پایش پتروشیمی در ۲ جهش

به گزارش می متالز، در حال حاضر دو جهش پیش روی صنعت پتروشیمی است. اولی تا سال 1400 و دومی تا 1404. کارشناسان با توجه به اهمیت این دو جهش و تولید طیفی از محصولات در نتیجه آنها در حال بررسی شرایط و ارائه پیشنهادهایی هستند. برخی به اصلاح روند خصوصی‌سازی اشاره می‌کنند و عده دیگری به اهمیت توسعه پایین دستی. اما یک موضوع بر ضرورت بازنگری در بعضی از بخش‌ها تأکید دارد.

محصولات پایه‌ای و سبد جهانی

در این دو جهش قرار است محصولاتی جدید از خوراک‌های موجود تولید شود. اما کارشناسان بر این باورند که باید طی جهش دوم و سوم پتروشیمی، انحراف تولیدات پایه‌ای با سبد جهانی کم شود. فاصله‌ای که نشان می‌دهد ایران در توسعه صنعت پتروشیمی خود بیش از نیاز بازار به خوراک توجه کرده است. این انحراف با توجه به زنجیره وار بودن تولیدات پتروشیمی منجر به فاصله گرفتن محصولات پایین دستی از نیاز بازارهای داخلی و جهانی می‌شود.

وضعیت سبد جهانی و تولیدات ایران

آنچه بازار محصولات و مشتقات نفتی و سودآوری آن را تضمین می‌کند، توسعه پایدار و متوازن است. بویژه در صنعت پتروشیمی که تحریم‌ها هم نتوانست صادراتش را متوقف کند؛ اما در همین شرایط، نبود بازار برای محصولات، براحتی صادرات را با مشکل مواجه خواهد کرد. لذا اگر توسعه این صنعت بدون امکان سنجی و بازارسنجی ادامه داشته باشد، بزودی به بن‌بست‌هایی در این صنعت برخورد می‌کنیم. بویژه در زمینه محصولات پایه صنعت که مسیر توسعه آتی را ترسیم می‌کند.
مقایسه‌های جهانی نشان می‌دهد که تاکنون توسعه صنعت پتروشیمی در ایران چندان بازارسنجی دقیقی نداشته است. به‌طوری که میان حجم تولید هر محصول پایه‌ای در ایران و میانگین جهانی فاصله است. فاصله‌ای 4 برابری در برخی از محصولات مهم و مازاد تولید و عرضه‌ای به میزان 3 برابر در برخی از محصولات کم خریدار. در نمودار آمده در متن می‌توان این موضوع را دید.

فرار از کشش بازار

کشش بازار مشخص می‌کند که مجموع تولید هر یک از محصولات پتروشیمی در دنیا باید چقدر باشد. بویژه درباره محصولات پایه پتروشیمی که توازن در میزان تولید آنها، اصل نخست توسعه است.
برای مثال در نسبت جهانی تولید محصولات پایه‌ای، سهم «آمونیاک» با 26 درصد و بیش از سایر محصولات است اما در ایران این محصول 16 درصد از سبد را به خود اختصاص می‌دهد و جایگاه نخست را «متانول» با وزن 37 درصد از محصولات پایه‌ای دارد. درحالی که در مقیاس جهانی حجم تولید این محصول یک سوم ایران و 12 درصد است.
در سایر محصولات هم نسبت کشش عرضه و تقاضا رعایت نشده است. به این معنی که کشش بازار و توازن توسعه صنعت پتروشیمی در ایران رعایت نشده و باید به ریل بازگشت. انحراف از این مسیر با توجه به زنجیر وار بودن محصولات در توسعه‌های آتی می‌تواند خطرآفرین باشد.

