سه پرسش و پاسخ اساسی بر چرایی احداث ترمینال جاسک/گریز نفت و فرآورده از تنگنای تنگه هرمز

به گزارش می متالز، فرزین سوادکوهی، ضرورت نگاه به کم‌اثر کردن تحریم‌های اعمال‌شده به نفت ایران، مدیران ارشد نفتی کشور را بر آن داشته تا به این پروژه دقت‌نظر بیشتری به عمل بیاورند. اجرای این طرح با هدف ایجاد یک پایانه نفتی بزرگ در بندر جاسک و در شرق تنگه هرمز در حالی عملیاتی خواهد شد که پس از بهره‌برداری از آن، نفت خام و فرآورده کشور، دیگر در چالش‌های مناقشات جاری در تنگه هرمز و مسیرهای سنتی و قدیمی آن نخواهد ماند.

طرح مذکور با تکیه بر توان و دانش داخلی و بومی، در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته تا از این رهگذر شرکت‌های فعال در بخش خصوصی و دولتی بتوانند بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا پایان سال ۹۹ دستکم در فاز نخست ظرفیت صادراتی ۲ میلیون بشکه‌ای را در این منطقه فراهم آورند. البته به شرط آن‌که بنا به قول مسئولان امر، انحصارهای رایج باقی‌مانده از سالیان رنگ ببازد.

هم‌اینک گفته می‌شود خطوط انتقال نفت و مخازن بزرگ این پایانه نفتی در دست ساخت است و حدود دو و نیم میلیون دلار برای آن سرمایه جذب شده است.

اما احداث این ترمینال یک هدف دیگر را نیز دنبال می‌کند. آن هدف چیست؟ قرار است بندر جاسک به بندر نکا در دریای خزر متصل شود. و چرا؟ چون این کار دسترسی ایران برای صادرات نفت به دریای خزر را نیز سهل‌تر خواهد کرد.

بر اساس همین نقشه هم هست که قرار گذاشته‌اند توسط یک خط لوله هزار کیلومتری با ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه در روز نفت را از بوشهر به بندر جاسک منتقل کنند؟ بله! پیش از این رییس دولت نیز در سال ۲۰۱۸ گفته بود که قرار است بخش قابل توجهی از صادرات نفت ایران از بندر خارک به جاسک منتقل شود.

طرح توسعه ترمینال بندر جاسک شامل ایجاد یک انبار ذخیره نفت اولیه ۲۰ میلیون بشکه‌ای نیز هست؟ اینطور می‌گویند. در حال حاضر ۹۰ درصد صادرات نفت ایران از بندر خارک انجام می‌شود. می‌توان گفت که علی‌رغم اینکه عربستان سعودی و امارات برای دور زدن تنگه هرمز خطوط لوله‌هایی در خاک خود ایجاد کرده‌اند اما همچنان به همراه عراق، کویت و قطر برای صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی به شدت به تنگه هرمز وابسته هستند.

دریافت روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین از خط لوله ۴۲ اینچ گوره-جاسک و ارسال به پایانه صادراتی جاسک، ذخیره‌سازی ۱۰میلیون بشکه انواع نفت خام، قابلیت گسترش ظرفیت نگهداری و صادرات با توجه به نیازهای آینده، قابلیت دریافت و ذخیره انواع نفت خام از طریق گوی‌های شناور دریایی، ایجاد شرایط لازم به منظور احداث پایانه صادراتی جدید جاسک و تضمین استمرار صادرات نفت خام کشور، متنوع کردن منابع صادراتی نفت خام، امکان تأمین خوراک پالایشگاه‌های برنامه‌ریزی‌شده برای احداث در بندر جاسک با هدف حضور در بازار جهانی فرآورده‌های نفتی و مهیا کردن زیرساخت‌های لازم در منطقه به منظور ایجاد صنایع وابسته از دستاوردهای طرح توسعه مکران است.

