پدیده کاهش ماسه و نابودی سواحل و جزایر

به گزارش می متالز، به نقل از ایندیپندنت، به نظر می‌رسد ماسه منبعی نامحدود باشد، اما شواهدی نیز وجود دارد حاکی از اینکه این فرضیه دور از واقعیت است. ما از ماسه به عنوان یک ماده کلیدی در تولید شیشه، لوازم برقی و مهم‌تر از همه بتن استفاده می‌کنیم و نیاز فزاینده به مواد و مصالح ساخت‌وساز به این معناست که در برخی نقاط جهان از حجم ماسه موجود به سرعت کاسته می‌شود.
در میان مواد گوناگونی که از زمین استخراج می‌شود شن و ماسه بیشترین وزن را دارند و از آنجایی که هزاران سال طول می‌کشد تا این دو محصول در اثر فرسایش ایجاد شوند، تقاضای آنها از عرضه پیشی گرفته است.
برنامه محیط‌زیست سازمان ملل تخمین زده که در سال ۲۰۱۲ میلادی(۱۳۹۱ خورشیدی) جهان نزدیک به ۳۰ میلیارد تن از این مواد را استفاده کرد تا بتن موردنیاز خود را تامین کند. این مقدار برابر با ساخت دیواری به بلندی و به پهنای ۲۷ متر روی خط استوا بود. چنین حجم زیاد مصرف، دانشمندان را متوجه مشکل جدیدی کرده است؛ مشکلی که کمبود ماسه نام دارد و پیامدهای چشمگیر سیاسی-اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی به دنبال دارد.
آئورورا تورس، یک بوم‌شناس است که در مرکز آلمانی پژوهش برای یکپارچه‌سازی تنوع زیستی فعالیت می‌کند. او یکی از معدود دانشمندانی است که این مسئله را بررسی می‌کنند. تورس ۲ سال پیش پژوهش درباره کمبود ماسه در اعماق را آغاز کرد و به زودی دریافت که گستره این معضل بسیار بیشتر از آن چیزی است که او در ابتدا فکر می‌کرد.
او می‌گوید: وقتی ما در پژوهش درباره این موضوع پیش رفتیم، تضادهای بسیاری در سراسر دنیا پیدا کردیم و به شواهدی دست یافتیم که نشان می‌داد از حجم ماسه به ویژه در سال گذشته میلادی به طور روزافزون کاسته شد.

در سراسر تاریخ، ماسه در همان منطقه‌ای که استخراج و بهره‌برداری می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما دلایلی مانند مانند کمبود ماسه در یک منطقه خاص، نیاز به ورود آن از مناطق دیگر و افزایش سختگیری مراجع قانونی به دلیل تاثیر مخرب زیست‌محیطی استخراج ماسه، این ماده را از یک کالای محلی به یک کامودیتی گران و جهانی تبدیل کرده است.
در ۲۵ سال گذشته، ارزش تجاری ماسه حدود ۶ برابر بیشتر شده است. فقط در امریکا در ۵ سال منتهی به سال گذشته میلادی، تولید ماسه به ۲۴ برابر افزایش پیدا کرده و ارزش صنعت ماسه به نزدیک ۹ میلیارد دلار رشد کرده است.
با وجودی که مقادیر استخراج ماسه در اروپا و امریکای شمالی زیاد است، اما بزرگترین مصرف‌کنندگان ماسه، جوامع آسیایی هستند که جمعیت آنها به سرعت رو به رشد است؛ جوامعی مانند هند و چین که ساخت‌وساز با سرعت زیاد و در شمار بالا انجام می‌شود. در این بین سنگاپور نیز تبدیل به بزرگترین واردکننده ماسه جهان شده است. این کشور جزیره‌ای، در یک بازه زمانی ۴۰ ساله ۱۳۰ کیلومتر مربع به خشکی‌های خود اضافه کرده و این کار را با تخلیه کردن میلیون‌ها تن ماسه به داخل اقیانوس انجام داده است.
با ادامه توسعه این کشورها و ساخت جاده‌ها و مگاشهرهای موجود در آنها، تقاضا برای ماسه نیز بیشتر می‌شود. در این میان تقاضای هنگفت چین است که اشتهای بسیار برای ساخت‌وساز دارد. این کشور بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ خورشیدی) بیشتر از کل مصرف امریکا در قرن ۲۰ میلادی، بتن مصرف کرد، به این معنا که این مناطق دست کم در سطوح ملی و محلی با کمبود واقعی ماسه رو به رو هستند. به گفته فام وان بَک، مدیر اداره مصالح ساختمانی ویتنام، این احتمال وجود دارد که ماسه‌های این کشور نیز تا سال ۲۰۲۰ میلادی(۱۳۹۹ خورشیدی) به اتمام برسد. علاوه بر اینها تبدیل شدن ماسه به یک بیزینس بزرگ، باعث جذب مجرمان به تجارت آن شده است. تورس می‌گوید: به دلیل اینکه ماسه ناگهان تبدیل به یک ماده بسیار باارزش شده است، مافیای ماسه به وجود آمده و در تجارت استخراج ماسه فعال شده است. این مشکل در هند برجسته‌تر است اما به لطف فساد حکومت‌ها و ضعف نظارتی آنها، استخراج غیرقانونی ماسه در سایر نقاط دنیا نیز گسترده شده است. او می‌افزاید: در سال ۲۰۱۶ میلادی(۱۳۹۵ خورشیدی) صدها نفر به دلیل تنش‌های بین مافیایی‌های ماسه کشته شدند.

