نظارت، پایه ساختمان‌ها را محکم می‌کند

به گزارش می متالز، علاوه بر این زلزله‌خیز بودن ایران، اهمیت سبک‌سازی در ساخت‌وساز را دوچندان می‌کند، زیرا یکی از دلایل اصلی فرو ریزش ساختمان‌ها وزن سنگین آنهاست. البته با مقاوم‌سازی لرزه‌ای سازه‌های موجود نیز می‌توان به سمت استحکام بیشتر آنها پیش رفت، اما در عمل شاهد هستیم هر بار که زلزله‌ای در کشور رخ می‌دهد برنامه‌های صنعت ساختمان‌سازی به سمت مقاوم‌سازی سازه‌ها در میان‌مدت یا بلندمدت سوق پیدا نمی‌کند.

ساخت‌وسازهای بدون نظارت

صرف‌نظر از اینکه سازه‌های ما از چه مصالحی ساخته شده‌اند، چگونه می‌توان آنها را در برابر حوادثی مانند زلزله مقاوم کرد. درباره مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زلزله و مباحث پیرامون آن، رئیس مرکز تحقیقات بتن ایران اظهار کرد: اتفاقی که درحال‌حاضر در زلزله شاهد آن هستیم بحث مدیریتی است که اجازه داده ساخت‌وساز بدون مقاوم‌سازی انجام شود. موضوع این است که از این پس سازه‌هایی را طراحی کنند که بیشترین مقاومت را در برابر زلزله از خود نشان دهند. مصطفی احمدوند در ادامه با اشاره به مقاومت سازه‌های قدیمی، عنوان کرد: سازه‌ها در گذشته به‌صورت یک طبقه و در نهایت دو طبقه و با مصالح بنایی قدیم ساخته می‌شدند و آنقدر هم سست نبودند که به‌راحتی در برابر زلزله تخریب شوند. وی در ادامه خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر موضوع این است که در ۳-۲ دهه گذشته در شهرها بلندمرتبه‌سازی انجام شده و به این دلیل که پیش از این، تجربه این بلندمرتبه‌سازی‌ها را نداشتیم بسیاری از این ساختمان‌ها در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند. در برخی زلزله‌ها پل‌ها فرو ریختند و پس از آن در ساخت پل‌ها دقت بیشتری به خرج داده شد؛ بنابراین در ساخت‌وسازه‌های دو، سه طبقه به بالاتر باید اصول مقاوم‌سازی آنها را مدنظر قرار داد. احمدوند اظهار کرد: به‌طور عمومی سازه‌ها بتنی یا فلزی یا از طریق مصالح بنایی ساخته می‌شوند، البته سازه‌های چوبی هم در جهان متداول هستند که انعطاف‌پذیری بیشتری در برابر زلزله دارند. این نوع سازه‌ها در ایران چندان مورد استقبال قرار نگرفته‌اند. در ایران بیشتر ساختمان‌ها بتنی و فلزی است که البته از ۴ طبقه به بالاتر با ترکیبی از فلز و بتن ساخته می‌شوند که در هسته مرکزی آنها از بتن و اسکله بتنی و سپس به‌تدریج از فلز استفاده می‌کنند. رئیس مرکز تحقیقات بتن ایران گفت: در ایران باید براساس زلزله‌خیزی ساخت‌وساز انجام شود. هرچند مطالعه در زمینه ساخت‌وساز به این مفهوم نیست که تجربه یا دانش کافی را در اختیار نداریم یا کیفیت مواد ساخت‌وساز در سطح پایینی قرار دارد؛ برعکس تمامی این عوامل را داریم. در بخش طراحی هم با مشکلی روبه‌رو نیستیم و مشکلات چندانی وجود ندارد. بیشترین مشکلات ما در ساخت‌وساز در اجرا و نبود نظارت بر این بخش است. احمدوند در ادامه بیان کرد: پارادیمی که این روزها غالب شده، پارادایم عملکردی است؛ به عبارتی از هر نوع مصالحی که قرار است به کار بگیریم باید بتوانیم عملکرد مناسبی داشته باشیم؛ یعنی سازه باید بتواند در برابر زلزله، خوردگی، آتش‌سوزی، انفجار و توفان مقاومت از خود نشان دهد. البته پس از حادثه ۱۱ سپتامبر و برخورد هواپیما و فرونشست ساختمان‌های دوقلو در امریکا بود که سایر کشورها بیشتر به سمت این پارادایم عملکردی پیش رفتند. ایرادی ندارد یک سازه در برابر حوادثی اینچنینی ترک بخورد، اما موضوع مهم این است که بتواند پابرجا بماند. وی در ادامه یادآور شد: در زلزله بدترین جای ممکن که فروریزی بالایی به همراه دارد، راه‌پله‌ها هستند. مشکل اصلی این است که ما در زلزله این راه‌پله را به‌عنوان سازه در نظر نمی‌گیریم و بیشترین خسارت‌های جانی در این راه‌پله‌ها اتفاق می‌افتد. در زلزله‌هایی که در ریشترهای بالا اتفاق نمی‌افتد، بیشترین آسیب را همین فرار از راه‌پله‌ها ایجاد می‌کنند.