پرسش میانی: آیا بندر جاسک تنها همین مزیت‌ها را دارد؟ خیر! کار به همین جا ختم نمی‌شود. احداث ترمینال نفتی جاسک فواید دیگری نیز دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید. بندر جاسک در بخش مهندسی سواحل و بنادر استعدادهای فراوانی دارد و می‌توان امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگ را در آن فراهم کرد. کشتی‌هایی که امکان بارگیری با احجام بالا را دارند و می‌توانند فرآورده‌ها را به بازارهای دورتر برسانند. با این کار می‌توان از استعدادهای نهفته بندرسازی در سواحل شمالی دریای عمان به نفع کشور استفاده کرد.

همچنین دسترسی به آب‌های اقیانوسی و بین‌المللی، نزدیکی به کشورهای شبه‌قاره هند و بازارهای بزرگ هند و چین، نقطه اتصال گذرگاه شمال و جنوب که کشورهای آسیای میانه، روسیه و افغانستان را به آب‌های آزاد و اقیانوس هند متصل می‌کند، برخورداری از دریا با عمق مناسب و سواحل زیبا و متنوع، برخورداری از موقعیت راهبردی و منحصربه‌فرد ژئوپلیتیک، برخورداری از جذابیت و ظرفیت لازم برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های اقتصادی و توسعه‌ای و نزدیکی به خلیج فارس به عنوان منبع بزرگ تولید نفت و گاز از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سواحل مکران است.

در عین حال این نیز نکته‌ای بسیار مهم است که توسعه این بندر سبب می‌شود تا صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نیز در این منطقه  توسعه یابند. این موضوع باعث می‌شود تا تنوع سبد محصولات پتروشیمی نیز افزایش یابد.

بسیاری از فعالان عرصه نفت که در عین حال علاقه‌ای هم به دنبال کردن مسائل سیاسی ندارند، معتقدند احداث این پایانه می‌تواند اثر تحریم‌ها را بر اقتصاد ایران کمرنگ‌تر کند، چرا که اقتصاد کشورهای آسیای میانه به شدت نیازمند سواحل و بنادر استاندارد و بین‌المللی مطلوب است و اینک این ایران و بندر جاسک است که می‌تواند چنین فضایی را برای نیل به این هدف مهیا کند.

پرسش پایانی: حال با همه این تفاسیر آیا بخش خصوصی هم در این میان از بندر جاسک نفعی خواهد برد؟ بله! اگر شرایط مهیا شود از قضا بهترین استفاده را صادرکنندگان بخش خصوصی خواهند داشت. بسیاری از کنشگران صادرات فرآورده با تمام بدبینی‌های معمولشان نسبت به تسلط های دولتی بر چنین طرح‌هایی بر این باورند که این طرح نشان می‌دهد که ایران علاقمند است به دریاهای آزاد خارج از خلیج فارس دسترسی داشته باشد و صادراتش را از طریق دریای عمان انجام دهد، احداث چنین ترمینالی با خطوط لوله مورد نظر می‌تواند به لحاظ استراتژیک برای ایران بسیار پرمنفعت باشد.

بی‌تردید ایجاد یک پایانه صادراتی جدید در جنوب شرق ایران در شرایطی که این روزها خلیج فارس به کانون بحران در منطقه خاورمیانه بدل شده، ایده خوبی است چرا که این امر سبب می‌شود تا مسیر دسترسی به بازارهای صادراتی ایران تنها به خلیج فارس منتهی نشود و خب در این وانفسا چه چیزی از این بهتر که نفت تولیدی از این راه بتواند به بازارهای جهانی راه یابد بی‌آنکه گرفتار بازی‌های منطقه‌ای شود و بخش خصوصی نیز از این راه فربه‌تر شود. احداث ترمینال جاسک در حقیقت تحولی جدید در تعاملات نفتی ایران ایجاد خواهد کرد.