سقوط آزاد تجارت با اروپا

به گزارش می متالز، واردات از اتحادیه اروپا نیز در سال ۲۰۱۹ با افت ۴۹ درصدی مواجه شده است. علاوه بر این، از ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا، صادرات ایران به ۶کشور با افزایش نسبت به سال ۲۰۱۸ همراه بوده است. همچنین در سال ۲۰۱۹ واردات ایران از ۲۸ کشور اتحادیه اروپا تنها در ۵ کشور با رشد مثبت نسبت به سال ۲۰۱۸ همراه بوده است. معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی به بررسی جزئیات تجارت ایران با این اتحادیه در سال ۲۰۱۹ پرداخته است.

براساس آمارهای یورواستارت، ایران و اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۱۹ حدود ۲/ ۵ میلیارد یورو تجارت کالایی داشته‌اند که نسبت به سال گذشته با افت قابل‌توجه ۷۲ درصدی مواجه شده است. طی این مدت ارزش واردات کالایی ایران به اتحادیه اروپا افت ۴۹ درصدی و ارزش صادرات ایران به این اتحادیه افت نزدیک به ۹۳ درصدی را تجربه کرده است. بر این اساس، تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا نیز با کسری بالغ بر ۸/ ۳ میلیارد یورو همراه بوده است. این درحالی است که در سال ۲۰۱۸ ایران در تجارت با اتحادیه اروپا، مازاد تراز تجاری ۵۶/ ۰ میلیارد یورویی را تجربه کرده است.

صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا

در سال ۲۰۱۹، ایران بیش از ۷۰۱ میلیون یورو کالا به اتحادیه اروپا صادر کرده است. ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ حدود ۵/ ۹ میلیارد یورو بوده و در سال ۲۰۱۹ با تشدید تحریم‌ها با افت ۹۳ درصدی همراه شده است. مهم‌ترین عامل کاهش ۹۳ درصدی صادرات ایران به اتحادیه اروپا، افت ارزش صادرات محصولات نفتی ایران بوده است. صادرات «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری و موم‌های معدنی» به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ حدود ۳/ ۸ میلیارد یورو بوده که در سال ۲۰۱۹ با کاهش قابل‌توجه ۸/ ۹۹ درصدی به رقم بسیار کم ۱۳ میلیون یورو رسیده است. افت شدید صادرات نفتی ایران به اتحادیه اروپا، سهم بیش از ۸۷ درصدی از افت ۹۳ درصدی کل صادرات ایران به اروپا طی سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ را تشکیل می‌دهد. علاوه براین، صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا نیز در سال ۲۰۱۹ با کاهش ۴۱ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ به حدود ۶۸۷ میلیون یورو رسیده است. «چدن،‌ آهن و فولاد» نیز با افت صادرات ۵۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ سهم ۵/ ۱ واحد درصدی از افت کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا طی این سال را به خود اختصاص داده است.

در سال ۲۰۱۹ صادرات ایران به اتحادیه اروپا به لحاظ مقداری نیز افت قابل‌توجه ۹۷ درصدی را ثبت کرده؛ به‌طوری‌که از ۶/ ۲۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ به تنها ۶۶۱ هزار تن در سال ۲۰۱۹ رسیده است. طی این مدت متوسط قیمت کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا با افزایش همراه بوده است. درحالی‌که متوسط قیمت صادراتی ایران به اروپا در سال ۲۰۱۸ معادل ۴۳۶ یورو بر هر تن بوده، در سال ۲۰۱۹ به یک هزار و ۲۷ یورو بر هر تن رسیده است.

از اواسط سال ۲۰۱۸ با تشدید تحریم‌ها و کاهش خرید نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا، صادرات ایران به این منطقه با کاهش شدیدی مواجه شد. به‌طوری‌که از هزار و ۲۱۸ میلیون یورو در ماه ژوئن ۲۰۱۸ به ۱۱۲ میلیون یورو در دسامبر ۲۰۱۸ رسید. با شروع سال ۲۰۱۹ صادرات ایران به اتحادیه اروپا از این رقم نیز کمتر شد و به تنها ۵۴ میلیون یورو در ژانویه ۲۰۱۹ رسید. طی سال ۲۰۱۹ روند ماهانه صادرات ایران به اتحادیه اروپا نوسان‌های کوچکی را تجربه کرد و تقریبا در همین سطح باقی ماند. بیشترین رقم ثبت شده صادرات ماهانه ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ نیز مربوط به ژوئن و معادل ۷۴ میلیون یورو بوده است.