مقاوم‌سازی سازه‌های فلزی

رئیس مرکز تحقیقات بتن ایران گفت: در مقاوم‌سازی سازه‌های فلزی باید سازه‌های موجود را ارزیابی و نقاط ضعف آن را پیدا کنیم که البته بیشترین نقاط ضعف این سازه‌ها به مفاصل برمی‌گردد. در این سازه‌ها محل اتصال ستون به پی ساختمان بسیار مهم است که باید مفصلی باشد تا پاره نشود. مانند ستون پای انسان که ممکن است تکان بخورد، اما مفاصل آن از هم جدا نمی‌شود. سازه‌ها هم باید همین‌گونه باشد یعنی بر اثر زلزله رفت و آمد کند، اما فرو نریزید.
احمدوند در ادامه اظهار کرد: موضوع دیگری که در سازه‌های فلزی باید مورد بررسی قرار گیرد محل اتصال ستون به تیرآهن‌های طبقات بالاست که به‌طور معمول باید باریک‌تر، اما محکم‌تر باشند، زیرا اگر سنگین ساخته شوند در صورت زلزله آوار بیشتری ایجاد خواهند کرد. در مقاوم‌سازی این اتصال‌ها باید بیشتر دقت کرد.
وی یادآور شد: در زمینه طراحی به تمامی این نکات آگاهی داریم، اما مسئله این است که در اجرا این موارد چندان در نظر گرفته نمی‌شود.
آیا ستون می‌تواند بار ساختمان را تحمل کند و برای آن تمهیداتی در نظر اندیشیده شده تا مقاوم‌تر باشد و خم نشود.

مقاوم‌سازی سازه‌های بتنی

 رئیس مرکز تحقیقات بتن ایران در ادامه با اشاره به مقاوم‌سازی سازه‌های بتنی، اظهار کرد: در زلزله کرمانشاه مشاهده شد که محل اتصال ستون به تیر یا به کف با خود ستون یا در ستون‌های بتنی پوشش روی آرماتورها تخریب شده بودند، زیرا در این ستون‌ها آرماتور اصلی را با آرماتورهای نازک‌تری به نام خاموت می‌پیچند و قلاب می‌اندازند و نگه می‌دارند تا در نرود. برخی از این قلاب‌ها را به طور کامل پاره می‌کنند و این امر سطح فشار را باز می‌کند و بتنی که روی اینها قرار گرفته ممکن است به اندازه کافی کارآیی نداشته یا بتن جنس ازخوب نبوده و همین موضوع باعث می‌شود بتن خرد شده و این آرماتورها نیز بیرون بزنند و در نهایت سازه فرو بریزد.

