چالش تامین مواد اولیه، مانع اصلی نقش‌آفرینی بخش خصوصی است

وضعیت صنعت فولاد کشور و جایگاه بخش خصوصی را در آن چگونه ارزیابی می کنید؟

به گزارش می متالز، ایران با تولید 27 میلیون تن فولاد در سال 2019 در رده دهم جهان و بالاتر از کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و کانادا قرار گرفت. پیش‌بینی می‌شود پس از تحقق برنامه چشم‌انداز 1404 تولید فولاد خام کشور به 55 میلیون تن افزایش یافته و به رده هفتم جهانی و اول منطقه ارتقا یابد. بر اساس گزارشات انجمن بین‌المللی آهن و فولاد تولید سالیانه فولاد خام کشور در طی چهار سال گذشته یعنی از سال 2016 تا 2019 با رشدی 51 درصدی از 17.9 به 27 میلیون تن افزایش یافته است. نرخ رشد تولید صنعت فولاد ایران در طی این سال‌ها همواره بیشتر از نرخ رشد جهانی بوده است. نکته قابل توجه اینکه در سال گذشته علی‌رغم تحریم‌های همه جانبه به ویژه روی صنایع فلزی، صنعت فولاد ایران موفق شد نرخ رشد 5.3 درصدی را از خود بر جای بگذارد که تقریبا دو برابر نرخ رشد جهانی (2.7 درصد) است.

در سال 1398 تقریبا 10 میلیون تن مقاطع طویل فولادی شامل میلگرد، تیرآهن، نبشی و ناودانی درکشور تولید شده که بیش از نیمی از آن توسط واحدهای بخش خصوصی تولید شده است. در بخش صادرات محصولات فولادی هم بخش خصوصی سهم قابل توجهی دارد. بخش خصوصی صنعت فولاد بسیار نوپا به حساب می‌آید و کمتر از 20 سال سن دارد و کسب این سهم از تولید قابل توجه است. مجموعه این آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که بخش خصوصی نقشی مهم در صنعت فولاد کشور ایفا می‌کند.

چرا با وجود پتانسیل‌های فراوان، بخش خصوصی هنوز به جایگاه واقعی خود دست نیافته است؟

صنعت فولاد ایران را باید به دو بخش مجزا و قابل تفکیک تقسیم کرد: بخش بالادستی و بخش پایین‌دستی. در بخش بالادستی فولاد‌سازی‌های بزرگ حضور داشته که به منابع معدنی و انرژی و سرمایه در گردش هنگفت دسترسی دارند و فارغ از تحولات جهانی به تولید خود ادامه می‌دهند؛ اما در بخش پایین‌دستی و عمدتا بخش خصوصی، صنایع نورد قرار دارند که ماده اولیه آن‌ها بیلت و بلوم است. نوسانات قیمت‌های جهانی و داخلی فولاد این بخش را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد.

چالش‌های متعدد و گسترده‌ای پیش روی تولبدکنندگان غیردولتی فولاد وجود دارد که شاید پرداختن به همه آن‌ها در این فرصت اندک امکان‌پذیر نباشد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها کنار گذاشته شدن بخش خصوصی از زنجیره تامین فولاد است. با وجود اینکه بخش خصوصی 30 درصد از تولید فولاد خام و 70 درصد تولید مقاطع فولادی کشور را در اختیار دارد ولی این بخش سهم ناچیزی در بخش معدن و صنایع معدنی و فرآوری مواد اولیه به ویژه سنگ آهن دارد. به همین دلیل این بخش نمی‌تواند زنجیره تامین خود را تکمیل کند و برای تامین شمش و مواد آهن‌دار مورد نیاز خود به تامین‌کنندگان بیرونی وابسته خواهد بود. وابستگی یعنی هزینه سربار و افزایش قیمت تمام شده و حذف از بازار رقابت. چالش دوم، قیمت تمام شده بالا است که ناشی از قدیمی بودن تجهیزات و تکنولوژی به کار رفته و هزینه‌های سربار مانند نیروی انسانی و حمل‌ونقل و نرخ بالای تسهیلات بانکی و... است.

