خطر معادن سیلیس برای محور گردشگری سد اکباتان

به گزارش می متالز، اخیراً شیوه‌نامه اجرایی فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در منابع و تأسیسات آبی و پیرامون آن که توسط وزیر نیرو پیشنهاد شده بود، از سوی دفتر رئیس‌جمهور به وزارت کشور و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ابلاغ شد.

طبق شیوه‌نامه اجرایی فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در منابع و تأسیسات آبی و پیرامون آن‌ها با طی فرآیندهای قانونی پیش‌بینی شده در این شیوه‌نامه و رعایت ملاحظات محیط‌زیستی، بلامانع است و دولت نیز این فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها را حمایت می‌کند.

براساس این شیوه‌نامه که به تمامی استان‌های کشور نیز ابلاغ شده است، در کمیته‌ای مشترک با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به صدور مجوز برای فعالان حوزه گردشگری جهت استفاده از فضا‌های در اختیار وزارت نیرو اقدام خواهد شد.

نکته مهم در توسعه فعالیت‌های گردشگری سدها و رودخانه‌ها موضوع محیط‌زیست و تضمین امنیت کیفی آب و درعین‌حال بررسی شرایط بومی در هر منطقه و بایدونباید در این بحث است، زیرا گردشگری در محدوده سدها و تأسیسات آبی به‌علت نزدیکی به طبیعت و منابع آبی منطقه، می‌تواند اثرات منفی مهمی بر محیط‌زیست و منابع آبی برجای بگذارد که ممکن است به‌علت دیدگاه‌های غالب بر گردشگری به‌عنوان بخش اقتصادی دارای پتانسیل توسعه پایدار، عمداً یا سهواً در این طرح‌ها نادیده گرفته شود؛ بنابراین حساسیت بالای منابع آبی به‌علت نقش حیاتی آن‌ها جهت تأمین نیاز شرب و سایر نیازهای جامعه و محیط‌زیست، لزوم ایجاد و اعمال ملاحظات محیط‌زیستی را درخصوص طرح‌های توسعه گردشگری پیرامون منابع آبی (به‌خصوص مخازن سدها) و رودخانه‌ها بیش‌ازپیش روشن و پُررنگ می‌کند.

ازجمله آثار منفی این فعالیت‌ها‌ می‌توان به مواردی مانند آلودگی آب مخازن سدها درصورت استفاده از قایق‌های سوخت فسیلی، افزایش آلودگی‌های ناشی از دفع نا‌مناسب فاضلاب و پسماندها در پیرامون و کانون‌های زیستی مؤثر بر محیط‌زیست، افزایش فرسایش خاک ناشی از تردد وسایل نقلیه موتوری در خارج از جاده‌های اصلی، افزایش آسیب به پوشش گیاهی به‌دلیل قطع اشجار و آتش زدن آن‌ها، افزایش آسیب به محیط‌زیست جانوری به‌دلیل گسترش جاده‌ها و امکانات اقامتی و به‌طور کلی حضور انسان در زیست‌بوم جانوران اشاره کرد.

حال آنکه طی چندماه اخیر خبرهایی از امکان بهره‌برداری از ظرفیت سد اکباتان و چند سد شهرستان ملایر برای اجرای چنین طرح‌هایی به گوش می‌رسد و حتی مطالعات زیست‌محیطی این پیشنهاد‌ها در دستور کار است؛ با این تفاسیر با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره با محمد درویش، رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به اینکه در شرح خدمات سدها یکی از کارکردهای اصلی این سازه‌ها تقویت جلوه‌های گردشگری و طبیعت‌گردی است، گفت: درواقع یکی از توجیهاتی که می‌تواند در آینده بخشی از هزینه‌کردهای سدسازی را جبران کند، افزایش تفرجگاه‌ها و احداث سازه‌های گردشگری در اطراف سد‌ها است.

محمد درویش با تأکید بر اینکه متأسفانه اغلب بعد ساخت سدها وجود این ظرفیت (تقویت جلوه‌های گردشگری) نادیده گرفته می‌شود، اذعان کرد: درحال حاضر اگر سری به سدها در شهرها و استان‌های کشور بزنید، غالباً با جمله تکراری «ورود ممنوع» مواجه می‌شوید.

وی ادامه داد: متأسفانه اغلب مردم از حضور در محوطه دریاچه سدها محروم هستند و با برخوردهای جدی و حتی امنیتی مواجه می‌شوند و این درحالی است که در کل سدهای دنیا مردم می‌توانند با حضور در تاج سد، از مناظر زیبای پیش روی خود بهره‌ برده و عکاسی کنند.

درویش با تأکید بر آنکه حتی در این سدها امکان قایقرانی برای مردم فراهم شده و اغلب از قایق‌های پدالی و پارویی برای آن بحث استفاده می‌کنند، اظهار کرد: آنچه دراین‌بین از اهمیت شایانی برخوردار است، اینکه باید چند نکته مورد توجه مردم و متولیان قرار گیرد.

این مقام مسوول با احصای نکات اصلی در ایجاد و احداث سازه و خدمات گردشگری در اطراف سدها، گفت: به‌هیچ‌عنوان نباید گردشگران امکان رها کردن زباله در محوطه دریاچه سد را داشته باشند و این مهم می‌بایست از طریق آموزش و ایجاد مکان‌هایی برای تخلیه زباله فراهم شود.

وی ادامه داد: علاوه‌بر این به‌هیچ‌وجه نباید امکان ورود فاضلاب تأسیساتی همچون رستوران‌ها و یا کلوپ‌های قواصی به دریاچه سدها داده شود.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با تصریح بر آنکه در این بخش (جلوگیری از ورود فاضلاب) سازه‌های خدماتی و تفریحی در اطراف سدها نیازمند تعریف و تدوین مقررات و ضوابط هستند، ابراز کرد: نباید از قایق‌های موتوری برای قایقرانی بر روی دریاچه سدها استفاده کرد.

