تلاش برای تنظیم بازار یا توزیع رانت

به گزارش می متالز، گویا گرانی برخی محصولات زمینه صدور این دستور را فراهم کرده است. اسلامی تاکید کرده این اقدام با هدف کنترل بازار اجرایی می‌شود و در همین راستا، دستورات لازم به وزارت صنعت، معدن و تجارت داده شده است. این خبر در حالی منتشر شده که همزمان اخبار دیگری مبنی بر تشدید نظارت بر تولیدکنندگان فولاد برای عرضه محصولاتشان در بورس کالا منتشر شده است. اخبار متناقضی که زمینه سردرگمی فعالان این بخش را فراهم می‌کند. درواقع، هر چند مدت یک‌بار یکی از مسوولان با هدف سر و سامان بخشیدن به این بازار آشفته، راه‌حلی را ارائه می‌کند. اما در نهایت نه‌تنها هیچ‌کدام از این چالش‌ها برطرف نمی‌شود، بلکه بر التهابات بازار بیش از پیش افزوده می‌شود.

این طرح مخالفان بسیاری دارد که تاکید دارند انجام معاملات در بورس کالا زمینه شفافیت قیمت‌ها را فراهم می‌کند. به‌علاوه آنکه چنانچه از این ظرفیت به‌خوبی بهره گرفته شود، می‌تواند به ثبت اطلاعات و آمار مورد نیاز فروشندگان و خریداران و درنتیجه در تنظیم بازار مفید منجر شود. این مخالفان با اذعان به موفق نبودن مکانیسم بورس کالا طی سال‌های گذشته، همچنان اعتقاد دارند خروج معاملات از بورس کالا، زمینه توزیع رانت را بیش از پیش فراهم می‌کند و تاثیر مثبتی بر کنترل قیمت‌ها نخواهد داشت. با این وجود، طرح مورد بحث موافقانی نیز دارد. این افراد اعتقاد دارند درحال‌حاضر معاملات بورس کالا به بستری برای توزیع رانت تبدیل شده است؛ یعنی بخش معدودی از فولاد و محصولات فولادی در بورس عرضه و مابقی آن در بازار آزاد به فروش می‌رسد. بخش فروخته‌شده در بورس نیز تنها زمینه سودجویی برای عده‌ای خاص را فراهم می‌کند.

بازار فولاد در آستانه التهاب

نادر سلیمانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر مزیت‌ها و معایب خروج فولاد از بورس کالا گفت: اگر خروج فولاد از بورس کالا هیجانی و بدون هیچ پشتوانه فکری اجرایی شود، التهاب این بازار را افزایش می‌دهد و زمینه رشد قیمت این محصول را فراهم می‌کند. با عرضه فولاد یا هر محصولی در بورس کالا، قیمت‌ها در فضایی شفاف مشخص می‌شود. خروج کالا از بورس به منزله گسترده شدن هرچه بیشتر حضور واسطه‌ها در این بازار است و مصرف‌کننده نهایی را متضرر خواهد کرد.  سلیمانی افزود: بورس، نهادی برای کشف قیمت است؛ درنتیجه تاثیری بر تعیین نرخ محصولات ندارد. خروج فروش فولاد از بورس بدین معنی است که کشف قیمت مجهول خواهد بود.
 

