بررسی و پایش آثار شیوع ویروس کرونا بر فعالیت های اقتصادی

به گزارش می متالز، نگرانی نسبت به شیوع این ویروس و تبعات آن برای سلامت شهروندان باعث ‏شده است تا در تمام کشورها مقامات سیاست گذار و مسئولین اجرایی به منظور کنترل شیوع ویروس، مجموعه ای از سیاست ها، مقررات و الزامات را در خصوص فعالیت های اقتصادی در کنار محدودیت های ترافیکی تدوین و اجرا کنند. این الزامات تبعات زیادی برای فعالیت های اقتصادی دارد. الزام کسب و کارها به رعایت این الزامات باعث کاهش حجم فعالیت بنگاه های اقتصادی خواهد شد. محدودیت های اعمال شده توسط دولت می‌تواند بر سطح فعالیت آنها اثر گذار باشد. کنترل های ترافیکی، محدودیت های اعمال شده بر فعالیت های جمعی، منع سفرهای شهری و بین شهری، محدودیت  فعالیت های ورزشی و مسابقات ورزشی و اعمال محدویت بر اماکن گردشگری از جمله هتل ها تأثیر زیادی بر حجم فعالیت این دسته از کسب و کارها دارد و در بسیاری از موارد به تعطیلی آنها می انجامد.

 از سوی دیگر نگرانی شهروندان نسبت به شیوع ویروس بر فعالیت های روزانه آنها اثر می گذارد. کاهش تقاضای خانوارها از تبعات اولیه رفتارهای پیشگیرانه خانوارها نسبت به شیوع ویروس است. افزایش نگرانی ها همراه با افزایش آگاهی های خانوارها بر رفتار تقاضا اثر گذاشته و  به دنبال آن کاهش عرضه را به دنبال خواهد داشت.

برنامه ریزی و مدیریت بحران ناشی از پدیده های مشابه نیارمند شناخت مدل های رفتاری فعالیت های اقتصادی مبتنی بر پایه های آماری و استخراج پارامترهای رفتاری و شبیه سازی رفتار متغیرهاست. بنابراین انجام پژوهش های علمی به منظور برآورد آثار اقتصادی شیوع و مدلسازی رفتار اقتصاد از اهمیت بالایی برخوردار است.

پژوهش های انجام شده را می توان به دو دسته تقسیم کرد:  دسته اول پژوهش های اپیدمولوژیک است که به منظور شناخت الگوی شیوع ویروس و پیش بینی روند آتی آن تحت فروض مختلف اقدامات مداخله ای و بودن اقدامات مداخله ای  و برآورد تبعات شیوع بر وضعیت سلامت جامعه صورت می گیرد. نتایج این پژوهش ها در برنامه ریزی سلامت و همچنین تدوین پروتکل های بهداشتی و اقدامات کنترلی به کار می رود. دسته دوم پژوهش هایی است که در راستای برآورد آثار شیوع بر وضعیت اقتصادی جوامع مختلف صورت می گیرد. نتایج این پژوهش ها در تدوین بسته ای حمایتی دولت ها با هدف کاهش عمق رکود ناشی از شیوع ویروس مورد استفاده قرار می گیرد.

رویکردهای مختلفی برای برآورد تبعات اقتصادی شیوع ویروس کرونا وجود دارد. میزان اعتبار مدل ها به میزان دسترسی به اطلاعات و صحت اطلاعات مورد استفاده بستگی دارد. در این بین می توان به رویکردهای کلان و خرد اشاره کرد. استفاده از مدل های کلان سنجی در برآورد تبعات شیوع ویروس کرونا بر رشد اقتصادی و سطح اشتغال مستلزم مفروضاتی در خصوص مکانیسم انتشار ویروس است. مدل های پیمایشی در سطح خرد بر اساس اطلاعات در سطح بنگاه ها تبعات گسترش بحران بوجود آمده بر سطح فعالیت های اقتصادی را برآورد می کنند.

برای این منظور پژوهش حاضر با هدف پایش روزانه وضعیت کسب و کارها در بخش های مختلف اقتصاد و نحوه اثر پذیری آنها از شیوع ویروس کرونا طراحی و اجرا  شد. در این نوشتار گزارشی از نتایج مقدماتی اجرای این پژوهش در اختیار عموم قرار می گیرد.  ابتدا پایه های آماری پژوهش، روش نمونه گیری و ابزار جمع آوری داده ها معرفی می شود. در ادامه،  نتایج اولیه به صورت تجمیعی و تغییرات روزانه شاخص ها گزارش می شود.

