گنجینه فراموش شده ایران!

به گزارش می متالز، طبق آمارها ایران با استخراج سالانه ۱۲ میلیون تن سنگ تزیینی و ساختمانی در بین پنج کشور اول تولیدکننده این محصول در جهان قرار دارد. آماری که بازگوکننده بازار بسیار بزرگ سنگ ایران است.

اما در سال‌های اخیر کشورهایی همچون ترکیه، مصر و حتی تونس گوی سبقت را از کشور ما ربوده‌ و جایگاه ثابتی را در رده‌بندی جهانی به‌دست آورده‌اند. در خاور دور نیز کشورهایی همچون کره جنوبی، تایوان، اندونزی و مالزی با کمترین تنوع سنگ معدنی، سهم بازار بزرگ‌تری نسبت به ایران در تجارت جهانی سنگ کسب کرده‌اند.

قابل‌تأمل است که باوجود تنوع شایان ‌توجهی که از لحاظ سنگ‌های تزئینی در ایران وجود دارد و نیز با توجه به هزینه استحصال و فرآوری پایین در برابر رقم بالای مصرف آن در بازارهای جهانی، میزان و سهم ایران از صادرات این محصول چه به‌صورت خام و چه فرآوری شده بسیار اندک است. تا جایی که گفته می‌شود سهم جهانی صادرات سنگ ایران کمتر از نیم درصد است، درصورتی‌که کمتر کشوری در جهان از نظر تعداد و تنوع سنگ‌های تزئینی ذخایری مانند ایران دارد.

صنعت سنگ اصفهان

اصفهان از جمله استان‌های دارای معدن سنگ است که با حدود ۳۰۰  معدن سنگ و بیش از یک هزار و ۸۰۰ کارخانه فرآوری در آن یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ‌های تزئینی در کشور به شمار می‌آید همچنین سنگ‌بری‌هایش حدود ۵۰ درصد از سنگ فرآوری شده موجود در بازار کشور را تأمین می‌کند.

حتی گفته می‌شود بدترین سنگ اصفهان در حد بهترین سنگ عمانی است، اما با این ویژگی‌ها همچنان در صادرات این محصول که می‌تواند جایگزین مناسبی برای صادرات نفت باشد، دچار ضعف هستیم به‌نحوی‌که باوجود استخراج هفت میلیون تن سنگ از معادن اصفهان که از بهترین و با کیفیت‌ترین سنگ‌ها محسوب می‌شود تاکنون از این مزیت و پتانسیل برای رونق صنعت سنگ استان استفاده‌ نشده است.

استانی که بنا به گفته ایرج موفق رئیس سازمان صمت اصفهان با ۳۳۷ معدن سنگ تزئینی، کلکسیونی از این محصول است که  با سرمایه‌گذاری ۲۷۴۳ میلیارد ریال و استخراج اسمی هفت میلیون تن و اشتغال ۴۹۹۶ نفر به‌عنوان قطب صنعت سنگ‌های تزئینی کشور شناخته‌شده و در دو بخش معدن و فرآوری فعالیت می‌کند و محصولات خود را به‌صورت خام و فرآوری شده برای استفاده در صنایع مختلف عرضه می‌کند.

کارشناسان و فعالان سنگ از مشکلاتی سخن می‌گویند که نشان از موانع مختلف در این بخش است. مشکلاتی که در بخش‌های صادرات، مصرف داخلی و فناوری فرآوری به‌روز سنگ ساختمانی وجود دارد. به طوری که در بخش صادرات به دلیل نبود حمایت‌های لازم از سوی دولتمردان کشورهایی دیگر همچون چین و هند بازار خارجی را به دست گرفته‌ و با نرخ تمام‌شده کمتر و کیفیت بهتر، این بازار را از دست صادرات سنگ ایران ربوده‌اند.