درویش خاطرنشان کرد: علاوه‌بر قایق‌های پدالی و پارویی در سدهای بزرگی همچون کرخه می‌توان از قایق‌های بادبانی کوچک که خود جلوه ویژه در حوزه گردشگری دارند، استفاده کرد.

وی با اشاره به اینکه درصورت رعایت نکات احصاشده در حوزه حفظ محیط‌زیست سدها می‌توانند به یک ظرفیت بکر گردشگری در استان‌ها و شهرهای مبدأ تبدیل شده و در پی آن شاهد توسعه گردشگری باشیم، اذعان کرد: علاوه‌بر این وجود پرندگان مهاجر در فصول مختلف سال و درعین‌حال وجود محیط طبیعی و دست‌ساز مفرح می‌تواند در ارتقا و کیفیت روحیه اهالی و درعین‌حال گردشگران نیز تأثیرگذار باشد.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در پاسخ به این سؤال که نباید در ایجاد زیرساخت و تأسیسات گردشگری در اطراف سدها الزامات بومی شهر و استان و منطقه درنظر گرفته شود، گفت: برای ایجاد چنین زیرساخت‌هایی یک‌سری استانداردهای کلی وجود دارد، اما وقتی با دقت نظر بیشتر به این مباحث می‌پردازیم، شاخص‌های خاص هر سد می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: بر این اساس سدها با کارکرد مختلف همچون تأمین آب شرب، کشاورزی و تهیه و تأمین انرژی ساخته شده‌اند، بنابراین با توجه به این شاخص‌ها می‌بایست برای احداث سازه‌ها و یا تعریف کارکردهای گردشگری سدها ضوابط و قوانین مجزایی را درنظر گرفت.

درویش با تأکید بر اینکه در سدهایی با کارکرد تأمین آب شرب نباید امکان قایقرانی بر روی دریاچه و یا احداث مراکز پرورش ماهی در آن‌ها داده شود، اذعان کرد: این قبیل فعالیت‌ها و یا هر کارکردی که منجر به اُفت کیفیت آب سدهای این‌چنینی شود، نباید در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.

این کنشگر محیط‌زیستی با تأکید بر آنکه نباید اجازه ورود زباله و فاضلاب به سدها داده شود، ابراز کرد: درنظر گرفتن تمهیدات سختگیرانه برای سدی همچون اکباتان همدان که کارکرد آب شرب دارد، یک ضرورت انکارناپذیر است.

وی ادامه داد: اگر کارکرد سد برای تولید انرژی است، نباید اجازه داد در بالادست سد موتور پمپی و یا انشعابی دایر شود.

درویش با بیان اینکه موارد عنوان‌شده درواقع ضوابطی است که می‌بایست پس از تعریف استانداردهای کلی در احداث تأسیسات گردشگری در هر منطقه و یا شهر و استان لحاظ شود، خاطرنشان کرد: نظارت بر اصول و ضوابط عنوان‌شده برعهده سازمان محیط‌زیست، وزارت نیرو و میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی در استان‌ها است.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با بیان اینکه متأسفانه ما به‌جای ارائه راهکار همواره صورت‌مساله را پاک می‌کنیم، اذعان کرد: یقیناً راهکاری برای حل معضلات احتمالی در اجرای طرح‌های این‌چنینی وجود دارد و واقعیت ‌این است که می‌توان از تجربه مشابه در دیگر کشورها استفاده کرد.

وی با بیان اینکه درخصوص سد اکباتان وجود معادن سیلیس در بالادست مشکل‌ساز شده، عنوان کرد: مساله بعدی درخصوص سد اکباتان فشار بیش‌ازحد دام بر مراتع بالادست سد است.

درویش ادامه داد: این مساله باعث فرسایش بیش‌ازحد خاک در منطقه شده است، به‌گونه‌ای که میزان متوسط فرسایش خاک در کشور چیزی حدود هشت تُن در هکتار بوده، اما در منطقه بالادست سد اکباتان در برخی مناطق به 30 تُن می‌رسد.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: به همین دلیل همواره مخزن سد اکباتان پُر از رسوب می‌شود، به‌طوری که طی سال‌های اخیر چیزی حدود 25 متر ارتفاع سد را افزایش دادند.

وی با تأکید بر اینکه پیش از اجرای تأسیسات گردشگری می‌بایست به مباحث این‌چنینی سد اکباتان توجه کرد، گفت: به تعادل رساندن تعداد دام با میزان مرتع برای جلوگیری از فرسایش بیش‌ازحد خاک و نیز سامان‌دهی فعالیت معادن سیلیس در بالادست سد ازجمله این مباحث است.

درویش خاطرنشان کرد: ارائه راهکار برای این معضل هم در پایداری و هم در بهبود کیفیت سد اکباتان به‌عنوان یک ظرفیت حیاتی در استان همدان، الزام است.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، انتظار می‌رود پیش از اجرای هرگونه طرحی با عنوان تأسیسات گردشگری در اطراف سدهای استان همدان و به‌ویژه سد اکباتان علاوه‌بر استانداردهای کلی، به ضوابط و زیرساخت‌های بومی و اختصاصی محیط‌زیستی مورد نیاز نیز توجه شود تا این ظرفیت حیاتی نیز با مشکلاتی زیست‌محیطی مواجه نشود. زیرا درصورت وقوع کوچک‌ترین اشتباه، ذخیره آبی شهر همدان با مشکل مواجه خواهد شد و جبران آن امکان‌پذیر نیست.