علت انحراف

چند دهه از عمر صنعت پتروشیمی کشور می‌گذرد. کارشناسان بر این باورند که اگر بدرستی مسیر توسعه ترسیم شده بود، امروز چهره این صنعت فرق می‌کرد. خصوصی‌سازی نادرست، کاهش سرمایه‌گذاری در نتیجه تحریم‌ها تا نوع تخصیص خوراک از سمت وزارت نفت، توسعه مناسب و متناسب را در این صنعت تحت تأثیر قرار داده است. اما از میان اینها خوراک مهم‌ترین عامل است.
ایران به خوراک‌های گازی متان و اتان دسترسی آسانی دارد و این موضوع که به‌عنوان یک مزیت شمرده می‌شود؛ باعث می‌شود که توسعه با توحه به این خوراک انجام شود. اما توقف روی این نوع توسعه اشتباه بوده و بازار به محصول راهبردی تری مانند «پروپیلن» گرایش بیشتری دارد.
به‌عبارت ساده تر، محصول پایه‌ای صنعت پتروشیمی ایران چه از نظر خوراک واحدهای میان دستی و پایین دستی و چه از نظر صادرات منطبق با دانش جهانی نیست. آن هم در شرایطی که برخی از محصولات بازار جذاب تری دارند و تمرکز بیشتر روی تولید آنها فروش را راحتر خواهد کرد.

بازگشت به مسیر توسعه بازار محور

صنعت پتروشیمی ایران، اگرچه از مهم‌ترین صنایع کشور است اما نیازمند اصلاحاتی است که باید برای اتفاق افتادن این اصلاحات برنامه‌نویسی و برنامه‌ریزی شود. از جمله در مورد تولید بازار محور و صدور محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر.
برای بررسی اینکه آیا به مسیر توسعه بر مبنای بازار برمی گردیم یا خیر؟ سراغ مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی کشور رفتیم. علی محمد بساق‌زاده می‌گوید: «فاز دوم و سوم را با دید جهانی و نیاز داخلی طراحی کرده‌ایم. جهش دوم و سوم همراه با پایش در حال انجام است.»
بساق‌زاده ادامه می‌دهد: «علاوه بر بازارسنجی جهانی و تأمین نیاز داخل، برخی از طرح‌ها به منظور تأمین خوراک‌هایی است که بواسطه آنها بتوانیم در محصولات تولیدی تنوع ایجاد کنیم و دو هدف اصلی محقق شود. این موضوع کمک می‌کند که تولیدات ما به سبد تولیدات جهانی نزدیک‌تر شود.»
مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران توضیح می‌دهد: «با پایش و پالایش حتی برخی از پروژه‌ها که سال‌ها قبل طراحی شده بود را به روز می‌کنیم تا تولیدات به نیاز داخلی و تقاضای جهانی نزدیک‌تر شود.»
او با اشاره به اینکه برخی از محصولات باید در داخل به تولیدات با ارزش تری تبدیل شود، ادامه می‌دهد: «برای مثال در خصوص محصولی مانند اتیلن، ما صادرات را دنبال نمی‌کنیم. برنامه این است که از این محصول به‌عنوان خوراک برای تولیداتی نظیر پرواتیلن استفاده شود. یا در مورد متانول، اکنون برنامه حرکت به سمت تولید پروپیلن و پروپروپیلن را در دستور کار داریم.»

بازارسنجی دقیق‌تر می‌شود

بساق‌زاده می‌گوید: «برنامه این است که محصولات آتی صنعت با بازارسنجی دقیق تری انجام شود. در این مسأله چند متغیر نظیر تولیدات نوظهور گاز غیرمتعارف امریکا را نیز در نظر می‌گیریم.»
به‌گفته این مسوول، در میان پروژه‌های جهش دوم و سوم بیش از 8 پروژه وجود دارد که سبد تولیدات پتروشیمی ایران را به نیاز جهانی نزدیک‌تر می‌کند. پروژه‌هایی که برای نمونه سهم پروپیلن را در سبد محصولات افزایش می‌دهد. او علت این انحراف را توسعه اولیه بر مبنای خوراک موجود می‌داند و می‌گوید: «سعی شده تا از خوراک‌هایی که در بالادست هست، توسعه انجام شود. اما این روند در حال تغییر است. تولیدات جدید پتروشیمی علاوه بر برنامه‌ریزی به سرمایه‌گذاری نیز نیاز دارند.»
به‌گفته مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران اصلاح مسیر و حرکت بر مبنای نیاز بازار آغاز شده تا توسعه متوازن رقم بخورد. باید منتظر ماند و دید که آیا تولیدات پایه‌ای صنعت پتروشیمی از روند توسعه غیرمتوازن و شکننده دور می‌شود؟