عملیات بازار باز به اقتصاد ایران کمک می‌کند؟

به گزارش می متالز، رئیس‌کل بانک مرکزی هفته گذشته رسماً از اجرایی شدن عملیات بازار باز خبر داد. به گفته عبدالناصر همتی «سیاست‌های پولی چیزی جز اجرای عملیات بازار باز بانکی نیست، در گذشته برای بانک مرکزی کل‌های پولی مهم بود که البته هم‌اکنون هم این مسئله مهم است، اما بانک مرکزی به دنبال آن است که کل‌های پولی را از طریق عملیات بازار باز کنترل کند.»

بانک مرکزی پیش‌ازاین گفته بود که اجرای این طرح موجب کنترل نرخ تورم، ساماندهی اضافه برداشت بانک‌ها، تنظیم چارچوب مشخص برای اعطای اعتبار به بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، اجرای سیاست پولی و مدیریت نرخ‌های سود می‌شود.

پس از اعلام این خبر، اظهارنظرهای متفاوتی از سوی صاحب‌نظران ارائه شد. فعالان حوزه بانکی تأکید می‌کنند که هرچند این عملیات زمان‌بر است و در درازمدت پایه‌های اقتصاد ایران را تقویت می‌کند و نمی‌توان انتظار تحولات ناگهانی و کوتاه‌مدت از آن داشت، بااین‌حال این مسیری است که دیر یا زود اقتصاد ایران باید آن را طی کند.

طهماسب مظاهری، اقتصاددان و رئیس اسبق بانک مرکزی، هفته گذشته در همایش شکل‌دهی آینده سیاست‌گذاری پولی و بانکی که در اتاق ایران برگزار شد، درباره عملیات بازار باز گفت: «این طرح برای اینکه نشان دهد طرح تحول زایی است و می‌تواند مشکلات بانک را حل کند، دو سه ماده را در نظر گرفته اما مشکلات را حل نمی‌کند و آخرین رمق نظام بانکی را هم می‌گیرد؛ اگر جمع‌بندی ما این باشد که در آینده اقتصاد کشور، نیازی به بانک نداریم، این طرح تحول کارایی لازم را خواهد داشت».

به باور او، عملیات بازار باز بانکی نه‌تنها قادر به ایجاد تحول مثبتی در نظام بانکی نیست بلکه می‌تواند زمینه‌ساز چالش‌های جدیدی شود.

بااین‌حال سید حسین سلیمی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» ضمن تأکید بر اینکه اجرای این عملیات با توجه به اصولی بودن آن منجر به ایجاد تأثیرهای مثبت بر فضای اقتصادی خواهد شد، تأکید می‌کند: «اجرای عملیات بازار باز گامی در راستای خروج بانک‌های از بنگاه‌داری است».

سلیمی تصریح می‌کند: زمانی که اوراق در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد، نظارت بر خریدوفروش هم از طریق بانک مرکزی انجام می‌شود که در این صورت می‌توان شاهد تنظیم تورم بود. او در همین زمینه تأکید می‌کند که نباید تصور کنیم که اجرای عملیات بازار باز منجر به مهار تورم می‌شود؛ چراکه تورم‌زایی امری پیچیده است.

شروط موفقیت عملیات بازار باز

همان‌طور که رئیس‌کل بانک مرکزی و موافقان عملیات بازار باز تأکید دارند، هدف اصلی بازار باز کنترل تورم محسوب می‌شود و درواقع سیاست هدف‌گذاری تورم است. هدفی که به گفته برخی از کارشناسان بانکی در صورت رعایت برخی شروط شدنی خواهد بود.

در همین زمینه کامران ندری، کارشناس مسائل پولی و بانکی تأکید دارد: «چارچوب نوین سیاست‌گذاری باهدف کنترل نرخ تورم، پایه‌گذاری شده است بنابراین برای اجرای آن نیاز به از بین رفتن ناترازی و کسری بودجه است که در این خصوص استقلال بانک مرکزی در بسیار مهم است بنابراین نیاز به اوراق دولتی به‌اندازه کافی داریم و برای رسیدن به نتیجه مطلوب نیاز به برنامه‌ریزی و تقویت است.»

به باور ندری، عملیات بازار باز، گام اول بانک مرکزی است که اگر این نگاه بانک مرکزی به‌تدریج اصلاح شود و متوجه این نکته باشد که با خلق پول و وابستگی به درآمد نفتی نمی‌شود، مشکل اقتصاد را حل می‌کند و می‌تواند در ادامه راه موفق شود.

شرط موفقیت عملیات بازار باز؛ خرید اوراق بدهی موجود به‌جای اوراق بدهی بانک‌ها

محسن حاجی‌بابا رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» با بیان اینکه توضیحات مبسوطی از سوی رئیس‌کل بانک مرکزی مبنی بر اینکه عملیات بازار باز قرار است چگونه باشد، داده نشده است، خاطرنشان کرد: «تاکنون که دو بار بانک مرکزی وارد این عملیات شده است، اقدام به خرید اوراق بدهی بانک‌ها کرده است نه اوراق بدهی موجود در بازار؛ پس این اقدام عملاً کمکی به بازار نمی‌کند که ما انتظار داشته باشیم تورم مهار شود؛ چراکه شبکه بانکی است که تحت این عملیات متأثر می‌شود».

رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران «زمان اجرایی شدن عملیات بازار باز» را یکی دیگر از مهم‌ترین مؤلفه‌های موفقیت عملیات بازار باز دانست و در همین زمینه گفت: «این‌طور نیست که بازار باز در هرزمانی امکان اجرایی شدن داشته باشد. بهتر بود که بانک مرکزی در گزارشی از تجربه کشورهایی که این عملیات را به‌طور موفقیت‌آمیز اجرا کرده بودند، مشخص می‌کرد که تحت چه شرایط مالی و اقتصادی این کار صورت گرفته تا تجزیه‌وتحلیل مربوط به اجراشدن این عملیات در ایران هم راحت‌تر صورت گیرد.»

مهار تورم تنها با یک ابزار محقق نمی‌شود

حاجی‌بابا همچنین با اشاره به سیاست هدف‌گذاری تورم که از سوی بانک مرکزی به‌عنوان هدف اصلی عملیات بازار باز اعلام‌شده است، تأکید می‌کند: «اقتصاد مقوله چندوجهی است و اگر الزامات موفقیت این مقوله را هم‌زمان انجام ندهیم، هر عملیاتی می‌تواند در مقطع زمانی کوتاه مفید واقع شود اما پس از مدتی به ضد خود تبدیل شود؛ بنابراین اگر قرار است که تورم کنترل شود باید اقداماتی را در راستای هم و حساب‌شده انجام دهیم. اینکه فرض کنیم که فقط با اجرای عملیات بازار باز یا جذب سپرده‌ها با سود 20 درصد می‌توانیم تورم را کنترل کنیم، عملاً به رکود دامن می‌زنیم. همان‌طور که از سال 92 به بعد باهدف گذاری کنترل تورم، دولت نرخ سود سپرده‌ها را بالا برد و همین امر منجر به کاهش نرخ سرمایه‌گذاری شد.»