مشکل اساسی در قسمت فرآوری سنگ است

در بخش داخلی هم به دلیل رکود بازار ساختمان و ساخت‌وساز و جایگزین شدن محصولات دیگر به‌جای سنگ ساختمانی در داخل و نمای ساختمان، شاهد رکود هستیم. از لحاظ تکنولوژی و تجهیزات به روز نیز در سطح قابل قبولی قرار نداریم، تا آنجا که به گفته رسول رنجبران رئیس خانه معدن استان؛ "مشکل اساسی ما در قسمت فرآوری سنگ است که فرهنگ، ادبیات، دانش و فناوری ویژه‌ای دارد.

وی می افزاید: در این حوزه به سخت‌افزار، ماشین‌آلات و نرم‌افزار در کنار هم نیاز داریم. وقتی بهترین سنگ را از کوه بیرون بیاوریم باید بتوانیم آن را در سنگبری به اسلب تبدیل کرده و سایز مورد درخواست مشتری را آماده کنیم. در این حوزه اندازه‌ها در حد میکرو میلی‌ متر مهم هستند. اگر دستگاه‌ها دقت لازم را نداشته باشند نمی‌توانیم نیاز بازار را تامین کنیم و در عمل نشان داده‌ایم که به دلیل ضعف فناوری و دانش در بخش فرآوری مشکلات زیادی داریم."

چنین  کمبودها و ضعف‌هایی باعث آن شده است که در چند سال اخیر بخش معدن رکود سنگینی را تجربه کند به‌طوری‌که شاهد موجی از خروج فعالان از صنعت سنگ بوده‌ایم.

حال چه باید انجام داد تا چهارمین تولیدکننده سنگ جهان، بیستمین صادرکننده سنگ نباشد و این فاصله عددی به کمترین میزان خود برسد؟

جمشید مولایی رئیس انجمن معدن داران اصفهان در این‌باره می‌گوید: تولید سنگ‌های ساختمانی با دستگاه‌های ایرانی و کارگران ارزان‌قیمت خارجی و مدیریت ضعیف و ناکارآمد از موانع مهمی است که بر سر راه توسعه کیفی صنعت سنگ قرار دارد، به‌طوری‌که گاه کارفرماها به‌جای استفاده از محصول داخلی به سنگ‌های وارداتی روی می‌آورند.

گام نخست رفع چالش نیروی انسانی

وی می‌افزاید: با وجود این مشکلات، روشن است که در گام نخست باید چالش نیروی انسانی را در این صنعت حل کرد تا بتوان به شرایطی مطلوب دست‌ یافت. درواقع بدون گذر از این چالش مهم، امکان توسعه صنعت سنگ فراهم نخواهد شد. که این اتفاق با آموزش هدفمند نیروی انسانی برای افزایش دانش فنی آن‌ها انجام‌شدنی است.

مولایی در رابطه با رسیدن به اهداف صادراتی سنگ استان معتقد است حمایت دولت در ایجاد ترمینال صادراتی سنگ در استان، توسعه بازارهای هدف، شرکت و ایجاد نمایشگاه در خارج از کشور می‌تواند کمک مؤثری در راستای افزایش صادرات و رونق حوزه معدن و صنایع سنگ باشد و این فرایند بخش مهمی از اقتصاد و اشتغال استان را نیز تشکیل می‌دهد.

رئیس انجمن معدن داران اصفهان اظهار می‌کند: مشکل مهمی که در بخش معدن و صنعت سنگ وجود دارد کمبود شرکت‌های بین‌المللی معتبری است که دارای توانایی بازاریابی، بازارسازی و برندسازی برای محصولات معادن ایران باشد. ضمن آنکه موانع گمرکی ناشی از نبود عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و یا تعرفه‌های ترجیحی و نبود امکان حمایت از مالکیت معنوی بین‌المللی و برند از دیگر معضلات این صنعت است.

