جامعه‌شناسی بخت‌آزمایی خودرو/ تا ظهر دیروز بیش‌ از ۵ میلیون نفر در طرح فروش فوق‌العاده خودرو ثبت‌نام کرده‌اند

به گزارش می متالز، با توجه به استقبال عظیم شهروندان از فروش فوق‌العاده خودرو، این پرسش پیش آمده که چه گروه‌هایی از جامعه در طرح موردنظر شرکت کرده‌اند؟ در پاسخ به این پرسش، شرکت‌کنندگان در طرح فروش فوق‌العاده را می‌توان شامل سه گروه مختلف دانست. بر این اساس، سه گروه موردنظر شامل «مصرف‌کنندگان واقعی»، «دلالان و واسطه‌گران» و «شهروندانی که صرفا می‌خواهند شانس خود را امتحان و در صورت برنده شدن، به هر شکل ممکن نفعی از آن ببرند» می‌شوند.

فروش فوق‌العاده از کجا آمد؟

پیش از آنکه به بررسی گروه‌های سه‌گانه شرکت‌کننده در فروش فوق‌العاده خودروسازان بپردازیم، ابتدا این موضوع را بررسی می‌کنیم که طرح موردنظر از کجا آمد و چرا چنین استقبال عظیمی از آن صورت گرفت؟ پس از آنکه منحنی قیمت خودرو در اردیبهشت امسال مرزها را درنوردید و کف قیمت به حدود ۹۰ میلیون تومان رسید، انتقادها و اعتراض‌ها به التهاب بازار خودرو بسیار بالا گرفت و حتی رئیس‌جمهوری نیز به آن ورود کرد. در نهایت وزارت صنعت، معدن و تجارت تصمیم گرفت اختیار قیمت‌گذاری خودرو را که حدودا ۲۰ ماه پیش، از شورای رقابت گرفته بود، دوباره به این شورا دهد. همزمان با بازگشت شورای رقابت به قیمت‌گذاری خودرو، طرح‌های فروش نیز توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان دستخوش تغییر شد. وزارت صمت در واقع شورای رقابت را باز گرداند و روش‌های فروش را تغییر داد تا روند صعودی قیمت در بازار را نزولی و مصرف‌کنندگان واقعی را بر دلالان و واسطه‌گران غالب کند. در این بین اما فروش فوق‌العاده به نوعی به‌عنوان طرح پایلوت برای کاهش التهاب بازار در نظر گرفته شد و هفته گذشته رسما کلید خورد.  

تا پیش از اختراع فروش فوق‌العاده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، خودروسازان معمولا با سه روش فروش فوری، پیش فروش و مشارکت در ساخت، محصولات خود را به فروش می‌رساندند، اما وزارت صمت دو هفته پیش بازی را تغییر داد. در دستورالعمل جدیدی که وزارت صمت برای فروش خودرو لحاظ کرد، فروش فوری حذف و فروش فوق‌العاده جای آن را گرفت. طبق این طرح، ثبت نام برای عموم (البته به شرط دارا بودن شرایط لازم) آزاد و منتخبان نیز از مسیر قرعه‌کشی انتخاب خواهند شد. به عبارت بهتر، ثبت‌نام از متقاضیان محدود به تعداد خودروهای در نظر گرفته شده برای فروش، نبوده و تا پایان بازه زمانی در نظر گرفته شده، ادامه خواهد داشت. همه شهروندان مشروط به آنکه از شرایط لازم (از جمله دارا بودن گواهینامه، عدم خرید خودرو از خودروسازان داخلی طی ۳۶ ماه گذشته، نداشتن پلاک انتظامی و...) برخوردار باشند، می‌توانند در طرح فروش فوق‌العاده شرکت کنند. اولین مرحله از این طرح، هفته گذشته رسما کلید خورد و قرار است طی آن تنها ۲۵ هزار خودرو تحویل شود. تفاوت اساسی دیگری که فروش فوق‌العاده با فوری دارد، تحویل خودرو طی سه ماه به جای یک ماه است.

