معادن زغال‌سنگ، مغفول بزرگ

به گزارش می متالز، استان‌های مختلف ایران به‌ دلیل شرایط متنوع زمین‌شناسی، دارای کانسارهای متنوع زغالی هستند و بیشترین میزان ذخایر زغال‌سنگ در استان‌های خراسان‌جنوبی، مازندران و کرمان است.
به گفته کارشناسان، حوزه‌های زغالی ایران بیشتر در ۲واحد تکتونیکی رسوبی البرز و ایران مرکزی قرار دارند و وسعت نواحی زغال‌خیز ایران حدود ۱۰۰هزار کیلومترمربع ارزیابی شده است. با این حال ذخایر زغال‌سنگ ایران به طور عمده لایه‌های نازک است.
معادن زغال‌سنگ در سالی که گذشت نوسان چشمگیری نه در تولید و نه در مصرف داشت با این حال آینده چیز دیگری خواهد بود. دراین‌باره گفت‌وگویی با سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ کشور و... دبیر کمیته معدن خانه اقتصاد ایران داشتیم که می‌خوانید.
 

وضعیت تولید زغال‌سنگ در سالی که گذشت چگونه بود؟

تولید زغال‌سنگ سال‌جاری (منظور کنسانتره زغال‌سنگ است) حدود ۲میلیون تن بوده و در یکی، دو سال گذشته میزان تولید زغال‌سنگ کشور بین یک‌میلیون و ۸۰۰هزار تا ۲میلیون تن بوده است. به نظر می‌رسد تولید سال‌جاری نیز در همین حد باشد و جهش یا افت جدی در تولید این ماده معدنی نداشته باشیم. البته باید اسفند نیز بگذرد چون به دلیل شیوع کرونا برخی معادن زغال‌سنگ تعطیل شدند و این امر قطعا تاثیرخود را بر تولید خواهد گذاشت از این‌رو با ارزیابی کل تولید یک‌ساله می‌توان آمار دقیقی داد. در مجموع به نظر می‌رسد تفاوت معناداری بین تولید سال‌جاری و سال۹۷ وجود نداشته باشد.
 

بزرگ‌ترین چالش صنعت زغال‌سنگ چیست؟

یکی از مشکلات صنعت زغال‌سنگ به عنوان یک منبع انرژی در ایران این است که زغال‌سنگ با سایر منابع انرژی کشور که عمدتا منابع نفتی و گازی است و با یارانه ۹۰درصدی عرضه می‌شوند، باید رقابت کند که چنین توانی در این انرژی نیست. نکته قابل ذکر این است که اگر کشور ما در بلندمدت به دنبال این برود که کل منابع انرژی‌اش را روی گاز و مشتقات نفتی بگذارد با توجه به اینکه ۹۰درصد سوخت مصرفی در کشور از جمله نیروگاه‌ها، سوخت منازل و صنعت از این دو انرژی تامین می‌شود در مواقع بحران به شدت در این حوزه آسیب‌پذیر خواهد بود.  
به همین دلیل کشورها سعی می‌کنند منابع تامین انرژی‌شان را به صورت یک سبد متنوع از سوخت‌های مختلف تعریف کنند تا در صورتی که تامین یک منبع دچار مشکل شد کل اقتصاد کشورشان تحت‌الشعاع قرار نگیرد و نهایتا تاثیر ۱۰ تا ۱۵درصدی بپذیرد.
 

راهکار چیست؟

توجه نکردن به سبد متنوع سوختی یکی از ضعف‌های بنیادی و اساسی در تامین انرژی در ایران به شمار می‌رود. ۶۰درصد منابع انرژی جهان در تولید برق با زغال‌سنگ و ۹۰درصد فولادسازی دنیا با این ماده معدنی انجام می‌شود. به‌طور کل ۵۰ درصد انرژی دنیا را زغال‌سنگ تامین می‌کند. دلیل این مهم نیز قیمت پایین زغال‌سنگ نسبت به سایر منابع انرژی است. این درحالی است که می‌توان گفت سهم زغال‌سنگ در تامین انرژی ایران بسیار پایین است و استفاده از انرژی زغال‌سنگ حرارتی تقریبا صفر است و عمده مصرف زغال‌سنگ در زمینه تولید فولاد است که آن هم ۱۰ تا ۱۵ درصد تولید فولاد در کشور شامل می‌شود.
می‌توان گفت ایران بعد از انقلاب به نسبت سایر محصولات معدنی در زمینه رشد تولید زغال‌سنگ پیشرفت نکرده و گام مهمی بر نداشته است. با وجود اینکه معادن و ذخایر جدیدی به پروسه تولید وارد شدند به دلیل اینکه به همان نسبت معادن قدیمی بازسازی نشده و به ظرفیت تولیدش اضافه نشده و به مرور از مدار تولید خارج شده‌اند به ظرفیت تولید این ماده معدنی افزوده نشده است.  
 