برررسی پنج گروه کالایی عمده صادراتی ایران نیز نشان می‌دهد با اینکه در سال ۲۰۱۸ محصولات نفتی-با فاصله قابل‌توجهی نسبت به سایر فصول- مهم‌ترین کالای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا محسوب می‌شد و سهم ۳/ ۸۷ درصدی از کل صادرات را در اختیار داشت، اما در سال ۲۰۱۹ حتی جزو ۱۰ گروه کالایی عمده صادرات ایران به اتحادیه اروپا قرار نگرفته و سهم آن از کل صادرات سال ۲۰۱۹ به تنها ۹/ ۱ درصد رسیده است. در مقابل «میوه‌های خوراکی، ‌پوست مرکبات یا پوست خربزه و همانند آن» که در سال ۲۰۱۸ سومین گروه کالایی صادراتی ایران به اتحادیه اروپا بوده، در سال ۲۰۱۹ به گروه کالایی اول صادراتی تبدیل شده و سهم آن از کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا از ۵/ ۲ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۲۱ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده است؛ البته ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در این گروه کالایی با کاهش حدود ۳۹ درصدی همراه بوده است. «چدن، آهن و فولاد» که در سال ۲۰۱۸ دومین گروه کالایی صادراتی ایران به اتحادیه اروپا بوده، در سال ۲۰۱۹ نیز جایگاه خود را به‌رغم تجربه افت ۵۷ درصدی ارزش صادرات، حفظ کرده است. در سال ۲۰۱۸ «محصولات دارویی» نیز با صادرات ۵۳ میلیون یورویی پنجمین گروه کالایی عمده صادراتی ایران بوده که در سال ۲۰۱۹ با افت ۸۶ درصدی صادرات آن، از فهرست ۱۰ گروه کالایی صادراتی نخست خارج شده است.

مقاصد صادراتی ایران در اروپا

فهرست مقاصد صادراتی ایران در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد آلمان بزرگترین مقصد صادراتی ایران در این منطقه بوده که حدود ۱۹۲ میلیون یورو از صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۲۰۱۹ با کاهش ۶/ ۵۲ درصدی همراه بوده است. پس از آن ایتالیا و اسپانیا نیز با ارزش صادرات ۱۵۲ میلیون یورو و ۸۱ میلیون یورو، دومین و سومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اروپا طی این سال بوده‌اند. ارزش صادرات ایران به این دو کشور ایتالیا و اسپانیا نیز به ترتیب کاهش ۹۵ درصد و ۶۹درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ داشته است.

به‌طور کلی، در سال ۲۰۱۹ از ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا، صادرات ایران به ۶ کشور با افزایش نسبت به سال ۲۰۱۸ همراه بوده که البته این کشورها سهم ناچیزی از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. از جمله این کشورها می‌توان به بلغارستان، لتونی و لوکزامبورگ اشاره کرد. در میان ۲۲ کشور اتحادیه اروپا که صادرات ایران به آنها با کاهش همراه بوده، صادرات به یونان بیشترین افت را تجربه کرده است. ارزش صادرات ایران به یونان در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ حدود ۹۹ درصد کاهش یافته است.

اگرچه صادرات ایران به اکثریت کشورهای اروپا با کاهش همراه بوده، ‌اما کاهش صادرات به برخی از کشورها اثرگذاری بیشتری بر افت ارزش کل صادرات ایران داشته است. موثرترین آنها کاهش صادرات ایران به ایتالیا بوده که سهم آن از افت حدود ۹۳ درصدی ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۹ واحد درصد بوده است. افت صادرات ایران به اسپانیا و فرانسه نیز به ترتیب سهم ۲۱ درصد و ۱۶ درصدی از کاهش ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ داشته‌اند.

واردات کالایی ایران از اروپا

در سال ۲۰۱۹ ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا ۵/ ۴ میلیارد یورو بوده که نسبت به سال ۲۰۱۸ با کاهش ۴۹ درصدی مواجه شده است. به لحاظ وزنی نیز واردات ایران از اتحادیه اروپا ۶/ ۱ میلیون تن بوده که نسبت به سال گذشته حدود ۳ درصد رشد داشته است.

متوسط قیمت کالاهای وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ هزار و ۸۳۵ یورو بر هر تن بوده که نسبت به سال ۲۰۱۸ قریب به ۵۰ درصد افت داشته است. مهم‌ترین عامل کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ کاهش واردات ایران از «رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار و آب گرم، ‌ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها» بوده است. واردات ایران از اتحادیه اروپا در این فصل، طی سال ۲۰۱۸ معادل ۲/ ۳ میلیارد یورو بوده که در سال ۲۰۱۹ به ۱/ ۱میلیارد یورو رسیده و با این کاهش سهم بیش از ۲۳ درصدی از افت ۴۹ درصدی کل واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا در این سال را به خود اختصاص داده است. پس از آن، «ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزا» و «وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط آهن» نیز به ترتیب سهم‌های ۵/ ۶ درصدی و ۷/ ۵ درصدی از افت واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا را تشکیل داده‌اند.

