هنر مسگری در زنجان

پیشینه صنعت مسگری

به گزارش می متالز، صنعت دستی مس در زنجان به بیش از یک هزار سال قبل و به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک باستان‌شناسی به 9500 سال پیش می‌رسد و پیشینه مسگری در ایران حداقل به 5000 سال پیش بازمی‌گردد. با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگزآباد قزوین واقع در تپه قبرستان توسط دکتر مجد زاده و نزدیک بودن این منطقه ازلحاظ جغرافیایی به زنجان که احتمالاً اولین کوره ذوب مس بوده و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه، نظیر معدن مس رشیدآباد می‌توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد. با استناد به مدارک غیرقابل‌انکار که از گوشه‌کنار ایران یافت شده می‌توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی‌ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران را از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، مؤید این نکته است. اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهم‌ترین قطب‌های فلزکاری محسوب می‌شده و در این دوره زنجان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تهیه ظروف مرصع‌کاری شده، مطرح بوده است. در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گوی‌های مرصع نقره‌کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک‌شده، می‌توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور کرد. در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی‌کننده زنجان و بازار مسگران بوده است و خوشبختانه صنعت مس و مسگری در استان زنجان پس از سال‌ها احیاشده و علاوه برساخت ظروفی که درگذشته مورداستفاده قرار می‌گرفت، تنوع و خلاقیت تا حدودی چاشنی تولیدات جدید شده است.

 تعداد کارگاه‌های مس زنجان

در حال حاضر حدود 700 کارگاه مسگری وجود دارد که بیش از 2000 نفر در این کارگاه‌ها مشغول به کار هستند.

محصولات مسی تولید زنجان

از شمش مسی برای تهیه ورق مسی به‌وسیله چکش‌کاری استفاده می‌کنند. برای ساخت ظرف‌های کوچک از یک‌تکه مس استفاده و آن‌قدر آن را چکش‌کاری می‌کنند تا شکل موردنظر به دست آید ظروف بزرگ‌تر از دو یا چند ورق مسی ساخته می‌شود. مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به‌گونه‌ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می‌کنند. ازاین‌رو علاوه برساخت ظروفی مانند قابلمه و دیگچه‌های مسی، به ساخت سایر ظروف با این فلز گران‌بها همچون کتری، قوری، لیوان نیز توجه شده است.

ظروف دکوری مسی: آفتابه‌لگن مسی، گلدان مسی، سماور مسی

ظروف پخت‌وپز مسی: قابلمه و تپانچه مسی، کتری مسی، قهوه‌جوش مسی، تابه مسی، دیزی پزمسی

ظروف پذیرایی مسی: پارچ و لیوان مسی، قوری مسی، سینی و دیس مسی، قاشق و چنگال مسی، قندان و شکلات خوری مسی و بسیاری ظروف مسی دیگر که هرروز هم به تنوع این محصولات اضافه می‌شود.

و از روش‌های به‌کاررفته برای تزیینات بر روی ظروف مسی در این شهر می‌توان به قلم‌زنی و حکاکی روی مس اشاره کرد علاوه بر آن زیورآلات مسی نیز ساخته‌شده و موردتوجه قرارگرفته است.

حکاکی روی مس

در حال حاضر حکاکی روی مس در شهر زنجان انجام می‌شود، طرح‌های رایج در حکاکی مس زنجان بیشتر از طرح‌های قدیمی و سنتی ایران الهام گرفته‌شده است و در بین نقوش مختلف اسلیمی، ختائی، بته‌جقه، گل‌وبوته و مکان‌های تاریخی و مناظر شکار حیوانات است که از نگاره‌های عامیانه یا سنتی مایه گرفته است.

تشخیص ظروف مسی اصل

یکی از دغدغه خریداران ظروف مسی این است که نمی‌توانند ظروف مسی اصل را تشخیص دهند، چندین روش برای تشخیص ظروف مسی وجود دارد که عبارت‌اند از:

چکش زنی ریز و منظم، درخشان و براق بودن قلع داخل ظرف، ظرافت و ریزه‌کاری، استفاده از ورق مس باکیفیت استفاده از ورق ضخیم مس و هک شدن مهر سازنده ظروف مسی روی ظروف.

موقع خرید ظروف مسی اصل به راسته مسگران در بازار زنجان، بازارچه‌های صنایع‌دستی زنجان، و فروشگاه‌های معتبر مراجعه کنید تا از اصل بودن ظروف مسی اطمینان حاصل کنید.

سخن پایانی

هنر مسگری نقش مهمی در ایجاد اشتغال دارد و جایگاه مس بالاتر از جایگاه کنونی است که در آن قرار دارد. من و تمام همکارانم تلاش خواهیم کرد که باعث ارتقاء و رونق این صنعت در زنجان شویم. قطعاً این ارتقا هم به صنعتگران این منطقه و هم به اقتصاد ملی کشور کمک خواهد کرد.