اظهارات ضد و نقیض مسوولان از رسیدگی به پسماندهای «روی» زنجان/ تهدید سلامتی مردم در خواب مدیران

به گزارش می متالز، فلز "روی" از نظر فراوانی در پوسته زمین در رتبه 23 قرار دارد و از پرمصرف‌ترین فلزات در دنیا به شمار می‌رود. فلز روی در ساختار اقتصادی هر کشور نقش اساسی در تولید و تکمیل فرآورده‌های صنعتی دارد به طوری که دو فلز سرب و روی کاربردهای فراوانی نظیر پوشش بر روی فلزات برای جلوگیری از پوسیدگی، خودروسازی، کشتی‌سازی، ساخت و سازها، ابزارآلات، آلیاژها، صنایع غذایی، داروسازی و لوازم آرایشی دارند. همانگونه که در کاربردهای این فلزات شمرده شد موارد مصرف آن‌ها تنها محدود به صنعت نمی‌شود و دارای نقش حیاتی بیولوژیکی نیز هستند.

سرب و روی یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین مواد معدنی شناخته شده در خاک ایران به شمار می‌روند و ایران بعد از ترکیه در جایگاه دوم تولید سرب و روی در خاورمیانه قرار دارد. معادن انگوران زنجان، مهدی آباد یزد، عمارت اراک و ایرانکوه اصفهان از مهم‌ترین معادن سرب و روی کشور به شمار می‌روند که از این بین پروانه بهره‌برداری دو معدن انگوران و مهدی آباد دولتی است. کانی‌های فلز روی از کانسارهایی که محتوای فلز روی هستند استخراج و جهت فرآیند استحصال به کارخانه‌های مخصوص ارسال می‌گردند و در این کارخانه‌ها در مراحل تخصصی، شمش روی تولید می‌شود.

حال با این توصیف استان زنجان یکی از استان‌هایی است که در این صنعت پیشرو بوده و در جایگاه برتری نسبت به دیگر استان‌های کشور قرار دارد. 70 درصد صادرات استان به اکتشافات معدنی اختصاص دارد که البته به گفته مسوولان هیچ یک از اکتشافات معدنی به صورت خام از استان خارج نمی‌شود و فرآوری استخراجات نیز در استان بطور کامل انجام می‌شود. در نتیجه زنجان به عنوان یکی از قطب‌های تولید شمش روی شمرده می‌شود.

با اینکه بهره‌برداری از معدن روی و فعالیت کارخانه‌های سرب و روی در استان زنجان قدمتی طولانی دارد و یکی از منابع سودآور از نظر مالی و همینطور ایجاد اشتغال از فواید آن بوده است اما باید گفت عدم توجه مسوولان به تمام زوایای این صنعت از گذشته تا به امروز تبعات سنگینی را به دنبال داشته و در آینده نیز قطعا خواهد داشت.

با وجود درآمد کلان این صنعت، به علت عدم توجه به تخریب زیرساخت‌ها و آثار زیست محیطی هم اکنون نارضایتی و بروز مشکلات خطرناک بیولوژیکی و زیست محیطی به چشم می‌خورد. از مرحله اول فرآیند تولید شمش روی که بحث استخراج از معدن مطرح می‌شود، می‌توان به وضع راه‌ها که بر اثر تردد ماشین آلات سنگین به علت انتقال اکتشافات معدنی تخریب شده‌اند اشاره کرد. اوضاع نابسامان جاده این منطقه مدت‌هاست مورد عنایت مسوولان قرار گرفته و هریک وعده‌ای برای بهبود آن می‌دهند اما تا این لحظه این امر تحقق نیافته است.

از بحث آلودگی حاصل از عدم تعویض بموقع فیلترها و ایجاد آلودگی در هوا که بگذریم، مسئله دفع پسماند سال‌هاست که یکی از معضلات اصلی شهروندان زنجانی است. مسئله‌ای که بارها با مسوولان کشوری و نظارتی مطرح شد و بعد از سال‌ها بالاخره در سفر رئیس قوه قضائیه دستور تعیین تکلیف آن صادر شد.

با اینکه بنظر می‌رسد هم اکنون مسوولان دست بکار شده و درحال رسیدگی به اوضاع پسماندها هستند، آیا استان از آثار این پسماندها به طور کامل در امان خواهد بود؟ آیا شهروندان و مسوولان از فاجعه انسانی که سال‌هاست در زنجان درحال وقوع است آگاه‌اند؟ حق الناسی که در نتیجه کوتاهی این سال‌ها پایمال شده است چه می شود؟

ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با قبول اینکه پسماندها هنوز به طور کامل بی‌خطر نشده‌اند اظهار داشت: چند کار اساسی در راستای کاهش خطر ناشی از پسماندهای روی انجام شده است که سبب شده هم اکنون اوضاع نسبت به گذشته بهتر شود.