عرضه‌های نامنظم، دردسرساز شد

آنچه زمینه رشد قیمت فولاد و محصولات فولادی را در طول ماه‌های گذشته فراهم کرده، نبود عرضه منظم کالا در رینگ معاملات است. به‌علاوه آنکه التهاب در اقتصاد داخلی، این تنش‌ها را تشدید کرده است. شدت گرفتن‌ تحریم‌های بین‌المللی در ماه‌های گذشته، رشد قابل‌توجه و افسارگسیخته نرخ ارز، افزایش قابل‌توجه نقدینگی مردم و تمایل به خرید کالاهای واسطه‌ای، خرید و فروش فولاد به‌عنوان کالای سرمایه‌ای و نه مصرفی و... همگی زمینه رشد قیمت این محصولات را در ماه‌های گذشته فراهم کرده است. وی گفت: طبیعی است که با افزایش تقاضای غیرواقعی در بازار، قیمت‌ها رشد خواهند یافت.  این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در ادامه تاکید کرد: بورس وظیفه کنترل بازار را ندارد. در واقع ستاد تنظیم بازار به همین دلیل تشکیل شده و وظیفه رسیدگی به شرایط خرید و فروش محصولات را بر عهده دارد. بورس کالا کشف‌کننده قیمت‌هاست. بدین‌ترتیب از یک‌سو تولیدکننده متضرر نمی‌شود و از سوی دیگر، دست واسطه‌ها از این بازار کوتاه می‌شود.
سلیمانی گفت: بدون تردید با خروج معاملات فولاد و محصولات وابسته به آن از بورس، نباید انتظار کاهش قیمت‌ها را داشته باشیم. به‌علاوه آنکه حضور واسطه‌ها برای خرید و احتکار این دست محصولات باز گذاشته می‌شود درنتیجه سوداگری در این بازار افزایش می‌یابد.
درحال‌حاضر، مرجعی برای بررسی میزان خرید و فروش‌ها وجود دارد؛ بنابراین اگر هم بنا به تشدید نظارت‌ بر معاملات فولاد باشد، حضور در بورس کالا کمک‌کننده خواهد بود. درواقع می‌توان میزان عرضه‌ها را بررسی کرد و دلایل کاهش عرضه را از متولیان امر جویا شد. یا مصرف خریداران را مورد بازرسی قرار داد که به تولید محصول نهایی می‌رسد یا خیر.
وی افزود: اما درحال‌حاضر از یک‌سو عرضه‌ها کافی نیستند و از سوی دیگر، تقاضای کاذب در این بازار وجود دارد. بر عرضه‌ها نظارت وجود ندارد. مشخص نیست محصول فروخته‌شده به‌دست مصرف‌کننده واقعی می‌رسد یا سوداگران؟ همین نبود نظارت زمینه رشد قیمت‌ها را فراهم می‌کند.
 

بورس کالا را تقویت کنید

عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در پاسخ به سوالی مبنی بر راه‌حل رفع چالش‌های این حوزه گفت: از دولتمردان و سیاست‌گذاران مرتبط با حوزه صنایع معدنی انتظار می‌رود از یک‌سو زمینه تقویت بورس کالا را فراهم کنند. در همین‌حال بر عرضه منظم فولاد و محصولات فولادی در رینگ معاملات بورس کالا نظارت کافی داشته باشند. از سوی دیگر نیز نظارت خود را بر صنایع پایین‌دستی افزایش دهد تا مشخص شود محصول خریداری شده به کالای نهایی تبدیل می‌شود یا در مسیر سوداگری و کسب سود ناسالم استفاده خواهد شد.
خارج از این روش‌ها، هر اقدامی اجرایی شود، قیمت‌ها از شفافیت خارج می‌شود. در ادامه امکان شناسایی متخلفان نیز بسیار دشوار خواهد بود.

بازار فولاد گرفتار رانت

اکبر فرضی‌مولان، فعال و کارشناس بازار فولاد بازار فولاد را گرفتار رانت دانست و افزود: نجات این بازار از رانت باید در اولویت باشد. در شرایط کنونی با مجموعه‌هایی روبه‌رو هستیم که از یک‌سو از امتیازات دولتی استفاده می‌کنند و سودهای کلانی را برای خود رقم می‌زنند و از سوی دیگر، زمینه تلاطم را در بازار فراهم می‌کنند و به‌نوعی فعالیت سایر تولیدکنندگان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و بدین‌ترتیب از رقابت‌پذیری سایر شرکت‌ها کاسته می‌شود.
وی ضمن موافقت با طرح خروج معاملات فولاد از بورس کالا گفت: به اعتقاد من هرچه فعالیت تولیدکنندگان در حلقه‌های گوناگون زنجیره فولاد از آزادی عمل بیشتری برخوردار باشد، رقابت مثبت ایجاد می‌شود و منفعت مصرف‌کننده را به‌دنبال خواهد داشت و در همین حال زمینه رشد و توسعه این صنعت را فراهم می‌کند.
تا وقتی نیازهای یک مجموعه ازسوی دولت تامین شود، تلاشی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری نخواهدشد؛ بنابراین در چنین شرایطی واحدها تلاش می‌کنند در مسیر درست تولید گام بردارند.
 