۲.نمونه آماری و ابزار گردآوری داده ها

در این پژوهش به منظور بررسی آثار اقتصادی شیوع ویروس کرونا  ابعاد سه گانه تولید، تقاضا، عوامل تولید شامل تأمین مواد اولیه و منابع انسانی مورد بررسی قرار گرفته است.  بنابراین تأثیر  بحران بر بعد تولید محصول/خدمات در بنگاه ها، بعد تقاضا، دسترسی به منابع اولیه و  مدیریت منابع انسانی که از مهمترین ابعاد یک فعالیت اقتصادی هستند مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور یک پرسش نامه طراحی و در اختیار بنگاه های اقتصادی قرار گرفته است. این پرسشنامه به گونه ای طراحی شده است که ابعاد مختلف کسب و کار را که به آنها اشاره شد، در بر بگیرد. از پاسخ دهندگان خواسته شد تا نظر خود را در خصوص تأثیر شیوع ویروس کرونا بر این ابعاد اعلام کنند. تعداد ۱۴ سوال طراحی و وضعیت متغیرها را نسبت به روز قبل مورد سؤال قرار داده  و با استفاده از یک طیف لیکرت (۱ تا ۵)  به صورت کیفی مورد سنجش قرار گرفته است.

 در انتخاب کسب و کارها از روش تقسیم بندی فعالیت های اقتصادی در حساب های ملی و با استفاده از کدهای ISIC  که یک روش تقسیم بندی بین المللی کسب و کارهاست استفاده شده است. بر این اساس فعالیت ها به ۲۱ دسته فعالیت تقسیم بندی شد. پرسش نامه به صورت تصادفی در دسترس در اختیار فعالان اقتصادی قرار گرفت. تا زمان این گزارش تعداد ۱۲۷۳ بنگاه در نظر سنجی شرکت کرده و نرخ مشارکت در پاسخ دهی ۵۴ درصد است. بنابراین تعداد پرسش نامه های تکمیل شده ۴۴۳ بنگاه است. از بین پاسخ دهندگان ۷۳ درصد دارای مسئولیت بوده و در تصمیمات بنگاه مشارکت دارند.  ۲۹ درصد از پاسخ دهندگان دارای مدرک دکتری، ۴۲ درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد، ۲۲درصد کارشناسی و ۷ درصد پاسخ دهندگان دارای مدرک دیپلم بوده اند.

نمودار ۲ ترکیب صنایع را به تصویر می‌کشد. در بین مشارکت کنندگان دراین نظر سنجی فعالیت های مالی، بیمه ای و بانکی با ۱۸.۷ درصد بیشترین سهم را داشته اند. فعالیت های خدمات و پشتیبانی با ۱۳ درصد در رتبه دوم قرار گرفته اند. کسب و کارهای فعال در حوزه هنر، فرهنگ و سرگرمی ۱۱ درصد مشارکت کنندگان را تشکیل می دهند. تولیدات صنعتی ۱۰.۶ درصد، فعالیت های فنی و حرفه ای۱۰ درصد، فعالیت های آموزشی با ۹.۷ درصد، فعالیت های ساختمانی ۵ درصد، فعالیت های مربوط به سلامت انسان و مددکار اجتماعی۴.۱ درصد،  عمده فروشی و خرده فروشی ۴ درصد، اطلاعات و ارتباطات ۳.۹ درصد، فعالیت های حمل و نقل و انبارداری ۲ درصد، برق گاز، بخار و تهویه هوای مطبوع ۲ درصد، فعالیت های املاک و مستغلات ۲ درصد و سایر خدمات شامل خدمات عمومی و دولتی ۱۳ درصد پاسخ دهندگان را تشکیل می دهند.

۳. نتایج پژوهش

در این بخش نتایج تحقیق بر اساس ابعاد مورد بررسی در کسب و کارها گزارش می شود. همانطور که اشاره شد، در این پژوهش تولید محصول/خدمات، تقاضای محصول/ خدمات و نهاده های تولید (میزان دسترسی به مواد اولیه و منابع انسانی بنگاه ها) مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس نتایج پژوهش در هر یک از این ابعاد گزارش می شود.

 -۳.۱اثر شیوع ویروس کرونا بر وضعیت تولید محصول/ خدمات

به منظور  بررسی تأثیر شیوع ویروس کرونا بر تولید محصول یا خدمات بنگاه ها از پاسخ دهندگان خواسته شده است با توجه به شیوع ویروس کرونا، وضعیت تولید خود را نسبت به روز قبل بر اساس طیف لیکرت ۵ گانه ارزیابی کنند. نمودار شماره ۳ نتایج این پرسش را نشان می دهد.