وضعیت شرکت فولاد ناب تبریز به عنوان تولیدکننده غیردولتی در سال گذشته از نظر میزان تولید محصولات مختلف و جایگاه آن به ویژه در شمال غرب کشور چگونه بوده است؟

شرکت فولاد ناب تبریز با ظرفیت تولید اسمی 445 هزار تن در سال یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مقاطع فولاد ساختمانی شامل انواع نبشی، ناودانی و تیرآهن در کشور محسوب می‌شود که به تولید انواع مقاطع فولاد ساختمانی بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی می‌پردازد. تولیدات این شرکت در صنایع ساختمان، برق و ماشین‌سازی کاربرد دارد. همچنین به دلیل کیفیت متمایز محصولات آن در مقایسه با نمونه‌های مشابه داخلی و خارجی دارای جایگاه ویژه‌ای در بازار آهن و فولاد کشور است. این شرکت با تولید بیش از 55 سایز مختلف از مقاطع نبشی، ناودانی و تیرآهن، بیشترین تنوع محصول را در بین تولیدکنندگان مقاطع فولاد ساختمانی در ایران دارد و این یکی از نقاط قوت شرکت ما محسوب می‌شود. هم‌اکنون شرکت فولاد ناب تبریز بیش از 30 درصد نبشی و ناودانی کشور را تولید می‌کند و برند شناخته شده‌ای در بازار آهن و فولاد کشور است. این شرکت برنامه پنج ساله‌ای برای افزایش میزان صادرات خود در پیش گرفته است و در حال حاضر 40 درصد از محصولات این شرکت به چند کشور صادر می‌شود ولی بر اساس برنامه باید تا دو سال آینده، این میزان 10 درصد افزایش یابد.

مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد کشور در سال‌های اخیر چه مواردی بوده است؟ این چالش‌ها چگونه برطرف می‌شوند؟

صنعت فولاد مشکلاتی شبیه به سایر صنایع دارد که در مورد آن‌ها بسیار گفته و نوشته شده است. منشا مشکلات صنعت فولاد را باید به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم کرد. عوامل داخلی مشکل‌ساز برای صنعت فولاد شامل نبود زیرساخت، مشکلات مالی، عدم رونق اقتصادی و عدم به‌روزرسانی تکنولوژی می‌شود.

در حال حاضر کامل نبودن زیر‌ساخت‌های لازم برای صنعت فولاد از قبیل زیر‌ساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی و همچنین فرسوده بودن ناوگان حمل‌ونقل مواد اولیه و محصول، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها به شمار می‌روند. بیش از 80 درصد از تولیدات کارخانه‌های فولاد توسط ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای جابه‌جا می‌شود و به دلیل کمبود زیر‌ساخت‌ها در بخش حمل‌ونقل ریلی امکان استفاده از ظرفیت راه‌آهن در جابه‌جایی محصولات وجود ندارد. به عنوان نمونه، شهرک صنعتی شهید سلیمی تبریز به عنوان بزرگ‌ترین شهرک صنعتی شمال غرب کشور، فاقد ایستگاه فرعی تخلیه و بارگیری کالا است؛ در حالی که خط راه‌آهن تبریز به مراغه از کنار آن عبور می‌کند. احداث ایستگاه‌های فرعی در کنار شهرک‌های صنعتی، کمک بسیار زیادی به تسهیل و تسریع حمل کالا به اقصی نقاط کشور خواهد کرد. علاوه‌براین اتصال شبکه خطوط ریلی به شبکه راه‌آهن عراق و سوریه در افزایش صادرات به این دو کشور تحول بسیار بزرگی پدید خواهد آورد.

چالش دیگر، افزایش هزینه‌های مالی و به عبارت دیگر نرخ پول برای تولیدکنندگان فولاد بوده که از سایر کشورهای تولیدکننده فولاد بالاتر است. شاید گفته شود که ایران در تولید فولاد مزیت‌هایی از قبیل انرژی ارزان نسبت به رقبای خود دارد ولی باید توجه داشت که نرخ بالای پول این مزیت را از بین می‌برد. صنعت فولاد به سرمایه در گردش بالایی نیاز دارد. نامتناسب بودن بهره بانکی با حاشیه سود تولید باعث شده که صنعت فولاد نتواند سرمایه در گردش مورد نیاز خود را از منابع بانکی تامین کند و توجیه‌پذیر بودن فعالیت‌های سرمایه‌گذاری دراین صنعت را تحت‌الشعاع قرار داده است. به همین خاطر بخش زیادی از ظرفیت‌های نصب شده بلاستفاده مانده است. امیدوار هستیم با حمایت دولت و سیستم بانکی در جهت کاهش نرخ سود تسهیلات بخش تولید و تامین نقدینگی با هزینه پایین این مشکل برطرف شود.