هرچند از همان ابتدای اعلام طرح فروش فوق‌العاده نیز مشخص بود تقاضا برای آن رکورد خواهد شکست، اما تغییراتی که وزارت صمت کمی قبل از آغاز ثبت نام از متقاضیان انجام داد، فضا را برای شرکت افراد بیشتری فراهم کرد. وزارت صمت و خودروسازان پیش از آغاز رسمی ثبت نام، دو شرط مهم و بازدارنده را حذف کردند، یکی اخذ چک و دیگری پیش پرداخت ۵۰ درصدی. بر این اساس، ابتدا قرار بود از متقاضیان شرکت در طرح فروش فوق‌العاده چک صیادی یا چک متعلق به بستگان درجه یک آنها اخذ شود، اما با دستور حسین مدرس‌خیابانی سرپرست وزارت صمت، این شرط در مرحله اولیه ثبت‌نام حذف شد. سرپرست وزارت صمت اما در ادامه، شرط پرداخت ۵۰ درصد مبلغ خودرو برای شرکت در طرح فروش فوق‌العاده را نیز به دلیل ابهامات درباره عودت وجه کسانی که در قرعه کشی برنده نمی‌شوند، حذف کرد.

چه کسانی در طرح فروش شرکت کردند؟

با حذف دو شرط اخذ چک و پیش پرداخت ۵۰ درصدی اما جامعه افرادی که امکان شرکت در طرح فروش فوق‌العاده را داشتند، به یکباره گسترش یافت. بنابراین به نظر می‌رسد تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در فروش فوق‌العاده خودرو که تا ظهر دیروز از پنج میلیون نفر نیز عبور کرده، ریشه در حذف دو شرط مهم اخذ چک و پیش پرداخت ۵۰ درصدی دارد. با توجه به روند طی شده تا ظهر دیروز، اصلا بعید نیست آمار تقاضا رکوردهای شگفت آور دیگری را به ثبت برساند، زیرا سایت فروش خودروسازان تا پس فردا باز خواهد بود. اما پنج میلیون نفری که تا دیروز در فروش فوق‌العاده شرکت کرده‌اند و آنهایی که تا پایان مهلت تعیین شده، اقدام به ثبت نام در این طرح می‌کنند، چه گروه‌هایی را شامل می‌شوند؟ به نظر می‌رسد شرکت‌کنندگان خارج از این سه گروه شامل «مصرف‌کنندگان واقعی»، «دلالان و واسطه‌گران» و «شهروندانی که صرفا می‌خواهند شانس خود را امتحان و در صورت برنده شدن، به هر شکل ممکن نفعی از آن ببرند» نیستند.

گروه نخست یعنی مصرف‌کنندگان واقعی، همان‌هایی هستند که بودجه‌شان برای خرید خودروی دلخواه، به اندازه قیمت‌های ارائه شده در طرح‌های فروش خودروسازان است. این دسته از متقاضیان با توجه به فاصله زیاد نرخ کارخانه و بازار خودروها، از نقدینگی کافی برای خرید خودروی دلخواه از بازار آزاد برخوردار نیستند، بنابراین همواره در طرح‌های فروش شرکت‌های خودروساز شرکت می‌کنند تا شاید قرعه شانس به نامشان بیفتد. افراد شامل این دسته، با نیت مصرف اقدام به شرکت در طرح‌های فروش می‌کنند و در ابتدا قصدی برای فروش در بازار آزاد و کسب سود ندارند. در طرح‌های قبلی فروش، بسیاری از مصرف‌کنندگان واقعی اصلا موفق به ثبت‌نام نمی‌شدند، از همین‌رو فروش فوق‌العاده این امکان را برای آنها فراهم آورده تا حداقل نامشان در لیست ثبت‌نام‌کنندگان قرار بگیرد. با توجه به اینکه قرار است منتخبان طرح فروش فوق‌العاده از مسیر قرعه‌کشی مشخص شوند (با فرض انجام یک قرعه کشی کاملا سالم و به دور از تبانی و تقلب)، مصرف‌کنندگان واقعی نیز به یک اندازه شانس برنده شدن در این بخت‌آزمایی را خواهند داشت.