در پاسخ به این پرسش که وضعیت تولید محصول / خدمات شما نسبت به روز قبل چقدر تغییر کرده است، ۴۲ درصد پاسخ دهندگان اعلام کرده اند که وضعیت تولید آنها نسبت به روز خیلی کاهش یافته است. همچنین ۲۳ درصد پاسخ دهندگان اعلام کرده اند که وضعیت تولید آنها نسبت به روز قبل کاهش داشته است. بر این اساس ۶۵ درصد فعالیت های اقتصادی با کاهش تولید و خدمات مواجه بوده اند. همچنین نتایج بدست امده از این پرسش نشان می دهد که ۳۱ درصد از فعالیت های اقتصادی با تغییر تولید همراه نبوده و تولید در ۴ درصد فعالیت ها افزایش یافته است.

۳.۲- تأثیر شیوع ویروس کرونا بر وضعیت تقاضا برای محصولات / خدمات فعالیت های اقتصادی

در نمودار شماره ۴ وضعیت نقاضای کسب و کارها گزارش شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که به دنبال شیوع ویروس کرونا در کشور، تقاضا برای ۲۱ درصد فعالیت ها بسیار کاهش یافته است. همچنین ۳۸ درصد کسب و کارها اعلام کرده اند که تقاضا برای خدمات آنها کاهش داشته است. بر این اساس تقاضای ۵۹ درصد کسب و کارها با کاهش تقاضا مواجه شده است. بر اساس نتایج بدست آمده ۳۵ درصد فعالیت ها اعلام کرده اند که تقاضا برای محصولات و خدمات آنها تغییری نداشته است و تقاضای ۶ درصد کارگاه های مورد بررسی افزایش داشته است.

۳.۳- تأثیر شیوع ویروس کرونا بر وضعیت تأمین مواد اولیه در فعالیت های اقتصادی

تأمین مواد اولیه یکی از بخش های مهم یک فعالیت به شمار می رود. با توجه به محدودیت های بوجود آمده در بخش حمل و نقل، تأمین مواد اولیه دستخوش تغییر می شود. علاوه بر این نگرانی های بوجود آمده  یا انگیزه های سودجویانه برخی از شرکت ها باعث می شود که  این شرکت ها محصولات خود را به بازار عرضه نکنند که به معنای دسترسی سایر شرکت ها به مواد اولیه است.  نمودار شماره ۵ وضعیت تأمین مواد اولیه فعالیت های اقتصادی را بعد از شیوع ویروس کرونا نشان می دهد.نتایج پژوهش انجام شده نشان می دهد که به دنبال شیوع ویروس کرونا، حدود ۵۷ درصد کارگاه ها و فعالیت های اقتصادی با مشکل در تأمین مواد اولیه خود برخورد کرده اند. ۴۲ درصد بنگاه ها نیز مشکلی در تأمین مواد اولیه خود نداشته اند و وضعیت تأمین مواد اولیه در ۳ درصد فعالیت ها بهبود یافته است.

 منابع انسانی در تولید محصول و خدمات از اهمیت بالایی برخوردار است. با انتشار ویروس در جامعه و افزایش نگرانی ها نسبت به ابتلاء بویژه در محیط کار و مسیر رفت و آمد، اختلال در حضور منابع انسانی را در پی دارد. برخی از بنگاه ها اقدام به اجرای تعدیل حضور منابع انسانی خود کرده اند. نمودار شماره ۶ وضعیت نیروی انسانی در بنگاه های مورد بررسی را نشان می دهد.

نتایج بررسی نشان می دهد که حضور نیروی انسانی در ۲۴ درصد بنگاه ها بسیار کاهش یافته است. در ۴۱ درصد بنگاه های اقتصادی، حضور منابع انسانی کاهش یافته است. نتایج نشان می دهد که کاهش حضور منابع انسانی و دسترسی به مواد اولیه همبستگی بالایی با رفتار تولید محصول/ خدمات در بنگاه ها دارد.

۱.مرتضی بکی حسکوئی، استادیار اقتصاد و مدیر دفتر مدلسازی اقتصاد ایران، دانشگاه امام صادق

۲. علی عسگری، دانشیار مدیریت بحران، دانشگاه یورک، تورنتو، کانادا