وی تصریح کرد: در حال حاضر محلی جدید برای دپوی پسماندها در جاده مهرآباد در حال احداث است که بعد از تکمیل، بخشی از پسماندها که فاقد توجیه اقتصادی هستند به آن محل انتقال داده خواهندشد و کیک‌هایی که درصد روی بالایی دارند که 50 درصد آن را شامل می‌شوند بین کارخانجات توزیع و به فروش خواهد رسید.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست هیچ ادعایی را درباره ایجاد آلودگی از سمت کارخانه سرب و روی تایید نمی‌کند، گفت: دانشگاه علوم پزشکی و سازمان محیط زیست برای رعایت مسائل زیست محیطی از سمت واحدهای تولیدی تاکید دارند و اخیرا به‌خاطر رعایت نشدن همین مسائل که مدت طولانی هم از آن گذشته بود از 16 نفر از مدیران شکایت شده بود که با وساطت دادگستری از زندان رفتن آن‌ها جلوگیری شد.

حجت الاسلام محسن کرمی، دادستان زنجان با بیان اینکه امکان اینکه چیزی مطلقا بی‌خطر شود وجود ندارد اظهار داشت: در خصوص پسماندها اقدامات بسیار خوبی انجام شده است، و اینکه مشکل پسماندها برای چند دهه است و برای امروز و دیروز نیست.

وی با اشاره به اینکه ابتدا باید پسماندهای موجود مهار شوند، افزود: پراکندگی در دپوی پسماندها وجود داشت که در محل مشخصی این پسماندها جمع آوری شدند، در مرحله بعد اطراف این دپو محصور و دیواره کشی شد و نهایتا توسط یک لایه عایق نفوذ ناپذیر پوشانده شد که از حرکت شیرابه‌ها و یا انتقال از طریق باد این پسماندها جلوگیری شود.

دادستان زنجان گفت: در گذشته قرار بود این خاک پسماند به چند شرکت محدود تعلق گیرد که با ورود دستگاه قضایی تمام منافع این پسماندها را برای مردم در نظر گرفتیم. بعد از اینکه مواد با ارزش پسماندها کامل جداسازی شدند، ارزش مالی آن‌ها برای استان خواهد بود و پسماندها بی ارزش نیز به محل دپوی دائمی منتقل خواهند شد.

وی در خصوص محل انتقال پسماندها عنوان کرد: منطقه جدیدی که حدود چند ده کیلومتر از استان فاصله دارد برای دفن دائمی پسماندها در نظر گرفته شده است که با اصول زیست محیطی اتفاق خواهد افتاد و کاملا بی‌خطر است.

سعید محمدی، معاون نظارت و پایش سازمان حفاظت محیط زیست استان زنجان اظهار داشت: پسماندهایی که در شهرک روی تولید می‌شوند به صورت "تر" هستند که این پسماندها در آن زمان به خودی خود قابلیت انتقال ندارند اما به مرور زمان با از دست دادن آب خود به محل دپو منتقل می‌شوند که در این مکان بر اثر تردد کامیون‌ها و ورزش باد امکان جابه‌جایی و ایجاد آلودگی بوجود می‌آید.

وی تصریح کرد: بر اساس مشاهدات ما، اقداماتی که هم اکنون انجام داده‌اند از انتقال شیرابه‌ها از طریق خاک و پسماندها از طریق باد جلوگیری می‌شود اما این اقدام هنوز به طور کامل انجام نشده است و ما پیگیر انجام آن هستیم. البته تنها پسماند واحدهای شهرک روی به این محل منتقل می‌شود و بقیه واحدها خودشان در محل کارخانه مدیریت می‌کنند و دپو را انجام می‌دهند.

کاهش قدرت یادگیری اطفال

از سوی دیگر محمدرضا مهراسبی، رئیس دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان اظهار داشت: در سنوات گذشته اتفاقی که افتاده به این شکل بوده که مکان‌یابی کارخانجات و رعایت اصول زیست محیطی برای استقرار این کارخانجات به خوبی انجام نشده و در نتیجه با نزدیکی کارخانه سرب و روی به شهر با حرکت باد غالب به سمت شهر، آلودگی به شهر منتقل می‌شود و امکان بروز بیماری در مردم را بالا می‌برد.