اما گروه دوم شرکت‌کننده در طرح فروش فوق‌العاده خودرو را احتمالا دلالان و واسطه‌گران تشکیل می‌دهند. آنها در طرح‌های فروش قبلی خودروسازان نیز شرکت کرده و توانسته‌اند با حربه‌های مختلف (از جمله اجاره کارت ملی)، تعداد زیادی خودرو ثبت‌نام کنند و حالا نیز می‌توانند شانس خود را در فروش فوق‌العاده هم بیازمایند. هرچند محدودیت‌هایی مانند کارت ملی منحصر به فرد، عدم خرید خودرو از خودروسازان طی ۳۶ ماه گذشته و نداشتن پلاک انتظامی، کار واسطه‌گران را برای شرکت در فروش فوق‌العاده سخت می‌کند، با این حال به نظر می‌رسد آنها در نهایت راه‌حل دور زدن این موانع را یافته و می‌یابند. به‌عنوان مثال، هنوز کارت ملی‌های فراوانی باقی مانده که دلالان و واسطه‌گران می‌توانند با استفاده از آنها در فروش فوق‌العاده شرکت کنند. با توجه به اینکه واسطه‌گران معمولا در تعداد بالا به ثبت‌نام خودروها ورود می‌کنند، طبعا برای برنده شدن از شانس بسیار بالاتری نسبت به مصرف‌کنندگان واقعی یا کلا افرادی که امکان تنها یک ثبت‌نام برایشان فراهم شده، برخوردار خواهند بود.

در نهایت اما گروه سوم شرکت‌کننده در فروش فوق‌العاده خودروسازان را آنهایی تشکیل می‌دهند که شاید از توان مالی لازم نیز برخوردار نباشند، اما به هر حال می‌خواهند شانس خود را در این بخت‌آزمایی امتحان کنند. در واقع نگاه این دسته از شهروندان به فروش فوق‌العاده، به نوعی با مثل معروف «سنگ مفت، گنجشک مفت» در ارتباط است و حداقل انگیزه آنها برای ثبت‌نام، آزمودن شانس است. این دسته از شهروندان البته ممکن است برنامه‌هایی در صورت برنده شدن در قرعه‌کشی داشته باشند و حتی به سمت تامین وجه برای نهایی کردن ثبت‌نام خود بروند. به‌عنوان مثال، ممکن است بخشی از این شهروندان با وجود نداشتن نقدینگی و نیت قبلی برای خرید، وقتی نامشان از گوی بیرون آمد، تصمیم بگیرند به هر روشی وجه لازم برای نهایی کردن ثبت‌نام تامین کنند. به هر حال با توجه به فاصله زیاد قیمت کارخانه و بازار خودروها، خیلی به این فکر می‌کنند که می‌صرفد به هر نحو ممکن نقدینگی لازم برای نهایی کردن ثبت نام در فروش فوق‌العاده را تامین کرد، زیرا می‌توان پس از دریافت خودرو، آن را با قیمتی بسیار بالاتر به فروش رساند. البته احتمالا هستند کسانی در این گروه نیز که خودروی دریافتی را نمی‌فروشند و نگاه مصرفی به آن دارند.

این را هم اما نباید فراموش کرد که با وجود سختگیری‌های در نظر گرفته شده، ممکن است افراد گروه سوم به دنبال این باشند که در صورت برنده شدن در قرعه‌کشی، امتیاز خود را واگذار کنند. واگذاری امتیاز البته موانع قانونی دارد، اما به هر حال کار غیر ممکنی نبوده و افراد می‌توانند به واسطه انجام توافقات دو یا چند جانبه با دیگران، از محل این امتیاز، پولی دست و پا کنند.