راهکاری برای پایان قیمت گذاری، قرعه کشی و رانت در بازار خودرو

به گزارش می متالز، طرح عرضه خودرو در بورس کالا این پرسش مهم را مطرح می‌کند که آیا این روش می‌تواند در مقایسه با روش فعلی (قیمت‌گذاری دستوری توسط شورای رقابت) نتایج بهتری برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در پی داشته باشد. درحال‌حاضر شورای رقابت با در نظر گرفتن معیارهایی مانند بهره‌وری و کیفیت و همچنین بررسی اسناد و مدارک مربوط به قیمت تمام‌شده محصولات خودروسازان، نسبت به تعیین نرخ مجاز فروش آن‌ها اقدام می‌کند. بنابراین روش فعلی قیمت‌گذاری با وجود همه انتقادها و ایرادهای وارد به آن، برای بخشی از متقاضیان (عده محدودی از مصرف‌کنندگان واقعی و واسطه‌ها) مطلوب است. محمد فرح‌آبادی، فعال و کارشناس بازار سرمایه در این خصوص معتقد است: «باتوجه به شرایط فعلی اگر قرار بر عرضه خودرو در بورس کالا باشد، این پرسش پیش می‌آید که تکلیف قید و بندهای کمی و کیفی (آن‌چه شورای رقابت لحاظ می‌کند) چه خواهد شد. در پاسخ به این پرسش، موافقان ورود خودرو به بورس کالا معتقدند در پس این اتفاق، ورودی نقدینگی خودروسازان افزایش می‌یابد و این موضوع می‌تواند بر کمیت و کیفیت خودروها نیز اثر مثبت بگذارد.» به گفته وی،‌ احتمالا شرایط لازم برای کشف قیمت خودرو در بورس کالا تا موعد عرضه اولیه محصولات آتی دو خودروساز بزرگ به بازار، فراهم خواهد شد و ممکن است شاهد کشف قیمت بورسی محصولات جدیدی باشیم که اولین عرضه خود را در سال ۱۴۰۰ تجربه خواهند کرد.

گفت و گو با فرح‌آبادی، فعال و کارشناس بازار سرمایه را می خوانید.

هدف دولت از حضور در صنعت خودرو و نحوه قیمت‌گذاری فعلی چیست؟

دولت با سرکوب قیمت فروش محصولات خودروسازان می‌خواهد کنترل بازار مصرف را در دست بگیرد و این موضوع آن‌طور که خودروسازان می‌گویند، هم بر کیفیت اثر منفی داشته و هم تولید را در مقاطعی نزولی کرده است. هرچند شورای رقابت برای مدت طولانی کنترل و تعیین قیمت‌ها را در دست گرفت، اما درنهایت نه رضایت مشتریان جلب شد، نه خودروسازان. درحال‌حاضر نیز شورای رقابت عنان نرخ‌گذاری را در دست دارد و اگرچه هر سه ماه یک‌بار قیمت‌ها را بازنگری می‌کند، با این‌حال خودروسازان معتقدند قیمت‌گذاری باید کاملا آزاد یا مبتنی بر حاشیه بازار باشد. این در حالی است که دولت به هیچ عنوان زیر بار آزادسازی قیمت خودرو نمی‌رود و حتی قائل به فرمول حاشیه بازار هم نیست. هرچند هدف دولت از قیمت‌گذاری دستوری، کنترل بازار خودرو است، با این وجود بازار التهابات زیادی را به خود دیده و هم‌اکنون نیز با رشد قیمت مواجه است.

 به نظر شما مهم‌ترین اشکال ساختاری صنعت و بازار خودرو چیست؟

مشکل اصلی در بازار خودرو دو نرخی بودن است، حال آن‌که اگر خودرو وارد بورس کالا شود، با شفافیت قیمتی مواجه خواهیم بود. از آن‌سو اما برخی کارشناسان نیز معتقدند عرضه خودرو در بورس تنها به کشف قیمت می‌انجامد و نفعی برای خودروسازان و حتی مشتریان نخواهد داشت. به اعتقاد آن‌ها، در حالت خوشبینانه، بورسی‌شدن خودرو شاید به نفع خودروساز تمام شود، اما کلاهی از این نمد نصیب مشتریان نخواهد شد.

موضع شما در خصوص طرح عرضه خودرو در بورس کالا و کشف قیمت آن در این بازار چیست؟ 

طرح عرضه خودرو در بورس کالا مانند هر طرح دیگری که عنوان می‌شود، مخالفان و موافقانی دارد. اما همه صاحب‌نظران در حوزه بورس بر سر یک موضوع اتفاق نظر دارند و آن کشف قیمت یا تک‌نرخی شدن خودروهای داخلی است. 
یکی از مشکلات اصلی بازار خودرو درحال‌حاضر به دو نرخی بودن مربوط می‌شود، موضوعی که رانتی گسترده را به نفع دلالان و واسطه‌گران ایجاد کرده است. از همین رو، چه آن‌ها که موافق عرضه خودرو در بورس کالا هستند و چه مخالفان، معتقدند پس از این اتفاق، کشف قیمت به‌درستی انجام خواهد شد. 
بنابراین دیگر با خودروهای دو نرخی مواجه نخواهیم بود. طی سال‌های گذشته نیز ورود خودرو به بورس کالا پیشنهاد شد و حتی کار تا مراحلی نیز پیش رفت، اما متوقف شد.