بخش زیادی از مشکلات پیش روی صنعت فولاد کشور ناشی از عدم رونق اقتصادی در مقیاس کلان است. رکود یا رونق صنعت فولاد به عنوان یکی از صنایع تاثیرگذار در تولید ناخالص داخلی، ارتباط مستقیمی با شرایط کلان اقتصادی کشور دارد. براساس محاسبات اقتصادی به ازای یک درصد افزایش مصرف فولاد، تولید ناخالص داخلی 0.3 درصد افزایش پیدا می‌کند و برعکس. نتیجه نهایی این است که برای رونق تولید صنعت فولاد باید شاخص‌های اقتصاد کلان کشور مثبت باشند. در ایران بیش از 50 درصد از فولاد تولید شده در بخش ساخت و ساز مسکن مصرف می‌شود. در نتیجه، کاهش ساخت و ساز مسکن در سال‌های اخیر باعث افت چشمگیر مصرف فولاد در بازارهای داخلی و افزایش موجودی انبارهای تولیدکنندگان فولاد و خواب سرمایه شده است. تخمین زده می‌شود که بیش از 70 درصد صنعت کشور به طور مستقیم با صنعت ساختمان مرتبط است و رکود ساختمان‌سازی موجب رکود در سایر بخش‌های اقتصادی و صنعتی کشور می‌شود.

به‌روز نبودن تکنولوژی و تولید محصولات با ارزش افزوده پایین، از مشکلات دیگر صنعت فولاد کشور به ویژه در بخش تولید محصولات نهایی است. تولیدکنندگان برای اینکه بتوانند در بازارهای رقابتی سهم خود را حفظ کنند، باید به آخرین تکنولوژی‌های تولید مجهز شوند تا بتوانند محصولاتی با کیفیت بالاتر و ارزش افزوده بیشتر تولید کنند. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری داخلی یا خارجی است که با توجه به افزایش قیمت تمام شده و کاهش حاشیه سود، شرایط مناسبی برای سرمایه‌گذاران فراهم نیست.

در همین حال، تحریم مهم‌ترین عامل خارجی ایجادکننده مشکلات صنعت فولاد تلقی می‌شود. در شرایط کنونی مهم‌ترین عامل در رشد صادرات فولاد کشور، پیمان‌های دو جانبه بین ایران و کشورهای همسایه (تجارت آزاد) و مبادله با پول‌های ملی است که در این مورد بخش دیپلماسی کشور نقش بسیار مهمی را باید ایفا کند.

برنامه‌های این شرکت با توجه به ظرفیت و پتانسیل‌های موجود در سال جاری چیست؟

کیفیت، زمان تحویل و قیمت سه راس مثلث برند را تشکیل می‌دهند. اگر بخواهیم برند را به زبانی ساده تعریف کنیم، جمله‌ای که به ذهن متبادر می‌شود این است که برند یعنی توانایی در تولید محصولی با بالاترین کیفیت و تنوع با رقابتی‌ترین قیمت و تحویل در کوتاه‌ترین زمان ممکن. علاوه‌براین برند یعنی اعتماد مشتری به تولیدکننده و مهم‌ترین دارایی نامشهود و هویت یک سازمان است. برندسازی فرآیندی بسیار دشوار و طولانی است اما دشوارتر از آن حفظ برند است.

شرکت فولاد ناب تبریز در کمتر از دو دهه توانسته است جایگاه ویژه‌ای در صنعت فولاد کشور برای خود پیدا کند. هم‌اکنون محصولات شرکت فولاد ناب در بازار به عنوان معیاری برای کیفیت شناخته می‌شود که حفظ این جایگاه تلاشی مضاعف را می‌طلبد و تصمیم داریم که رتبه برتر خود را همچنان در این بازار به شدت رقابتی حفظ کنیم.

گفت‌وگو: سعید فتاحی‌منش