بورس کارآیی ندارد

این کارشناس بازار فولاد ضمن ابراز گلایه از روند فعالیت بورس گفت: بورس کالا درحال‌حاضر کارآیی خود را از دست داده است. شرکت‌ها رغبتی به عرضه محصولات خود در بورس کالا ندارند؛ بنابراین بورس کالا فقط به یک نهاد تشریفاتی تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، در یک سال گذشته عرضه ورق کاهش یافته و قطره‌چکانی و محدود انجام می‌شود. در همین حال عده‌ای با خرید محصول از بورس و فروش آن در بازار آزاد، تلاطم‌هایی را ایجاد می‌کنند که اغلب به سود برخی تولیدکنندگان بزرگ که از نفوذ بالایی هم برخوردار هستند، تمام می‌شود.
فرضی در ادامه افزود: با توجه به شرایط موجود، چنانچه خروج معاملات فولاد از بورس کالا به‌درستی انجام شود، پیامدهای مثبتی را به‌دنبال خواهد داشت، چراکه در درجه نخست رانت ناشی از خرید و فروش در بورس کالا و بازار آزاد را از میان می‌برد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که بازار آزاد زمینه فعالیت رقابتی را فراهم می‌کند. درنتیجه شرکت‌ها برای تداوم تولید و توسعه فعالیت‌های خود ناچارند، شرایط خود را بهبود بخشند و براساس اصول استاندار فعالیت کنند. تولیدکنندگان باید تلاش کنند فناوری‌های تولید فولاد و محصولات فولادی را بهبود بخشند و زیرساخت‌های تولید خود را توسعه دهند.
وی خاطرنشان کرد: خروج از بورس و حذف این تشریفات، زمینه واقعی شدن قیمت‌ها را فراهم می‌کند. واقعی شدن قیمت‌ها در بلندمدت زمینه‌ساز کاهش تورم حوزه فولاد و بهبود شرایط به نفع مصرف‌کننده خواهد بود.  توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که بورس کالا به‌ویژه در حوزه فولاد از محوریت اساسی خود خارج شده است. ابطال چندین باره معاملات فولاد، عرضه‌های قطره‌چکانی و... زمینه تلاطم را در بازار فراهم کرده است. در شرایطی که عرضه با محدودیت انجام می‌شود، عده‌ای از این فرصت بهره می‌گیرند و کالایی را با کیفیت نامرغوب در بازار عرضه می‌کنند. ضربه نهایی چنین شرایطی را تولیدکنندگان در حلقه‌های نهایی زنجیره و مصرف‌کننده نهایی متحمل خواهد شد.
 

حضور دولت، قیمت‌ها را بالا برد

فرضی گفت: حضور دولت در بازار به منزله بر هم خوردن شرایط قیمت‌ها و نحوه ارائه آن است. کما اینکه در گذشته نیز تاکید کرده بودم که حضور دولت در این حوزه با هدف بهبود شرایط، این بازار را بر هم می‌زند. تاریخ نشان داده هرکجا دولت با هدف بهبود قیمت‌ها پا پیش گذاشته، زمینه رشد نرخ تورم را فراهم کرده است.
وی افزود: در شرایط رقابتی، بازار به لحاظ کمیت و کیفیت به تعادل می‌رسد. در شرایط فعلی با توجه به اینکه بورس کالا هیچ محتوای ارزشی به لحاظ موجودی ندارد، اما رهبری بازار را بر عهده گرفته و با کاهش عرضه، تشنگی کاذبی را ایجاد کرده است. درنتیجه شرایط برای رشد قیمت در خارج بورس فراهم شده است. در چند ماه گذشته معاملات مچینگ و آزادفروشی به‌شدت رونق گرفته است، چراکه بورس تنها حکم تشریفاتی دارد و زمینه سودجویی عده‌ای را باز گذاشته است. اما آزاد شدن این بازار می‌تواند زمینه کاهش حباب قیمتی را فراهم کند.

سخن پایانی

بورس کالا ابزاری برای تقابل عرضه و تقاضا، کشف قیمت، رشد شفافیت در اجرای معاملات و همچنین جلوگیری از رانت و فساد است. هرچند با توجه به شرایط خاص اقتصادی ایران، این روند با چالش‌های اساسی روبه‌رو شده است. تا جایی‌که شاهد انجام بخش محدودی از معاملات فولاد در رینگ معاملاتی بورس کالا هستیم و مابقی آن در بازار آزاد انجام می‌شود. درنتیجه همین موضوع نیز زمینه رشد قیمت‌ها را فراهم می‌کند. به‌علاوه آنکه با ایجاد اختلاف میان قیمت‌ها در بازار آزاد و بورس کالا، زمینه سودجویی عده‌ای خاص فراهم می‌شود. درواقع بورس کالا در کشور ما کارآیی خود را از دست داده است. با این وجود، خروج معاملات از بورس کالا راهگشا نیست. به‌علاوه آنکه این دست تجربیات در طول سال‌های گذشته نیز آزموده شده و نتایج مثبتی را به دنبال نداشته است. بنابراین از سیاست‌گذاران و متولیان امر انتظار می‌رود بیش از هر زمان دیگری به «آزموده را آزمودن خطاست»، توجه کنند.