 فروش خودرو در بورس کالا چه لازمه‌هایی دارد که خودروسازان آمادگی آن را ندارند؟

خودروسازان حتی در دور نخست حضور شورای رقابت در قیمت‌گذاری هم می‌توانستند آن دسته از محصولات‌شان را که مشمول قیمت‌گذاری نبود، در بورس عرضه کنند، اما احتمالا از شفافیت آن هراس داشته‌اند. هم‌اکنون هم برای عرضه خودرو در بورس کالا دیر نشده است، البته مشروط بر آن‌که شورای رقابت از قیمت‌گذاری کنار گذاشته شود. اما برای اثر بخشی عرضه خودرو در بورس کالا دو موضوع را باید مد نظر قرار داد؛ نکته اول این است که به کشف قیمت می‌انجامد و دوم این‌که شفافیت فروش بالا می‌رود. با ورود به بورس، دیگر بهانه‌های معمول خودروسازان در فروش قابل قبول نیست.

 پرفایده‌ترین اثر واگذاری محصولات خودرو سازان در بورس کالا برای مصرف‌کنندگان نهایی چه خواهد بود؟

تک‌نرخی شدن محصولات پرتیراژ خودروسازان اصلی‌ترین اثر عرضه خودرو در بورس کالاست، البته دولت نباید در روند عرضه خودرو به بورس دخالت کند، مثلا این‌گونه نباشد که خودروها با نرخ‌های دستوری روانه بورس شوند. با تک‌نرخی شدن خودروها، حداقل اتفاق ممکن این است که دیگر سود هنگفت ناشی از اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروها به جیب دلالان و واسطه‌گران نخواهد رفت و تولیدکننده‌ها از آن منتفع خواهند شد.

 آیا به نظر شما عرضه خودرو در بورس کالا منتج به کاهش قیمت آن در بازار برای مصرف‌کنندگان واقعی خواهد شد؟

قیمت خودرو منوط به مسائلی مانند عرضه، تورم انتظاری و شرایط کلی اقتصاد کشور است و ممکن است با عرضه به بورس حتی شاهد افزایش قیمت نیز باشیم. منتها حداقل ماجرا این است که مسائلی مانند قیمت‌گذاری دستوری و قرعه‌کشی و رانت جمع خواهد شد. این را هم نباید فراموش کرد که با انتفاع خودروسازان از عرضه محصولاتشان در بورس و عبور از قیمت‌گذاری دستوری، نقدینگی آن‌ها افزایش می‌یابد و این موضوع می‌تواند به رشد تولید و عرضه و درنهایت کاهش یا ثبات قیمت منتهی شود. در حالت کلی، بورس کالا برای بهره‌مندی شرکت‌های خودروساز از بازار سرمایه و دستیابی به نقدینگی پایدار و نیز عرضه بسامان خودرو به بازار است که این مسائل از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

 برای ایجاد تعادل در بازارهای مصرف چه پیشنهادی دارید؟ 

در شرایط تعادل بازار، خودروسازان می‌توانند با عرضه محصولات در  بورس کالا، حجم قابل توجهی نقدینگی‌ کسب کنند. با عرضه خودروهای تازه‌تولید به بورس، ریسک ارزان‌فروشی خودروسازان در عرضه‌های اولیه نیز کاهش می‌یابد، زیرا خودروسازان همواره زیان‌های هنگفتی از نرخ‌گذاری اولیه خودروهای جدید متحمل شده‌اند. 
اما درحال‌حاضر به دلیل شکاف قابل توجه بین تولید و تقاضا، شرایط لازم برای عرضه خودروهای داخلی در بورس مهیا نشده است؛ تحریم و حذف بسیاری از خودروهای مونتاژی از سبد تولید خودروسازان نیز رقابت را کاهش داده است. 
ضمن آن‌که با توجه به شرایط اقتصادی کشور، خودرو درحال‌حاضر به کالایی برای حفظ ارزش پول تبدیل شده است. اما درنهایت جریان بورس می‌تواند مانند دیگر سهام‌هایی که در بورس ارائه شده‌اند، به بازار محصولات خودروسازان روند مثبت و آرامش بدهد. بر این اساس، احتمال دارد شرایط لازم برای کشف قیمت خودرو در بورس کالا تا موعد عرضه جدید محصولات دو خودروساز بزرگ به بازار فراهم شود و شاهد کشف قیمت بورسی محصولات جدیدی باشیم که اولین عرضه خود را در سال ۱۴۰۰ تجربه خواهند کرد.