جلوگیری از اسراف آب با ایجاد واحد زمین‌شناسی کشاورزی

به گزارش می متالز، آب‌های ژرف یکی از این منابع است که به گفته کارشناسان در ایران ذخایر مناسبی از آن وجود دارد و می‌توان با برداشت آنها تا حدودی نسبت به تامین نیاز آب برای مصارف مختلف از شرب گرفته تا صنعت و معدن، اقدام کرد. در این میان می‌بینیم سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز ورود کرده و توانسته تا حدودی آن را به نتیجه برساند. اکتشاف آب‌های ژرف و ایجاد یک بخش به نام زمین‌شناسی کشاورزی در این سازمان به منظور تعریف الگوی مصرف درست منابع آبی از جمله اقدامات انجام شده این سازمان است. معاون پیشین اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور چندی پیش در این باره گفت: ایران کشوری خشک است و با بحران کم‌آبی روبه‌روییم که اکنون برای رفع این مشکل اقداماتی شده است. بخشی از اقدامات انجام شده درباره استفاده از آب‌های ژرف است که جزو برنامه‌های اصلی سازمان زمین‌شناسی قرار گرفته است. نکته جالب اینجاست که بسیاری از این آب‌ها در نوار مرزی کشور به سمت دیگر کشورها روانه شده‌اند و آنها نیز با حفر چاه از منابع آب‌های ژرف استفاده می‌کنند. این در حالی است که اگر آب‌های ژرف و کارستیک نیز کشف شود می‌توان از آنها برای صنایع مختلف استفاده کرد. به گفته بهروز برنا، بسته به نوع کاسه و میزان آب ژرف موجود در آن می‌توان میزان منابع آب ژرف در کشور را بررسی کرد. البته برنامه‌ریزی‌هایی برای استفاده از منابع آب‌های آبرفتی نیز مورد نظر قرار گرفته است. این در حالی است که الگوی مصرفی برای استفاده از منابع آب‌های آبرفتی در کشور وجود ندارد و می‌بینیم به دلیل استفاده نادرست از این منابع، بسیاری از ذخایر آبی کشور به سمت نابودی رفته‌اند. برای نمونه در برخی مناطق کشور پسته کاشته شده و میزان زیادی از آب‌های موجود در این آبرفت‌ها برای آن صرف شده است در حالی که اگر نوع دیگری از گیاه در منطقه کاشته می‌شد، میزان آب کمتری مصرف شده و ضربه کمتری به آبرفت‌ها وارد می‌شد. وی ادامه داد: در این باره سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بخشی را به نام زمین‌شناسی کشاورزی تاسیس کرده و قرار است در این مسیر فعالیت کند. در واقع تعریف و تعیین الگوی مصرف در صنعت کشاورزی می‌تواند یکی از اقدامات این بخش باشد.

سستی زمین با برداشت بیش از حد از آبخوان‌ها

این موارد در حالی مطرح می‌شود که به گفته کارشناسان زمین‌شناسی، برداشت آب‌های کارستی که تغذیه‌کننده آبخوان‌های زیرزمینی هستند و همچنین برداشت بی‌رویه از آبخوان‌های آبرفتی، دلایل اصلی فرونشست‌ها در کشورند. مشاور رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره پدیده فرونشست‌ها گفته بود: فرونشست در زمین ۲عامل اصلی دارد؛ یکی ریزدانه بودن خاک و دیگری افت تراز آب‌های زیرزمینی است. در واقع زمانی که این ۲عامل همزمان در یک آبخوان رخ دهند، احتمال فرونشست زمین بسیار بالا خواهد بود. مسعود مرسلی درباره اینکه آیا برداشت از آب‌های زیرزمینی بر پدیده فرونشست اثرگذار است یا خیر نیز اینگونه پاسخ داده و گفته بود: زمانی که بیش از حد توان یک آبخوان از آن آب برداشت شود، تراز آب شروع به افت می‌کند و عامل اصلی فرونشست می‌شود. از طرفی هر چه نرخ افت تراز آب زیرزمینی افزایش یابد به همان نسبت نرخ فرونشست تراز آب زیرزمینی نیز افزایش می‌یابد. در برخی از نواحی با جلوگیری از افت بیشتر تراز آب زیرزمینی، نرخ فرونشست نیز کاهش چشمگیری یافته است. به گفته وی، راهکاری که برای مقابله با فرونشست‌ها می‌توان در پیش گرفت این است که کمتر از آب‌های زیرزمینی یا تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها برداشت کنیم. واقعیت این است که در بسیاری مواقع آبخوان‌های کارستی یا آبخوان‌های آبرفتی ارتباط هیدرولیکی دارند. همچنین در بیشتر موارد آبخوان‌های کارستی نقش تغذیه‌کننده آبخوان‌های آبرفتی را دارند. بنابراین برداشت بی‌رویه و بیش از حد از آبخوان‌های کارستی، تغذیه آبخوان‌های آبرفتی را کاهش می‌دهد و همین مسئله می‌تواند افت تراز آب زیرزمینی در آبخوان‌های آبرفتی را افزایش دهد و در مناطقی که دارای فرونشست است نرخ فرونشست را تشدید می‌کند.