وی تصریح کرد: نباید فکر ما معطوف به سرب شود چرا که در پسماندها عناصری مانند کادمیوم، کروم و حتی جیوه وجود دارد که عوارض خطرناک‌تری از سرب دارند. اما اختصاصا سرب برای سیستم قلبی و عروقی، کلیه‌ها مضر است و سبب کاهش هوش و قدرت یادگیری اطفال می‌شود. در رابطه با سرطان‌زایی، سرب جز گروه اول مواد سرطان‌زا نیست اما کادمیوم و کروم جز موادی هستند که قطعا سرطان‌زا هستند.

رئیس دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان با بیان اثرات پسماند‌ها در سلامتی افزود: سرب می‌تواند اثرات بسیار شدیدی در عقب ماندگی ذهنی، مشکلات روحی روانی و سقط جنین داشته باشد و این امر در مطالعات شناخته و ثابت شده است.

وی با بیان اینکه مطالعات وجود سرب و روی در هوای استان زنجان را ثابت می‌کنند، گفت: هرچند منابع این آلاینده‌ها تنها کارخانجات سرب و روی نیست، اما قطعا این واحدها سبب افزایش سرب و روی و فلزات سنگین در هوای شهر هستند، بنابراین نمی‌توان این امر را انکار کرد که این واحدها هیچ تاثیری بر هوای شهر ندارند.

مهراسبی با اشاره به اهمیت بحث کنترل افزود: اگر شیرابه‌ها از طریق خاک وارد آب‌های زیرزمینی شوند دیگر امکان پاک‌سازی وجود ندارد و دیگر آب آن منطقه قابل شرب نخواهد بود و مدت زمان بسیار طولانی برای از بین رفتن این آلودگی نیاز است در نتیجه نباید تنها زمان حال حاضر را دید و درباره حال اظهار نظر کرد، باید نتایج رفتارها در آینده بررسی شود و از بروز مسائل جدی جلوگیری شود.

وی خاطرنشان کرد: برای بی‌خطرسازی پسماندها مطالعات بسیاری انجام شده است اما به هرحال کار مشکل و زمان‌بری است چون در گذشته اشتباه انجام شده است پس نباید انتظار داشت به سرعت این امر تحقق یابد اما این خواسته به حقی است که برنامه مدون و کاملی برای انجام این فرآیند در دستور کار متولیان امر وجود داشته باشد.

بی‌توجهی کاملا آشکار

با وجود اینکه بنظر می‌رسد حل مشکل پسماندها این روزها در دستور کار مسوولان قرار دارد اما با توجه به اظهار نظر محیط زیست و علوم پزشکی این امر همچنان بطور کامل و اصولی تحقق نیافته است و آینده سلامتی شهروندان زنجانی همچنان درحال تهدید از سمت آلایند‌ه‌های زیست محیطی است.

شهرواندان زنجانی آگاه‌اند که وجود معادن و کارخانجات سرب و روی در استان منافع مالی بسیاری را برای استان به ارمغان آورده است و اعتراضات تنها برای مطالبه حق شهروندی و قانونی آن‌هاست که سلامتی خود و خانواده‌هایشان را طلب می‌کنند و تنها خواسته ما از مسوولان این است که برای کنترل پسماندها و رعایت اصول زیست محیطی برنامه درست و جامعی داشته باشند و به آن پایبند باشند، موضوعی که قطعا تا این لحظه به آن توجه نشده است.

علی‌رغم اینکه از دستگاه‌های نظارتی تا اجرایی همگی از مراحل آماده‌سازی محل دائمی پسماند‌ها خبر می‌دهند و برای تعیین تکلیف پسماندها ابراز امیدواری می‌کنند، اما بنظر می‌رسد تخلفاتی هم در این راستا در حال انجام است. طبق اظهارات اهالی منطقه‌ای که برای دپوی پسماند در نظر گرفته شده است، زمین‌های زراعی مردم با نام کاشت گیاهان دارویی خریداری شده است و هم اکنون درحال آماده‌سازی برای دپوی پسماند هستند. مردم روستاهای این مناطق با حضور در مقابل استانداری اعتراض خود را نسبت به این امر اعلام کرده‌اند که علی‌رغم پیگیری‌ها هیچ پاسخ دریافت نکردند.

با تمام آنچه که گفته شد گویا برای حل مشکل پسماندهای روی باید چندین دهه دیگر انتظار کشید. علی‌رغم اینکه مسئله سلامتی و جان مردم باید در اولویت تمامی امور قرار گیرد، به نظر می‌رسد منافع مالی این صنعت کفه سنگین‌تری را میان مسوولان پر کرده و توجهات را تنها معطوف به خود کرده است.

گزارش از محیا همتی