وی تصریح می‌کند: مشکلات بانکی که مربوط به تحریم‌های این سال‌هاست نیز از دیگر دغدغه‌های صنعت سنگ است که با تسهیل مقررات و ایجاد زیرساخت‌های اصلی ممکن می‌شود.

از گردونه رقابت عقب‌افتاده‌ایم

واقعیت آن است رکود بازار مصرف داخلی، سیاست‌های انقباضی و نبود نقدینگی و بازگشت نداشتن سرمایه، ضربه سنگینی را  بر پیکره صنعت سنگ وارد آورده که موجب کاهش انگیزه صاحبان این صنعت برای ادامه یا بقا شده است.

از طرفی هم فرآوری سنگ و فناوری‌های نوین در طراحی، پولیش و اشکال مختلف روزبه‌روز در حال پیشرفت و رقابت است و در این زمینه محصولاتی جدید در بازار ارائه می‌شود که نبودشان ما را از رقابت عقب می‌راند و البته این مشکلات فقط گوشه‌ای از دلایل پس‌روی‌های صنعتی است که می‌تواند سرآمد صنایع دیگر و جایگزینی مناسب برای درآمدهای نفتی باشد.

به گفته قاسم رهنما که از فعالان صنعت سنگ اصفهان است؛ در چند سال اخیر، کشورهایی همچون هندوستان، پاکستان و مالزی توانسته‌اند با تعداد محدود از معادن سنگی خود جایگزین کشور ما در بازارهای جهانی شوند که دلیل اصلی این موضوع به فناوری و تجهیزات پیشرفته آن‌ها درزمینه صنعت سنگ باز می‌گردد.

وی اظهار می‌کند: صنعت سنگ کشور به میزانی دارای پتانسیل است که می‌تواند به‌راحتی با درآمدهای نفتی قبل از تحریم‌ها قیاس شود ولی متأسفانه در محدودیت‌هایی گرفتار شده که جایگاه سنگ ایران در بازار جهانی به رتبه بیستم رسیده است.

این فعال حوزه سنگ می‌گوید: در بین استان‌های دارای معدن سنگ اصفهان، لرستان، فارس و مرکزی سرآمد هستند اما متأسفانه در شرایط مطلوبی به‌سر نمی‌برند درحالی‌که شاید فقط معادن یکی از این استان‌ها برابر با معادن کل کشور دیگری باشد.

رهنما موانعی همچون نوسانات نرخ ارز، مالیات‌های بالا، نرخ بالای ‌سود تسهیلات، بهره‌های بانکی نبود دسترسی و نوسازی به ماشین‌آلات معدنی و واحدهای فرآوری سنگ، افزایش قیمت تمام‌شده محصولات در معادن و عدم توانایی در شناسایی بازارهای هدف را مشکلات تمام صنایع کشور می‌داند که گریبان صنعت سنگ را هم گرفته است، به‌علاوه آنکه رکود ساخت‌وساز باعث دامن زدن بر کسادی این صنعت در کشور شده است.

وی می افزاید: در این شرایط باید از بازارهای خارجی استفاده کرد. به ویژه آنکه با توجه به تنوع بالای سنگ‌های تزئینی، ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و ازجمله کشورهای صاحب‌ عنوان و مطرح در زمینه صادرات سنگ محسوب ‌شود.

رهنما خاطرنشان می‌کند: باوجود چنین قابلیتی به گفته مسئولان مربوطه سهم ما از بازار بین‌الملل سنگ، کمتر از یک درصد بوده که این عدد برای کشوری که صاحب بزرگ‌ترین معادن سنگ جهان بسیار پائین است و حتی در مواردی هم خبر از واردات سنگ به کشور می‌رسد که این مصیبتی بزرگ‌تر است. با این اوصاف لازم است با حمایت مسئولان و البته با ارائه تولیدات باکیفیت‌تری توسط فعالان این عرصه، تلاشی دوباره برای ارتقای جایگاه صنعت سنگ در بازارهای جهانی داشته باشیم.