زخم توسعه بر دامنه نیلکوه/ چرا کارخانه سیمان در دل طبیعت ساخته شد؟

به گزارش می متالز، اراضی جنگلی شمال کشورمان، قدمتی چند میلیون ساله دارند. جنگل‌های هیرکانی در نوار شمالی ایران قرار گرفته اند و از شمال شرق تا شمال غرب و بخشی از کشور آذربایجان کشیده شده اند. منطقه شرقی را جنگل گلستان می‌نامند که به عنوان میراث ملی کشورمان به ثبت رسیده است.
جنگل گلستان پناهگاه کم نظیری برای حیات وحش است و خانه حدود نیمی از گونه‌های پستانداران ایران است. حتی گفته می‌شود بدون تردید ارزشمندترین منطقه ایران چه از لحاظ کمیت و چه از نظر تنوع حیات جانوری و گیاهی است. تنوع زیستی این منطقه را حتی از کشور‌های اروپایی بیشتر دانسته اند. با این حال، آنچه این روز‌ها بر سر این منطقه می‌رود، جای زخم بشریت است.

تولید سالانه یک میلیون تن سیمان از دامنه نیلکوه

یکی از این زخم ها، از روزی روی پیکره نیلکوه (بخشی از جنگل گلستان و همجوار آن) نشست که کلنگ احداث کارخانه سیمان در سال ۸۱ به زمین خورد. کارخانه سیمان پیوند گلستان از سال ۸۲ فعالیت خود را آغاز کرد تا سالانه یک میلیون تن سیمان را به تولید برساند. در سال ۸۹ به تولید کلینکر و در سال ۹۰ به تولید سیمان خاکستری رسید. اکنون این کارخانه ظرفیت تولید یک میلیون و ۵۰ هزار تن سیمان را دارد.

در سال ۹۲ و پس از افزایش سهام بنیاد مستضعفان در این شرکت، مدیریت آن به هلدینگ گسترش صنایع معدنی کاوه پارس وابسته به این بنیاد واگذار شد و پس از آن بود که مدیران شرکت تصمیم به افزایش مستمر کیفیت و تولید محصول گرفتند. گفته می‌شود کارخانه سیمان پیوند بزرگترین کارخانه صنعتی در استان گلستان است و به همین دلیل، فعالیت آن بدون وقفه ادامه یافته است؛ حتی وقتی فعالان زیست محیطی، نسبت به آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی در پی فعالیت این کارخانه هشدار می‌دادند.

کارخانه سیمان پیوند را در کیلومتر ۵ جاده گالیکش به مشهد و در دامنه نیلکوه احداث کرده اند. از روستای تراجیق تا این کارخانه، کمتر از یک کیلومتر فاصله است. در سایت شرکت سیمان پیوند از این کارخانه اینطور تعبیر شده است:

«از نظر طبیعی و موقعیت جغرافیای یکی از زیباترین کارخانجات سیمان کشور است» در بخش معرفی این سایت عنوان شده است که مواد اولیه کارخانه شامل خاک رس و سنگ آهک را از نیلکوه و دامنه آن تأمین می‌کنند و نتیجه این شده که این روز‌ها مردم گالیکش با این صحنه مواجه شده اند:

آلودگی‌های زیست محیطی صنعت سیمان

به طور کلی می‌توان گفت که کارخانجات سیمان در روند تولید محصولات خود باعث آلودگی‌های زیست محیطی خاصی می‌شوند. طبق تحقیقات علمی، انتشار گرد و غبار در محیط، آلودگی صوتی، ارتعاشات و انتشار گاز‌های خاص مانند دی اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت و دی اکسید کربن از جمله آلودگی‌های صنعت سیمان است. اما کارخانه سیمان پیوند علاوه بر اینها، مشغول تخریب کوه و آسیب به بافت جنگلی منطقه نیز هست.

گاز‌های خروجی از کوره‌های سیمان حاوی فلزات سنگین است و غلظت موجود در آن‌ها به محیط زیست آسیب می‌زند. از طرف دیگر انواع گاز‌های گلخانه‌ای و ذرات جامد انتشار یافته از صنایع سیمان، اگر مدیریت نشوند، به طور نامحسوس زندگی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

البته مسوولان کارخانه پیوند گلستان معتقدند که احداث این کارخانه در دامنه نیلکوه، براساس رویکرد عدالت محوری در عرصه صنعت بوده است. آنان براساس آنچه در وب سایت کارخانه پیوند آمده است، بر این اعتقادند که به دلیل وفور سنگ‌های آهکی در مناطق مختلف ایران، توسعه صنعت سیمان محور سیاست توسعه صنعتی کشور است و به همین دلیل کارخانه‌های سیمان در استان‌های مختلف یکی پس از دیگری به بهره برداری رسیده است.

نقش معدن آهک نیلکوه برای کارخانه سیمان

موقعیت یابی کارخانه پیوند بر اساس نزدیک بودن به جاده اصلی و بندر‌های صادراتی صورت گرفته و قصد اشتغال زایی در منطقه شرق گلستان را داشته است.

نیلکوه برای کارخانه سیمان پیوند نقش معدن آهک را دارد. میزان سنگ آهک مورد نیاز کارخانه در هر سال حدود یک میلیون تن برآورد شده است. همچنین سالانه ۳۰۰ هزار تن خاک رس از نیلکوه برای تولید سیمان استفاده می‌شود. روش استخراج هم براساس اطلاعات وبسایت شرکت سیمان پیوند، به صورت روباز و با ایجاد پله از افق‌های پایین به سمت بالا صورت می‌گیرد. سنگ آهک را به روش حفاری و انفجار استخراج می‌کنند و با بیل مکانیکی و کامیون به کارخانه سنگ شکن می‌برند.

مدیرعامل کارخانه سیمان پیوند نیز چندی قبل در جمع خبرنگاران از تعهد خود و دیگر مسوولان این کارخانه نسبت به تخریب محیط زیست سخن گفته و اعلام کرده که سیستم فیلتراسیون این کارخانه، گران‌ترین و با کیفیت‌ترین سیستم در دنیا است. مسوولان این شرکت می‌گویند که در حین استخراج کمترین آسیب را به محیط زیست منطقه وارد می‌کنند، با همه این احوال تصویری که امروز از نیلکوه و اراضی جنگلی اطراف آن به چشم می‌خورد، از آسیب‌های جدی به این منطقه حکایت دارد.

مساله اصلی این است که به لحاظ زیست محیطی چرا باید در میانه جنگل و در دامنه کوه، کارخانه‌ای ساخته شود که به تخریب محیط زیست منجر می‌شود. به گفته کارشناسان، مسوولان کارخانه سیمان پیوند هرچقدر هم به رعایت نکات زیست محیطی بپردازند، باز هم آسیب به این منطقه زیاد است. نابودی جنگل‌های گالیکش و آتش سوزی‌های مکرر در جنگل‌های دامنه نیلکوه، از اثرات فعالیت این کارخانه در این منطقه است.

این گزارش، اطلاعات اولیه‌ای درباره وضعیت کارخانه سیمان پیوند ارائه می‌کند. در گزارش‌های بعدی تلاش می‌کنیم با کارشناسان زیست محیطی، مسوولان کارخانه و مدیران استانی ارتباط برقرار کنیم و توضیحات آنان را بشنویم.