و ۷ واحد بین ۱۰ تا ۲۰هزار تن و ۴۵ واحد کمتر از ۱۰هزار تن است. جمع ظرفیت این ۶۱ واحد حدود ۶۰۰هزار تن است که در سال گذشته حدود ۳۴۰هزار تن تولید داشته‌اند و مصرف نسوز در کشور حدود ۴۱۰ هزار تن است که ۷۰هزار تن آن از طریق واردات تامین می‌شود. وی ادامه داد: اگر برنامه صنایع مصرف‌کننده را بخواهیم در آینده رصد کنیم در سال ۲۰۱۶ میلادی(۱۳۹۵) تولید فولاد ۱۷/۹ میلیون تن و در سیمان ۵۴ میلیون تن بوده است. اما برای سال ۱۴۰۴ میلادی براساس اسناد بالادستی برنامه‌ریزی شده است که البته باید دید واقع‌بینانه‌تری به این اعداد پیش‌بینی‌شده داشته باشیم. برای صنعت فولاد با توجه به رشد ۹ تا ۱۰درصدی در مدت ۲۰ سال گذشته این عدد به ۳۴ میلیون تن خواهد رسید و در صنعت سیمان دسترسی به ۱۲۰ میلیون تن با توجه به اینکه حدود ۸۷میلیون تن ظرفیت نصب‌شده داریم عدد دور از دسترسی نخواهد بود. اما برای صنعت آلومینیوم که ۱/۲میلیون تن برنامه‌ریزی شده است به نظر می‌رسد دسترسی غیرممکن خواهد بود. برای ۸۰۰هزار تن تولید مس نیز باید تجدیدنظر شود. در صنعت پتروشیمی هم با توجه به پروژه‌های در دست، رسیدن به افق چشم‌انداز دور از ذهن نیست.

چالش‌های صنعت دیرگداز در ایران

همچنین روشنفکر با اشاره به چالش‌های صنعت نسوز در حال و آینده کشور عنوان کرد: با توجه به شاخصه‌هایی که در صنعت نسوز بیان کردیم یکی از چالش‌های اصلی تعدد واحدهای موجود در کشور است. درحال‌حاضر باوجود ۶۱ واحد، حدود ۳۴۰هزار تن تولید داریم، این عدد به‌طور متوسط برای برخی واحدها به حدود ۵ تا ۶هزار تن تولید می‌رسد که این عدد برای تولید این صنعت منطقی به‌شمار نمی‌رود. براساس مطالعات، ۵۵درصد از تولید دیرگدازها در ۸ واحد اتفاق می‌افتاد و بسیاری از واحدها ظرفیت بسیار پایینی دارند. وی ادامه داد: دومین چالش صنعت دیرگداز، نبود توازن در تولید و مصرف است. ما ۶۰۰هزار تن تولید و در مقابل ۴۱۰ هزار تن مصرف داریم و این فاصله منطقی نیست و همین موضوع سبب تنش در بازار می‌شود. به‌دلیل نبود تعادل بین عرضه و تقاضا رقابت شدیدی بین شرکت‌ها ایجاد شده که این رقابت نه از نوع کیفیت بلکه از نوع نرخ است. وی خاطرنشان کرد: چالش دیگر صنعت نسوز سوددهی بسیار پایین آن است. سوددهی در این صنعت کمتر از ۱۰درصد است و این موضوع سبب می‌شود که واحدها برای سرمایه‌گذاری در آینده و بروز کردن تجهیزاتشان با مشکل روبه‌رو شوند. روشنفکر گفت: صنعت نسوز با چالش مواد اولیه نیز روبه‌رو است، به‌جز آلومینوسلیکا و مقداری منیزیت در سایر مواد اولیه چه در بوکسیت و چه در آلومینا و غیره باکمبود روبه‌رو هستیم. حتی منیزیتی که در اختیار داریم در گریدهای مختلف ۵۰درصد میزان مصرف کشور را پوشش می‌دهد و بقیه آن را وارد می‌کنیم. از این‌رو باید برای چشم‌انداز این صنعت به‌دنبال منابع مطمئنی باشیم که در کشور وجود دارد. همه در این صنعت به دولومیت فکر کرده‌اند، اما هیچگاه سرمایه‌گذاری مناسبی در این زمینه نشده است. وی در ادامه تصریح کرد: چالش دیگر موضوع بهره‌وری است. یکی از مشکلات این صنعت به ماشین‌آلات خارج از رده‌ای برمی‌گردد که در کارخانه‌ها مشغول به کار هستند که امکان تولید مناسب و کیفی برای مجموعه‌ها را ندارند. موضوع دیگر پایین‌بودن بهره‌وری نیروی انسانی است. در برخی کارخانه‌ها تولید به ازای یک نفر حدود ۱۷۰ تن است اما به‌طور متوسط در کشور به ازای هر نفر این آمار به ۸۵تن می‌رسد که با میانگین‌های کشورهای توسعه‌یافته فاصله دارد. در این کشورها میانگین تولید به ۲۲۰ تا ۲۵۰ تن به ازای هر نفر می‌رسد. اگرچه نیروی انسانی ارزان یکی از نقاط قوت ماست، اما با این میزان پایین از بهره‌وری نیروی انسانی دیگر چندان هم ارزان نیست. روشنفکر گفت: دیگر چالش موجود در صنعت نسوز بالا بودن مصرف انرژی در کشور ماست. میزان انرژی که در صنعت نسوز مصرف می‌کنیم حدود دو برابر میانگین جهانی است و اگر مصرف انرژی ارزان دوبرابر شود، دیگر ارزان نخواهد بود. وی درباره چالش‌های آینده صنعت نسوز عنوان کرد: در آینده چالش‌هایی از نوع دیگر برای صنعت نسوز اتفاق می‌افتد، درحال‌حاضر در بازار موضوع عرضه و تقاضا را داریم، اما زمانی که مصرف ما به حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰هزار تن برسد ممکن است بازار کشش لازم را داشته باشد، ولی ممکن است بحث رقابت در نرخ نیز روی دهد. ازسوی دیگر بحث تامین مواد اولیه هم است که اگر نتوانیم مواد جایگزین مناسب و مطمئنی داشته باشیم، به‌مراتب نسبت به امروز این مشکل تشدید می‌شود. روشنفکر در پایان تاکید کرد: بحث نوآوری، فناوری و تحقیقات در این صنعت مهم است، البته در جهان تحقیق و توسعه (R&D) سرمایه‌گذاری کمتری در این صنعت انجام شده و تنها کشوری که تحقیقاتی در این صنعت انجام داده چین است. درحالی‌که نیازهای مشتریان و نوع تغییر در مواد مصرفی مواردی است که باید درباره آن مطالعه کرد، چراکه دنیا به سمت تولید نسوزهای ویژه رفته و این نسبت ۴۰ به ۶۰ است؛ یعنی ۴۰درصد تولید معمولی و ۶۰درصد تولید ویژه دارند، اما در کشور ما بیشتر تولیدکنندگان به سمت تولید نسوزهای شکل‌دار (معمولی) پیش رفته‌اند و تمامی این موارد و نیازسنجی‌ها از دل تحقیق بیرون خواهد آمد.