«پلازا»ی جدید در پایتخت

به گزارش می متالز، بسیاری‌از شهرها و به‌ویژه کلانشهرهای ایران، بیشتر جولانگاه خودروها هستند تا شهروندان اما چنین نقصانی در مدیریت اجتماعی و فرهنگی شهری  به‌آرامی در‌حال تغییر است. روز گذشته، شهردار و اعضای شورای شهر تهران از پیاده‌راه «شهریار» رونمایی کردند که خود بخشی از پروژه «محور ‌رودکی» است. بر این اساس، قرار است پهنه رودکی در تهران که درحال‌حاضر محل فعالیت بسیاری از کافه‌ها و رویدادهای فرهنگی ازجمله تئاتر محسوب می‌شود، به پاتوق بدل شود. این در حالی است که تاپیش از این توجه مدیریت شهری در شهرهای کشور به احداث «پلازاها» و اولویت شهروندان به خودروها، کاملا در سایه غفلت مانده بود. اما «پلازا» چیست و چرا شهرهای ایران از این ویژگی مهم شهرهای زیست‌پذیر کمتر بهره‌مند بوده‌اند؟

روز گذشته، شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر تهران از پیاده‌راه «شهریار» رونمایی کردند. پیروز حناچی، شهردار تهران در بهره‌برداری از این پیاده‌راه گفت: «تهران براساس طرح تفصیلی و جامع، یک محور فرهنگی-تاریخی دارد که از لاله‌زارنو آغاز و به انتهای بازار ختم می‌شود. طبق برنامه مصوب شهر تهران، این اقدام در دستور کار قرار گرفته و محور دیگری به‌عنوان محور فرهنگی-تاریخی ری از چشمه‌علی تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در دستور کار است.» حناچی تاکید کرد: «در‌حال‌حاضر در پیاده‌راه شهریار ضوابط مناسب‌سازی برای معلولان کاملا رعایت شده است. قطعا در این طرح برای احداث معابر، مناسب‌سازی برای معلولان یکی از چک‌لیست‌های ما خواهد بود.»
شهردار تهران ادامه داد: «توصیه این است افرادی که به اینجا می‌آیند باتوجه به نزدیکی این محل به دو ایستگاه مترو باید بدون خودرو در اینجا حاضر شوند. به جهت مقایسه شاید بتوان این پروژه را در مقیاس کوچک طبقه‌بندی کرد؛ اما به لحاظ تاثیرگذاری فرهنگی قطعا از تاثیر بسزایی برخوردار است.»

   اضافه شدن «محور رودکی» به گنجینه تهران 
 شهردار تهران درخصوص برنامه‌های شهرداری تهران برای احداث گذرهای مشابه و فعالیت دستفروشان در پیاده‌راه شهریار گفت:‌ «در فضاهایی که کِیفی می‌شوند، عرضه هر نوع محصولی تحت ضوابط انجام خواهد شد. ممکن است در مقاطع زمانی شاهد فعالیت دستفروشان در این محدوده باشیم اما قطعا این فعالیت تحت ضابطه‌ای خاص خواهد بود و این فضا بخش کوچکی از پروژه بزرگی تحت‌عنوان «محور رودکی» است.»
محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورای شهر تهران نیز در این مراسم گفت: «امروز یکی از روزهای خوب شهر تهران است و خوشحالم فرصتی فراهم شد تا برای داشتن حال خوب زمان داشته باشیم. باید این اتفاق را به مردم پایتخت تبریک بگویم زیرا اگر از اهالی تهران سوال شود نمادهای شهر کدام موارد هستند، از پنج نماد شهر تهران دو نماد تئاترشهر و تالار وحدت در پهنه رودکی قرار دارند و شهروندان از آن نام می‌برند.» وی افزود: «یکی از مشکلات این بود که پیوند مناسبی میان نقاط فرهنگی این محدوده وجود نداشت. بنابراین تلاش شده پهنه رودکی بتواند پیوند مناسب میان این نقاط را ایجاد کند. بی‌تردید این اتفاق امکانی را فراهم می‌کند تا افراد پیاده زمانی برای گفت‌وگو با یکدیگر داشته باشند. در پهنه رودکی ده‌ها کافه وجود دارد که امکان گفت‌وگوی شهروندان را فراهم کرده و بسیاری از بزرگان فرهنگی در این محله زندگی می‌کنند.» وی ادامه داد: «تلاش مدیریت شهری این است که بافت فرهنگی پهنه رودکی و خانه‌های آن به طور کامل حفظ شود. معبر پیاده‌راه استاد شهریار میدانگاهی است که دو خیابان شرقی و غربی را در منطقه قطع کرده و این اتفاق فرصتی است تا شهروندان با حضور در این پهنه بتوانند با شهر و یکدیگر ملاقات داشته باشند.»