روند ماهانه واردات ایران از اتحادیه اروپا نشان می‌دهد از سپتامبر ۲۰۱۸ واردات ایران از اتحادیه اروپا با کاهش شدیدی همراه شد. پس از آن در اکتبر ۲۰۱۸ ارزش واردات جهش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد و به یک میلیارد و ۱۳۰ میلیون یورو رسید. اما یک ماه پس از آن با سقوط آزاد، واردات ایران به اتحادیه اروپا به ۴۸۰ میلیون یورو رسید و در نهایت در دسامبر ۲۰۱۸ به ۴۱۸ میلیون یورو کاهش یافت. در سال ۲۰۱۹ نیز واردات ایران از اتحادیه اروپا از رقم ۲۷۵ میلیون یورو در ژانویه شروع شد و طی نوساناتی که در ماه‌های پس از آن تجربه کرد، در ماه ژوئیه معادل ۴۶۰ میلیون یورو رقم خورد. طی ماه‌های پس از آن اگرچه واردات ایران با کمی کاهش همراه شده، اما نهایتا در دسامبر ۲۰۱۹ با رقم ۴۴۰ میلیون یورو به پایان رسیده که از رقم واردات ایران در ماه‌های مشابه سال ۲۰۱۸ کمی بیشتر بوده است.

«رآکتور هسته‌ای، دیگ‌های بخار و آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها» در سال ۲۰۱۸ با سهم ۳۶درصدی از کل واردات، عمده گروه وارداتی ایران از اتحادیه اروپا بود. در سال ۲۰۱۹ نیز این کالاها جایگاه خود را حفظ کرده، اما سهم آن به ۲۵ درصد تنزل پیدا کرده است. ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا در این گروه کالایی نیز حدود ۶۴ درصد کاهش داشته است.

«محصولات دارویی»، «ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزا و قطعات آنها، دستگاه‌های پخش صوت و تصویر تلویزیونی، اجزا و قطعات متفرعات این دستگاه‌ها»، «آلات و دستگاه‌های اپتیک، عکاسی، سینماگرافی، سنجش، کنترل، دقت‌سنجی، ‌آلات و دستگاه‌های طبی-جراحی، اجزا و قطعات و متفرعات آن» نیز که در سال ۲۰۱۸ در فهرست پنج فصل عمده تعرفه‌ای ایران قرار داشتند، در سال ۲۰۱۹ با کمی تغییر جایگاه در فهرست پنج گروه عمده باقی مانده‌اند. اگرچه ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا در این گروه‌ها به ترتیب افت ۳/ ۵ درصدی، ۷۱ درصد و حدود ۱۱ درصدی را تجربه کرده است.

«وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط آهن یا تراموا و اجزا و قطعات متفرعات آن» نیز در سال ۲۰۱۸ پنجمین فصل وارداتی ایران از اتحادیه اروپا بوده و سهم آن از ارزش کل واردات ایران از اتحادیه اروپا بیش از ۶ درصد بود. با این حال، در سال ۲۰۱۹ واردات ایران از اتحادیه اروپا در این بخش کاهش بیش از ۹۱درصدی را تجربه کرده و سهم آن به یک درصد افت کرده است. در مقابل «غلات» که در سال ۲۰۱۸ سهم ۶/ ۰ درصدی از ارزش کل واردات ایران از اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده بود، در سال ۲۰۱۹ سهم آن به حدود ۱/ ۴ درصد افزایش پیدا کرده و جایگاه پنجمین گروه کالایی عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ را به خود اختصاص داده است.

مبادی واردات ایران از اروپا

بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین واردات ایران از اتحادیه اروپا مربوط به آلمان با واردات ۵/ ۱ میلیارد یورو بوده است. با این وجود، واردات ایران از آلمان در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ افت حدود ۴۴ درصدی را تجربه کرده و با این کاهش بالغ بر ۱۳درصد از افت ۴۹ درصدی ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا به این کشور اختصاص داشته است. البته در آمارهای مقدماتی که از سوی گمرک ایران منتشر شده، طی ۱۰ ماه منتهی به دی ۱۳۹۸ ارزش واردات ایران از آلمان به‌رغم عدم احتساب نفت در این آمارها و بازه زمانی کمتر از یک‌سال، حدود ۷/ ۱ میلیارد دلار اعلام شده است. ایتالیا دومین و هلند سومین مبدأ وارداتی ایران در اتحادیه اروپا بوده که ایران در سال ۲۰۱۹ از هر کدام به ترتیب ۸۲۴ میلیون یورو و ۴۸۴ میلیون یورو واردات داشته است. در سال ۲۰۱۹ واردات ایران از ۲۸ کشور اتحادیه اروپا تنها در ۵ کشور با رشد مثبت نسبت به سال ۲۰۱۸ همراه بوده است.