به سمت اکتشافات جدید حرکت کنیم

اکتشاف به عنوان پله نخست معدنکاری همواره بیشترین ریسک از بخش‌های مختلف معدنی را به خود اختصاص داده است. در این زمینه، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور طرح مستندسازی برای اکتشافات معدنی را در دستور کار قرار داده است و امید می‌رود با تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های یکصدهزارم و بیست‌وپنج هزارم شاهد گسترش اکتشافات معدنی در کشور به منظور تامین نیاز صنایع معدنی به مواد اولیه باشیم. برنا درباره اولویت‌های سازمان زمین‌شناسی نیز اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سال‌های گذشته از گردنه‌های سخت در سال‌های گذشته عبور کرده و امسال طرح مستندسازی برای اکتشاف تصویب شده که بر اساس آن ۸۵ میلیارد تومان بودجه برای آن در نظر گرفته شد و قرار است از محل حقوق دولتی تامین شود یعنی هر اندازه که حقوق دولتی وصول شود وزارت صنعت، معدن و تجارت حدود ۱۰درصد آن را در اختیار سازمان قرار می‌دهد. به گفته وی، همواره اولویت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جمع‌آوری اطلاعات پایه بوده و اکنون قرار است نقشه‌های یکصدهزارم که حدود ۱۰درصد از آن باقی مانده است را تهیه کند. این در حالی است که مدت زمان بسیاری است که بیش از ۳۰۰برگه در مقیاس ۲۵هزارم تهیه شده است. همچنین ژئوفیزیک هوایی برای ۵۰۰هزارکیلومتر خطی در کل کشور انجام شده و قرار است ادامه یابد. امروز ۱۲هزار محدوده امیدبخش در کل کشور داریم که باید ساماندهی شود. وی با بیان این مطلب در ادامه افزود: فعال بخش خصوصی، خواستار یک محدوده معدنی است که میزان ریسک آن پایین باشد. در واقع بخش خصوصی تمایلی ندارد فعالیت اکتشافی را روی محدوده از ابتدای کار یعنی اکتشاف آغاز کند، در واقع ریسک این بخش را نمی‌پذیرد و در اینجا دولت است که باید این ذخایر را مشخص کند و آن را به فعالان بخش خصوصی تحویل دهد. برنا ادامه داد: رویکرد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور بیشتر به سمت اکتشاف کانی‌های فلزی و استراتژیک و عناصر نادر خاکی و لیتیوم است، آمایش سرزمین نیز انجام شده و تدوین استراتژی اکتشاف نیز از سوی سازمان در دستور کار قرار دارد. وی در ادامه سخنانش به مشخص کردن محدوده‌های معدنی برای هر کانی اشاره کرد و گفت: برای نمونه اگر کسی قرار است به دنبال کشف و استخراج سرب و روی یا طلا باشد، محدوده‌ها و تعداد اندیس و مناطق مورد نظر برای این کانی‌ها از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی مشخص شده است. در واقع پایگاه داده‌های علوم زمین نیز در همین راستا ایجاد شده است. به گفته وی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ویترینی را برای مواد معدنی ایجاد کرده و متقاضیان و فعالان بخش معدن می‌توانند از اطلاعات موجود در پایگاه داده‌های علوم زمین استفاده کنند و نقشه‌های تهیه شده را برای انجام فعالیت‌ها معدنی خود به کار برند (نرم‌افزاری و سخت‌افزاری).  به گفته وی، اکنون عملیات روی بعضی از پهنه‌ها در حال انجام است و ژئوفیزیک هوایی در برخی از مناطق کشور همچون خراسان شمالی انجام می‌شود زیرا این استان، به عنوان یکی از مناطق امیدبخش کشور برای اکتشاف ذخایر معدنی به شمار می‌آید. پروازهایی که در این منطقه انجام می‌شود در فواصل ۲۵۰متری و برای اکتشاف معدن است. برنا ادامه داد: ما اکنون به تجهیزات جدیدی دست پیدا کرده‌ایم که با استفاده از آن از روش الکترومغناطیس برای اندازه‌گیری و یافتن ذخایر فلزی و مس‌های پورفیری و همچنین اکتشاف آب‌های کارستیک که همگی از اهمیت زیادی برخوردار است، استفاده می‌کنیم.