نیروی انسانی بدون آموزش

احمدوند با بیان اینکه چه در سازه‌های فلزی و چه در سازه‌های بتنی در زمان اجرا باید به مقاوم‌سازی بیش از پیش توجه شود، گفت: در این زمینه باید بر آموزش نیروی انسانی برای اجرای این مقاوم‌سازی‌های تاکید شود. نیروهای کارگری ما آموزش ندیده‌اند یا تکنسین‌کارهای آموزش‌دیده چندانی نداریم، زیرا در ساخت‌وساز تکنسین‌کارهای کمتری به کار می‌گیریم و به‌جای آنها از مهندسانی استفاده می‌کنیم که قادر نیستند جای تکنسین‌کارها را بگیرند و آنها نیز اجرای کار را به کارگرانی واگذار می‌کنند که کمترین آموزش صنعتی و حرفه‌ای را دیده‌اند. وی اظهار کرد: در ساختمان‌سازی بین دانش تا اجرا و نظارت فاصله زیادی ایجاد شده است. در بخش نظارت نیز اخلاق حرفه‌ای در ایران رعایت نمی‌شود؛ بنابراین باید نظارت بیشتری انجام شود و به کارگران را در این زمینه آموزش داد.
رئیس مرکز تحقیقات بتن ایران تصریح کرد: موضوع مقاوم‌سازی سازه‌ها در ایران از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان و موسسه استاندارد مطرح شده، اما رعایت و نظارت بر این مقاوم‌سازی‌هاست که اهمیت دارد. دولتمردان باید بر این نظارت‌ها دقت بیشتری کنند. باید استانداردهای موجود رعایت شود و این موضوع چندان سختی نیست. احمدوند در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه نیاز است به سمت سبک‌سازی در ساخت‌وساز پیش برویم، عنوان کرد: چند وقتی است موضوع سبک‌سازی سازه‌ها در کشور مطرح شده، اما دولتمردان ما تنها در همایش‌ها به این موضوع می‌پردازند و در عمل اتفاقی نیفتاده است و یک متولی واقعی برای این امر وجود ندارد، زیرا برای رفتن به این سمت و سو نیازمند آموزش هستیم. باید با استفاده از نشریه‌های تخصصی و همگانی این موضوع اطلاع‌رسانی شود تا تولیدکنندگان بتن، روش خود را تغییر دهند.

فناوری‌های جدید در مقاوم‌سازی

چگونه می‌توان با مواد جدید استحکام سازه‌ها را در برابر زلزله افزایش داد. در این‌باره خدارحم کرمی، کارشناس معماری اظهار کرد: در بحث مقاوم‌سازی از مصالح تازه‌ای به‌نام اف‌آرپی (FRP) استفاده می‌شود. این مصالح شبیه ایزوگام است که با محاسباتی آن را به سازه‌ها می‌چسبانند و سبب مقاوم‌سازی می‌شود. کرمی در ادامه خاطرنشان کرد: در حقیقت FRP در ترمیم و مقاوم‌سازی سازه‌های بتنی بیشترین کاربرد را دارد. الیاف FRP با قرار گرفتن و نصب روی سطح بتن می‌تواند سبب افزایش مقاومت بتن می‌شود. علاوه بر این از این الیاف می‌توان در مقاوم‌سازی زیرساخت‌های مهندسی از قبیل پل‌های جاده‌ای و ریلی، مخازن آب و مواد شیمیایی، سیلوها، برج‌های خنک‌کننده و... نیز استفاده کرد.وی در پاسخ به این پرسش که چرا در ساخت‌وساز به سمت سبک‌سازی پیش نمی‌رویم، عنوان کرد: در کشور ما مهم‌ترین مشکل این است که موضوع ساخت‌وساز در دست کسانی است که کمترین دانش را درباره این موضوع دارند.
دوم اینکه جامعه مهندسی که تنها وظیفه نظارتی دارد، بسیار ضعیف عمل می‌کند. در کل می‌توان گفت کشور در ساختمان‌سازی به سمت صنعتی نشدن پیش نرفته است. این مهندس معماری در ادامه خاطرنشان کرد: موضوع دیگر این است که قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده و همین موضوع سبب شده مردم خانه‌های خود را با نرخ تمام‌شده پایین‌تر بسازند که منجربه کاهش کیفیت ساخت می‌شود. کرمی ادامه داد: نکته بعدی اینکه ملاک و معیار نرخ زمین است، نه کیفیت ساختمان و از این‌رو بخشی از هزینه‌ها صرف خرید زمین می‌شود و از هزینه ساخت‌وساز و کیفیت آن می‌کاهد.
وی در ادامه یادآور شد: در جهان یک‌سری استانداردهایی وجود دارد که ساختمان را براساس رعایت آنها و دیگر استانداردهای کیفی رتبه‌بندی می‌کنند و ملاک قیمت‌گذاری نه نرخ زمین و نه مکان آن است، بلکه کیفیت ساختمان و گرفتن ایزوهای کیفی است.