چشم‌انداز صنعت زغال‌سنگ در سال آینده را چگونه می‌بینید؟

مصرف زغال‌سنگ در کشور ما به ۲ دلیل در حال افزایش است؛ در حوزه زغال‌سنگ کک‌شو که مصرف‌کننده عمده آن ذوب‌آهن اصفهان است، در سال‌هایی دچار بحران و مشکل بود و تولید فولادش افت کرده بود و به همان میزان نیز مصرف زغال‌سنگ کاهش یافته بود اما با توجه به برنامه افزایش تولید در کارخانه ذوب‌آهن اصفهان، مصرف زغال‌سنگ کک‌شو یز افزایش خواهد یافت. دلیل دیگر نیز این است که مجموعه فولادی بزرگی به زودی در زرند کرمان به روش کوره بلند به تولید فولاد خواهد پرداخت و وارد مدار خواهد شد که مصرف زغال‌سنگ کک‌شو را تا یک میلیون و ۲۰۰تا ۵۰۰هزار تن افزایش خواهد داد.
از آنجا که تولید فعلی زغال‌سنگ درکشور در بهترین حالت، ۲میلیون تن و در شرایط فعلی مصرف ما ۲میلیون و ۵۰۰هزار تن است، ناچار ۵۰۰هزارتن زغال‌سنگ را وارد می‌کنیم. حال با توجه به اینکه سال آینده کوره بلند زرند کرمان، راه‌اندازی می‌شود یک میلیون و ۲۰۰تا ۵۰۰هزار تن زغال‌سنگ دیگر به مصرف زغال‌سنگ کشور افزوده خواهد شد این میزان به غیر از برنامه افزایش تولید در ذوب‌آهن اصفهان خواهد بود. مفهوم این حرف این است که مصرف ما در سال از ۴ میلیون تن عبور خواهد کرد و به 2برابر مصرف فعلی خواهیم رسید. از طرف دیگر شواهد نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری جدیدی در حوزه زغال‌سنگ اتفاق نخواهد افتاد به این دلیل که با قیمت فعلی زغال‌سنگ، جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید به سختی امکان‌پذیر خواهد شد.
 

منظورتان این است که به اصلاح قیمت زغال‌سنگ نیاز دارید؟

ما معتقدیم قیمت زغال‌سنگ باید واقعی شود. اگر قرار است در تولید زغال‌سنگ به خودکفایی برسیم و زغال‌سنگ مورد نیاز کشور را خود تولید کنیم با توجه به ذخایر ۱.۵میلیارد تنی زغال‌سنگ در کشور، تامین زغال‌سنگ مورد نیاز دور از دسترس نیست و فقط باید کمک کنیم سرمایه‌ها به سمت معادن زغال‌سنگ حرکت کنند.
ما نمی‌گوییم به زغال‌سنگ یارانه‌ بدهید یا پرداخت غیرمتعارف داشته باشید. هیچ کدام از این پیشنهادات را نخواهیم داشت چرا که معتقدیم صنعتی که چرخش بر اساس یارانه بخواهد بچرخد در بلندمدت آسیب‌پذیرخواهد بود. از طرف دیگر دولت نیز دارای چنین منابعی نیست.
 با توجه به اینکه قیمت زغال‌سنگ وارداتی بر اساس نرخ نیمایی بالاتر از ۲ میلیون تومان در هر تن و در برخی زغال‌سنگ‌ها تا بالاتر از این نرخ نیز تمام می‌شود و از طرف دیگر زغال‌سنگ داخلی به طور میانگین یک میلیون تا یک میلیون و۱۰۰هزار تومان در هر تن نرخ‌گذاری می‌شود شاهد اختلاف ۵۰درصدی قیمت هستیم.
 پس اگر می‌خواهیم به منابع مورد نیاز زغال‌سنگ با توجه به ضریب اشغال‌زایی‌ بالایش برسیم، یک راه وجود دارد و آن این است که زغال‌سنگ به قیمت واقعی یا حداقل ۸۰درصد قیمت فوب بندرعباس نرخ‌گذاری شود. در این صورت سرمایه‌ها به سمت بهره‌برداری از منابع جدید زغال‌سنگ و فعال کردن معادن جدید حرکت می‌کند همان شرایطی که در موضوع سنگ آهن رخ داد و رشد بالایی را تجربه کرد در زغال‌سنگ هم خواهیم داشت. فقط باید نگذاریم از معادن زغال‌سنگ رانتی به سمت فولادسازی برود.
 

ایران به غیر از زغال‌سنگ کک‌شو دارای ذخایر خوبی در زغال‌سنگ حرارتی است. وضعیت این معادن چگونه است؟

بله؛ ما در زمینه زغال‌سنگ حرارتی نیز دارای مزیت‌هایی هستیم. هم در صادرات و هم مصرف داخلی که در چند دهه اخیر مورد غفلت قرار گرفته است. با توجه به اینکه شیوه‌های فرآوری جدیدی برای این نوع زغال‌سنگ توجه به محدودیت منابع آبی وارد کشور شده است پیش‌بینی می‌شود در مصرف زغال‌سنگ حرارتی افزایش شود.
در این حوزه دولت باید برنامه‌ای برای تولید زغال‌سنگ حرارتی داشته باشد. بخش قابل‌توجهی از این ذخایر در اختیار دولت است. دولت باید پروانه‌های بهره‌برداری از این معادن را آزادکند تا سرمایه‌گذاران با تجربه و با صلاحیت به این سمت بیایند تا در این زمینه حداقل در سال‌های آینده به مشکل برنخوریم.
ایران سال گذشته ۴۰۰هزارتن زغال‌سنگ حرارتی صادر کرد که عمدتا توسط بخش خصوصی صادر شد. این اتفاقات نشان می‌دهد پتانسیل خوبی در این زمینه شاهدیم؛ کشورهای همسایه مانند ترکیه و پاکستان خریداران جدی زغال‌سنگ حرارتی ایران هستند و حتی صادرات آن به چین هم مطرح است که می‌تواند مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گیرد.