دو راهی استحصال آب های ژرف یا اصلاح الگوی مصرف

به گزارش می متالز، حدود 96 درصد آب های شیرین در کره زمین در منابع آب های زیرزمینی وجود دارد. بنابراین، آب های زیرزمینی که آب های ژرف و فسیلی را نیز شامل می شوند مطمئن ترین منبع تامین آب مورد نیاز بشر برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت است.

برخی از منابع آب ژرف به دلیل عبور آب از سازندهای زمین شناسی مختلف دارای کیفیت بسیار پایین است. آب این منابع معمولا شور، تحت فشار، با درجه حرارت بالا و گاهی دارای آلودگی رادیواکتیو هستند. 

آب های ژرف تجدید ناپذیر و یا بعبارت دیگر آبهای فسیل مواد جامد محلول در آنها بیشتر از 4000 میلی گرم در لیتر است. لازم به ذکر است طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی میزان مواد جامد محلول در آب شرب باید کمتر از 500 میلی گرم در لیتر باشد. لذا معمولا آب های فسیلی برای شرب مناسب نیستند ولی ممکن است برای مصارف کشاورزی مناسب باشند. امّا نکته مهم این است که منابع آب ژرف تجدید پذیر موجود در پهنه های گسلی که احتمال وجود آنها در ایران بیشتر از منابع آب فسیلی است، کیفیت آب مناسبتری دارند و برای شرب هم ممکن است مناسب باشند.

همانطور که می دانیم آب های ژرف در اعماق زیاد قرار دارند و شناسایی منابعی که در اعماق زیاد قرار گرفته باشند نیازمند بهره گیری از تکنولوژی های پیشرفته است و ضمنا به هزینه و برنامه جامع اکتشافی نیاز دارد. بهره برداری از آب های ژرف نیز نیازمند حفر چاه های بهره برداری بسیار عمیق  است که عملیاتی بسیار پرهزینه است و البته هزینه نگهداری این نوع چاه ها نیز بالاست.  

کشورهایی که دارای بارندگی فراوان هستند و با مشکل تامین آب مواجه نیستند به سراغ این موضوع نمی‌روند ولی کشورهای کم‌آب به ناچار روی این موضوع سرمایه‌گذاری کرده‌اند. البته  در اغلب کشورها احتمال اینکه آب های تجدیدپذیر در اعماق سرزمینشان وجود داشته باشد، هست اما اینکه کیفیت آن چطور است مشخص نیست.

چند سالی است که بدنبال مسائل و مشکلات ناشی از کاهش بارندگی ها و خشکسالی ها در کشور، بحث اکتشاف و بهره برداری از منابع آب ژرف در محافل علمی، اجرایی و مدیریتی کشور بسیار بالا گرفته است. 

تا آنجا که بنده در جریان هستم طرح ها و پروژه های متعددی تعریف و برخی از آنها تصویب و انجام یافته اند و یا در حال انجامند. معمولا نتایج حاصله به ندرت منتشر شده و در اختیار محققین قرار می گیرد.

وزارت نیرو از چند سال پیش درگیر موضوع آب‌های ژرف شده و قرار بود با مشارکت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اقداماتی در این خصوص انجام شود. در این راستا در طی یک پروژه اکتشافی بزرگ در سیستان و بلوچستان اقدامات اکتشافی متشمل بر مطالعات زمین شناسی، ژئوفیزیکی و حفاری عمیق 2200 متری انجام شده و در فضای رسانه ای و فضای مجازی ادعاهای بسیار اغراق آمیزی در مورد نتایج مثبت آن مطرح شد از جمله این که مخزن آب کشف‌شده آن‌قدر بزرگ است که تا 2 هزار سال می تواند آب منطقه را تأمین کند!  که این ادعاها اصلا مستند و علمی نبود و همان زمان با ابهامات و شبهات بسیاری مواجه شد.  

گاهی اوقات ادعاهایی مطرح می شود که آب‌های ژرف در عمق زمین استان یزد قرار دارد که از طریق شکاف‌ها و گسل‌های عمیق از ارتفاعات تغذیه شده و این گسل ها آب را کانالیزه کرده و از استان خارج کرده و آب در منطقه دیگری تخلیه می‌شود، و حتی برخی مطرح می کنند که این آبها در دریای عمان و خلیج‌فارس تخلیه می‌شود. البته جریانات زیرزمینی در گسل ها و زون های خردشده عمیق وجود دارد ولی تعیین محل آنها  دشوار و البته نیازمند مطالعات بسیار جامع اکتشافی مشتمل بر عملیات ژئوفیزیک و حفاری است که این عملیاتی بسیار پر هزینه است. در مورد شناسایی آب های عمیق تجدیدپذیر در زون های گسله در استان یزد کار تحقیقاتی جامعی انجام نشیزدده است و امیدواریم متولیان امر به این موضوع توجه کنند.  

این که گاها گفته می شود زیر زمین دریای آب است و چند ده یا چند صد سال می تواند آب یک منطقه یا یک استان را از یک ذخیره آب ژرف تأمین کرد، گزافه‌گویی است، و متاسفانه از این نوع صحبت ها زیاد می شود. 

البته ذکر این نکته ضروری است که موضوع شناخت ما از منابع و ذخایر آب زیرزمینی یک مبحث و موضوع بهره برداری از آنها بحث دیگری است. در عین این که لازم است مطالعاتی دقیق در مورد پتانسیل آب های ژرف گسلی در مناطق مختلف و از جمله استان یزد انجام شود باید توجه داشته باشیم که اصلاح الگوی مصرف خانگی، صنعت و کشاورزی و افزایش بهره‌وری راه‌حل رفع مشکل کم آبی در استان یزد است.  هزینه این اقدامات از هزینه طر‌ح‌های تأمین آب از راه های غیر متعارف از جمله اکتشاف و استحصال آب تجدیدپذیر ژرف بمراتب کمتر است.