   جای خالی «پلازا» در شهرهای ایران
آنچه که دست‌اندر‌کاران مدیریت شهری تهران روز گذشته افتتاح کردند، مصداق طرح‌های شهری است که به آنها «پلازا» می‌گویند. اما «پلازا» اساسا چیست؟ «پلازا» در زبان اسپانیایی به معنی «میدان» است و در اصطلاح معماری‌وشهرسازی ، فضایی عمومی در شهر است که به جای خودروها در اختیار مردم قرار دارد. با این همه، پارک‌ها و فضاهای سبز در این تعریف کلی در زمره پلازاها نمی‌گنجند، چراکه اساسا قرار نبوده خودروها در پارک‌ها هم جولان بدهند. درمقابل، منطقه عباس‌آباد تهران که در چند سال گذشته به مجموعه‌ای از پیاده‌راه‌ها و مراکز فرهنگی بدل شده، یک پلازاست.
پلازاها فضاهایی عمومی هستند که فارغ از ابعاد تجاری، صرفا کارکردی پاتوق‌گونه برای شهروندان دارند. مالکیت پلازاها هم اغلب عمومی است و این اماکن کارکردی غیرتجاری و فرهنگی دارند. نمونه‌های جهانی «پلازا» کم نیستند. از میدان سرخ مسکو تا میدان نقش‌جهان اصفهان و حتی میدان امام‌حسین‌(ع) تهران که در سال‌های اخیر به مکانی برای برگزاری مراسم روز عاشورا بدل شده،  نمونه‌هایی از «پلازا» هستند. هر چند میدان امام‌حسین‌(ع) به هدفی که برایش طراحی کرده بودند، دست پیدا نکرد و بیشتر فضایی برای اعتراض کسبه و کسادی بازار آنها شد که البته در بخش‌هایی از آن همچنان تردد خودرو و موتور  نیز انجام می‌شود.
 با این همه، اولویت قائل شدن برای حضور افراد به جای خودروها در پهنه‌ها و عرصه‌های شهری موضوعی است که غفلت از آن در شهرهای مختلف ایران و به‌ویژه درکلانشهرها به وضوح دیده می‌شود. اجرای طرح زیرگذر چهارراه ولیعصر در تهران که شهروندان را به زیر سطح هدایت کرده و مسیر خیابان را به صورت کامل در اختیار خودروها قرار داده، نمونه‌ای از این غفلت در مدیریت کلان شهری است. در کنار این، پولی‌شدن بخش عمده‌ای از تفریحگاه‌های سابقا رایگان در تهران نیز از همین‌منظر قابل تحلیل است. به‌عنوان‌مثال، اکنون تقریبا بسیاری‌از تفریحگاه‌های تهران مملو از واحدهای تجاری است و سهم فعالیت‌هایی که می‌‌توان در این مکان‌ها به رایگان انجام داد، بسیار کمتر از گذشته شده و در موارد بسیاری نزدیک به صفر است. بر این اساس، ایجاد پاتوق‌ها، پلازاها و محیط‌هایی از این دست، باید بیش‌از‌پیش در دستور مدیریت شهری تهران قرار بگیرد.