با وجود ترسیم این وضعیت هشدارآمیز از تجارت ماسه، همچنان تصور اینکه ذخایر ماسه کم است، سخت به نظر می‌رسد زیرا وجود صحراهای جهان که دربردارنده ذخایر پایان‌ناپذیر ماسه است، این امر را با شبهه رو به رو می‌کند، اما مسئله این است که همه ماسه‌ها مانند هم خلق نشده‌اند. برای نمونه، دانه‌های نرم و لطیف ماسه‌های موجود در صحرای بزرگ افریقا برای ساخت مصالح ساختمانی مناسب نیستند بلکه استخراج‌کنندگان ماسه باید در رودخانه‌های محلی و سواحل، به دنبال ماسه مناسب ساخت‌وساز باشند؛ اتفاقی که به مشکلات انسانی و زیست‌محیطی می‌انجامد.
در همین حال، استخراج ماسه در کنیا نیز به آسیب صخره‌های مرجانی انجامیده و در هند حیات تمساح‌هایی را تهدید می‌کند که به شدت در خطر انقراض هستند، در اندونزی نیز جزایر به دلیل استخراج بی‌رویه به معنای واقعی کلمه نابود شدند.
استخراج ماسه به فرسایش سواحل و تخریب اکوسیستم‌ها می‌انجامد و باعث ایجاد محیط زیستی می‌شود که شرایط انتقال بیماری را تسهیل می‌کند.
تورس می‌گوید: یکی از واضح‌ترین آثار این اتفاق بر اکوسیستم انسانی، افزایش آسیب‌های برآمده از بلایای طبیعی مانند توفان و سونامی است. در سریلانکا پژوهشگران اثبات کردند که استخراج زیاد ماسه پیش از سال ۲۰۰۴ میلادی(۱۳۸۳ خورشیدی) باعث شده امواج قدرت تخریب بیشتری داشته باشند. سواحل، نابود شده بودند و هیچ مانع طبیعی برای توقف سیل وجود نداشت.
همگانی بودن ماسه، امکان نظارت و کنترل بهره‌برداری از آن را سخت کرده اما احتمال چنین پیامدهای ناگواری، برخی جوامع را در فشار گذاشته تا فرآیند استخراج ماسه را قانونمند کنند. در همین راستا در اوایل سال گذشته میلادی، هیات ساحلی کالیفرنیا اقداماتی برای پایان دادن به استخراج ماسه از سواحل امریکا انجام داد و به این منظور عملیات بهره‌برداری از آن را در خلیج مونتری تعطیل کرد. این پروژه، منجر به فرسایش ساحل شده بود.